De Beiaard. Jaargang 4

[p. 475]

Boekbespreking

Pijper: Handboek tot de geschiedenis der Christelijke kunst - Martinus Nijhoff.

OPGELUISTERD door een 50-tal volle bladen kunstdruk, bevattende een 125-tal afbeeldingen, is dit werk geschreven ‘voor Nederlanders door een Nederlander’. Na aftrek van de platen, bood het lijvige deel nog een 250 bladzijden, wat niet te veel is om de geheele Christelijke kunst, zij het dan ook slechts in overzicht, onderdak te brengen. Voorts heeft de schrijver zijn boek niet samengesteld naar een bestaand model, en heeft zooveel het mogelijk was de Vaderlandsche Kunst op den voorgrond willen plaatsen. Een en ander maakte zijne taak niet licht, en het zal hem dan ook niet kunnen verwonderen, zoo men achteraf in het boek enkele gebreken kan aanwijzen. Onvolledigheid was onvermijdelijk, en is bovendien, tot op zekere hoogte, in een handboek geen gebrek. Toch zouden wij de algemeene opmerking willen maken dat het boek gewonnen had, zoo de schrijver zich strenger dan nu het geval is, had beperkt tot het schetsen in groote trekken van het verloop en de ontwikkeling der stijlen, perioden enz. en het daarin plaatsen, als in hare omlijsting, van eene sobere opsomming der werken en hunner meesters, vergezeld van eene ruime opgaaf van studie-bronnen. Af en toe treedt de schrijver nu meer in bijzonderheden dan wenschelijk ware geweest; bovendien kan men bij deze stuiten op bemerkingen en waardeeringen die den kunstenaar-vakman zeer zeker zullen doen glimlachen. Is ook wellicht het begin te groot opgezet? In ieder geval is het reeds tegen het einde der Middeleeuwen dat men eene zekere benauwende spanning begint te gevoelen die sinds voortdurend stijgt: ál minder plaats voor ál meer stof. De Renaissance is het evenwel vooral, die het heeft moeten ontgelden. Wij zullen er den schrijver allerminst een verwijt van maken, dat deze periode hem minder aantrekt dan andere, maar men had, om die reden alleen reeds, kunnen verwachten dat hij zich had zoeken te beperken tot het meest noodzakelijke. Al die oordeeltjes, die schattinkjes, zij zijn onvermijdelijkerwijze half, en geven bovendien teveel den indruk van een mozaïek van herinneringen uit bestudeerde werken. Was de schrijver hiermede wat minder kwistig geweest, wellicht waren er dan ook nog een paar bladzijden overgeschoten voor de XIX^de eeuw, terwijl de lezer nu, zonder eenige verontschuldiging, aan het eind van de XVIII^de in den steek wordt gelaten. Het is waar, de XIX^de eeuw kan op geen stijl

[p. 476]

bogen, maar Christelijke kunstwerken ontbreken haar toch niet ten eenenmale. Thorwaldsen, nu slechts tusschen haakjes genoemd in een opmerking bij Ghiberti, heeft toch onbetwistbaar Christelijke kunstwerken vervaardigd, die ter zijner tijd de Paus zelf zeer waardeerde. Ook is er in de XIX^de eeuw menige kerk gebouwd, en de ‘herleving’ van de Gothiek is een feit, dat daarmede in nauwe betrekking staat. Weliswaar is deze ‘neo-Gothiek’ geen stijl, noch eene oude, noch eene nieuwe, maar zij heeft toch haar plaats in de geschiedenis van de Christelijke kunst. Bovendien: zijn er geen pogingen gedaan om met de oude, algemeene beginselen, iets nieuws te maken, en legt daarvan de nieuwe Haarlemsche Kathedraal b.v. geen monumentaal getuigenis af? Is dan het streven van eene Beuroner-school geen gebeurtenis in de Christelijke kunstgeschiedenis, en vóór haar die der Nazareners? Wat heeft den schrijver hier teruggehouden? Inderdaad plaatsgebrek? In ieder geval wel geen vooroordeel, want men kent te goed het streven van Prof. Pijper om steeds onbevooroordeeld te zijn, en dit boek legt hiervan ook weer menig getuigenis af. Geen boek gaf tot dusver zulk een rijk overzicht, in woord en ook in beeld, van wat eene in hart en nieren Christelijke kunst in ons land heeft voortgebracht, - en waarvan al te velen te ontwetend zijn. Behoort dit alles niet tot het erfdeel onzer Vaderen? Is het niet het Geloof, dat zich hier uit, en overdadig uit, als kon het niet zwijgen? Doet het niet goed daarmede in aanraking te komen? - De algemeene opmerking van daar straks, geldt in zekere mate reeds voor dit gedeelte, maar dit verhindert niet, dat men er toch ook menige juiste waardeering en menig bondig oordeel in aantreffen kan.

Het meest verzorgde gedeelte is stellig dat wat handelt over de Vroeg-Christelijke Kunst, maar had men het geheele boek aldus willen verzorgen, dan was het wellicht driemaal zoo groot geworden. Over alles vindt men hier een woord gezegd: over schilderkunst, beeldhouwkunst en bouwkunst, in het Oosten zoowel als in het Westen. Over de godsdienstige beteekenis hunner onderwerpen wordt ook gesproken. Hier wenschen wij wel eenig voorbehoud te maken: er zijn hier teveel leemten, die meer zijn dan onvolledigheden, die grenzen aan onwaarheid, doch die zeer zeker aan schrijver niet als zoodanig bekend zijn. Ook worden de bronnen besproken, waaruit men licht putten kan over al deze kunstwerken, waaronder de letterkunde en de liturgie. Bovendien vindt men aan den voet der hoofdstukken uitgebreide lijsten van werken die met vrucht te raad-

[p. 477]

plegen zijn. Het bevreemde ons daaronder niet die vermeld te vinden van P. Syxtus O.C.R. Wellicht was er eene nog doelmatiger verdeeling der stof mogelijk geweest, maar in ieder geval heeft de schrijver aan het punt van het onderling verband eene ruime plaats willen geven, en dat is zeer goed begrepen. Dat hierbij strijdvragen ter sprake moesten komen, was te voorzien; hierin heeft de schrijver getracht een plaats in te nemen tusschen de uitersten in, iets wat in vele gevallen voorloopig wel het voorzichtigste was. Toch zijn er uitleggingen, waarmede wij ons niet geheel vereenigen kunnen, hetgeen echter zeer verklaarbaar is, daar de schrijver, trots al zijne belangstelling en liefde, zich hier op vreemden bodem beweegt en de diepste diepten van wat hij bewondert, hem noodzakelijkerwijze ontgaan. Hierbij is ook stellig rekening te houden met een zekeren angst en afkeer voor al wat traditie heet, iets wat voor den protestant een traditie schept erger dan eenige waarvoor hij bevreesd is, - omdat zij onredelijk is in zichzelf, en voor den vorscher een waar blok aan het been. Overigens heeft Prof. P. over het algemeen eene zeer sterke stelling ingenomen door zich blijkens bij iedere uitspraak te verschansen achter het gezag van eene of andere groote bekendheid,... alleen is dit gezag af en toe minder onbetwistbaar dan hij wel meent, in ieder geval heeft hij er zich niet mede kunnen behoeden tegen elke voorbarigheid of onjuistheid.

Alles bijeengenomen meenen wij Prof. P. dank verschuldigd te zijn en verplicht te wezen hem hulde te brengen voor den ijver, waarmede hij getracht heeft al die schoonheid in het licht te stellen, die ons Roomsch gemoed roert tot in zijn diepste binnenste. Zulk een arbeid kan voor ons niets anders zijn dan eene aansporing om ons meer te verdiepen in ons verleden, om in nauwer aanraking te komen met het leven onzer Vaderen, waarvan hun kunst de bloem was. Dit zal kunnen bijdragen bovendien tot het versterken van de grondslagen, waarop het christelijk leven slechts bloeien kan. De geest ter bezieling is nog steeds aanwezig, hij verlaat de Kerk niet, hij is de Heilige Geest zelf. De mate van welvaart, die alle kunst eischt, ontbreekt ook niet teneenenmale; maar er is méér noodig. De geschiedenis leert het ons: een kunstenaar, hoe groot hij ook mocht wezen, - heeft kunstwerken kunnen voortbrengen, een kunst heeft hij nooit geschapen. Zelfs meerderen tezamen hebben het niet vermocht. Een dubbele eenheid en algemeenheid is ertoe noodig: die welke voortkomt uit de juiste, ware grondbeginseien, en die van de gedachte, van het geestes-leven. Tot het

[p. 478]

verkrijgen van de eerste verkeeren wij in zeer ongunstige omstandigheden, daar de schakel van een onmiddellijk verleden ontbreekt en natuurlijke ontwikkeling daaruit dus niet mogelijk is. Het is de studie en de kennis van de Oudheid, die hier slechts hulp brengen kunnen. De tweede ligt verborgen in het diepste wezen van het Christendom zelf en een nauwere aanraking met het leven onzer Vaderen zal ons kunnen helpen om er meer en meer in door te dringen: hun eenvoudig oog zag diep, hun blik was samenvattend en zag steeds àlles in en achter een deel. Zij beseften den Christus onzen Zaligmaker, minder als den Eénenzelfden voor elk hunner, dan wel als den Eénen, in Wien zij allen één waren. Dit maakte den diepen grond van de eenheid bij hen uit niet slechts van het Geloof, maar ook van den Godsdienst, en derhalve van hun kunst, die daarvan de schoone uiting was.

Oosterhout

DOM H.C. LOUWERSE O.S.B.

Ontvangen werken -

J. Huizinga: Herfsttij der middeleeuwen (Tjeenk Willink, Haarlem); Dr. F. Roels: Aanleg en beroep; Jos. Kleyntjens en Dr. H.H. Knippenberg: Schetsen uit de vaderlandsche geschiedenis (R.K. Boek-Centrale); Dr. Fr. Daels: Voor onze jongens, Vlaamsche Boekenhalle; Missie-actie en jeugd (Rosmalen N.-B.); Dr. J. van der Valk: Plato en Aristoteles (Van Sijn, R'dam); Felix Timmermans: Boudewijn; Felix Timmermans: Schemeringen van den dood (Van Kampen); Dr. D. Schermers: Erfelijkheid en rasverbetering (Kok).