De arbeidsenquête van 1887. Deel 1: Amsterdam

[p. VIII]

(Titelblad van de oorspronkelijke uitgave)

[p. IX]

Woord vooraf

IN DEZE HERUITGAVE VAN DE WERKEN VAN DE PARLEMENtaire Enquêtecommissie van 1887 wordt de tekst van de oorspronkelijke handelsuitgave volledig gereproduceerd. Evenals de eerste editie (Sneek 1887) omvat ook deze heruitgave drie delen. Bovendien is gezorgd voor de toevoeging van informatie, die het de lezer van nu mogelijk moet maken om de verhoren en verslagen van bijna een eeuw geleden te begrijpen.

De enquête naar de toestand van de arbeidersklasse in Nederland vormt een mijlpaal in de sociale geschiedenis van ons land. Als historisch document is de uitgave van 1887 van zeer grote waarde. De gedachte aan een heruitgave is dan ook niet nieuw, maar de omvang (ruim 1100 pagina's) leek tot nu toe een onoverkomelijke hindernis. Daardoor bleef één van de belangrijkste bronnen voor de kennis van het leven van de arbeidende bevolking in de negentiende eeuw voor vele belangstellenden gesloten. Het is een prijzenswaardig initiatief van de uitgever geweest om deze publikatie ter hand te nemen. Zijn uitnodiging om deze heruitgave in te leiden en uit te breiden met achtergrondinformatie heb ik graag aangenomen. De nog steeds toenemende interesse voor de arbeids- en levensomstandigheden van gewone mensen lijkt een volledige heruitgave op dit moment te rechtvaardigen.

Bij het opstellen van de begeleidende teksten is gekozen voor een systeem dat de lezer zo veel mogelijk vrij laat. In plaats van noten en verwijzingen treft men in elk deel een inleiding, een informatieblok en een verklarende woordenlijst aan. In deel 3 zijn bovendien achtergrondverhalen en biogragrafische aantekeningen opgenomen. Op die wijze zijn de drie delen ook afzonderlijk te benutten.

In het algemeen heb ik er naar gestreefd de lezer van nu de beschikking te geven over dezelfde achtergrondinformatie en algemene kennis die in 1887 door de enquêtecommissie als vanzelfsprekend werd verondersteld. In de informatieblokken zijn daarom cijfers en exacte gegevens opge-

[p. X]

nomen, die in de verhoren zelf afwezig zijn. Enige informatie over de sociale structuur en de beroepenopbouw van de Nederlandse bevolking leek noodzakelijk. Wie meer gegevens wenst, vindt achter in het derde deel meer uitgebreide overzichten en analyses van de sociale ontwikkelingen in de negentiende eeuw. Daar zijn ook de biografische aantekeningen geplaatst. Uitgangspunt daarbij is geweest dat een korte levensbeschrijving niet mocht ontbreken indien de persoon in kwestie ook buiten de enquête een belangrijke rol in het maatschappelijk leven heeft gespeeld. Dat geldt zowel voor de leden van de parlementaire enquêtecommissie zelf, als voor de getuigen en deskundigen.

In de woordenlijsten achteraan in elk deel worden die woorden verklaard die niet voor iedereen meer herkenbaar zijn. Het gaat daarbij zowel om verouderde uitdrukkingen en technische termen uit het begin van de industrialisatie, als om woorden en uitdrukkingen ontleend aan vreemde talen.

Ik hoop dat het op deze manier voor de belangstellende lezer mogelijk is gemaakt de kloof van bijna een eeuw die ligt tussen de oorspronkelijke publikatie en deze heruitgave te overbruggen. En dat daarmee dit unieke document - de eerste enquête naar de arbeids- en levensomstandigheden van het Nederlandse volk - voor een groter publiek beschikbaar komt. Want kennis van het verleden en inzicht in historische processen zijn zulke belangrijke zaken dat ze zeker niet alleen aan vakhistorici en professionele wetenschappers kunnen worden overgelaten.

Jacques Giele