Het Antwerps liedboek. Deel 2. Commentaar

[p. 204]

80 Het ghinghen drie gespeelkens goet

In dit gespeelkenslied spreken drie vriendinnen over liefdesproblemen.

1,1	gespeelkens: vriendinnetjes (jonge vrouwen van huwbare leeftijd)
1,2	Spaceeren: Wandelen
1,3	bervoet: blootsvoets
2,2	hadde huebschen moet: was in opgewekte stemming
2,4	heymelijck boelschap: geheime liefdesrelatie
3,3	ruytersche knechten: soldaten
4,3	boel: geliefde
6,4	leyt: ligt
7,3	buydel: geldbuidel

Het lied van de drie vriendinnen opent met een opmerkelijke situatie: blootsvoets wandelen drie meisjes in het woud door hagel en sneeuw. Veel liederen openen met een Natureingang, een schildering van de natuur die verband houdt met de handeling van het lied. Hier lijkt de kou vooral aan te geven dat de tijd nog niet geschikt is voor de liefde. De drie vriendinnen zijn verschillend gestemd: de ene is heel vrolijk, de andere diep bedroefd en het derde meisje, die geen ervaring in de liefde heeft, ondervraagt de anderen en lokt zo het treurige verhaal van het bedroefde meisje uit. De ongevoelige raad, om maar een nieuwe vriend te kiezen (strofe 4), moet wel van een onervarene komen. Het bedroefde meisje luistert er dus niet naar en neemt afscheid van haar familie. Zij gaat naar de groene linde waaronder haar geliefde ligt. Blijkbaar is hij gestorven, misschien in een tweegevecht (aangezien deze vaker onder de linde gehouden werden, zie al 73:4-5). Het lied vertelt niet hoe het afloopt met het treurende meisje, misschien begeeft zij zich in een klooster (als in al 73) of pleegt ze zelfmoord (als in al 157).

al 80 behoort tot het genre van het gespeelkenslied, net als al 149, 162, 207. Dit lied wekt de indruk dat de auteur de veel oudere traditie goed kende en zelf een poging wilde wagen. Typerend voor het genre zijn: een gesprek tussen twee (soms drie) meisjes over de liefde, of over een geliefde van een van hen; de ene gesprekspartner is vaak bedroefd, waardoor de andere naar de oorzaak van de bedroefdheid vraagt en dan het hele verhaal te horen krijgt. Vaak is de jonge man die besproken wordt zelf op een of andere manier in het lied aanwezig; in elk geval wordt een vertrouwelijk gesprek tussen vrouwen door een man afgeluisterd en in het lied verder verteld. In al 80 ontbreken de jonge man en de onthulling van het gesprek.

De stijl van al 80 past bij mondeling overgeleverde liederen: de eenvou-

[p. 205]

dige strofebouw, waarbij vaak alleen de tweede en vierde regel rijmen, het gebruik van uitbreidende herhaling (de verteltechniek waarbij zinnen eerst met een kleine wijziging herhaald worden voordat de handeling verdergaat (2,3-4 en 3,1-2; 3,3-4 en 4,1-2)), het bekende aantal van drie personen (gespeelkens en ruytersche knechten) en een afsluitende zangerstrofe. Hier lijkt de zanger te proberen een gratis glas wijn in de wacht te slepen.

De tekst van Het ghinghen drie gespeelkens goet is alleen overgeleverd in het Antwerps Liedboek, al zijn er echo's van te vinden in enkele latere Duitse liederen. Als wijsaanduiding komen de drie gespeelkens voor bij zestiendeeeuwse devote liederen in onder meer het Devoot ende profitelijck boecxken (1539). De blote voeten van de meisjes moeten indruk hebben gemaakt op de zangers, want een van de wijsaanduidingen luidt: Sy gingen alle drye barvoets (in Dit is een schoon suyverlijck Boecxken, 1572).

Ook in de Souterliedekens (1540) vindt men enkele contrafacten. Boven Souterliedeken 109 staat als wijsaanduiding Het waren drie ghespelen, sij waren vroech op ghestaen, dus met een andere tweede versregel dan in al 80. Dat het toch om dezelfde melodie gaat, en wellicht ook om dezelfde liedtekst, blijkt uit een lied dat verderop in de Souterliedekens staat: het Onzevader met de wijsaanduiding Het ghingen drie ghespeelkens goet, spaceren in (overeenkomstig het Antwerps Liedboek) en tevens met een verwijzing naar de muzieknoten bij Souterliedeken 109. Die noten stemmen in grote lijnen ook overeen met de melodie in het Devoot ende profitelijck boecxken, waarin ondubbelzinnig naar al 80 wordt verwezen. Voor onze uitgave hebben we de melodie uit de Souterliedekens gebruikt.

Literatuur: Erk en Böhme 1893-1894, dl. 2, p. 296-297; Van Duyse 1903-1908, dl. 2, p. 1057-1059; Heeroma 1966, p. 345-347; Vellekoop en Gerritsen 1972, dl. 2, p. 55 en 189-190; Joldersma 1982, dl. 2, p. 151-153; Joldersma 1984; Repertorium 2001, t2778, m0339.