De Beiaard. Jaargang 4

[p. 60]

Openluchtvoorstellingen

WAT men ook de ondernemers der openluchtvoorstellingen zou willen verwijten, gebrek aan daadvaardig optimisme kan men hun moeilijk ten laste leggen. Men zou bijna geneigd zijn te veronderstellen, dat de heeren nooit 'n Hollandschen zomer hebben meegemaakt om hun durf te verklaren. Of het even gemakkelijk is met ons nukkig klimaat 'n contract af te sluiten voor de levering van mooi weer als met den heer Helsloot voor de levering van mooie costuums, hebben ze hun theaters ingericht onder Gods vrijen, Nederlandschen hemel, die, hoe 'n meesterstuk der schepping ook, toch geen ideaal overwelving is voor 'n schouwburg.

Met de ervaring bij zoo vele ondernemingen opgedaan, waarbij de weersgesteltenis den alles beheerschenden factor vormt en telkens en telkens weer blijkt, hoe wisselvallig onze zomers zijn, gaat men het betwijfelen, of openluchtvoorstellingen in onze lage landen wel op haar plaats zijn en eigenlijk niet alleen gewettigd ter wille van 'n eminent kunstbelang en dan nog bij uitzondering. Maar na Royaards' prachtig voorgaan in Bergen en vooral in Arnhem met de Oedipusvertooning, blijkt het aantal volgers jaarlijks toe te nemen, die het risico van het klimaat durven aanvaarden, zoodat men den indruk krijgt, dat openluchtspelen in de toekomst zullen gaan hooren bij de kolonies van zomerpensions als 'n uit Amsterdam geimporteerd Hongaarsch strijkje bij 'n restaurant du premier - en mindere - ordre. Wat men daar nu ook van zeggen en denken moge, dat de Kunst - en hiermede alleen hebben we thans rekening te houden - in deze buitengelegenheden nieuwe levenssappen zal opdoen, is hartelijk te hopen maar weinig te verwachten. Zoo als de zaken thans reeds staan, dreigt de muffe sleur van de stedelijke schouwburgen in den winter overgebracht te worden naar de dorpsche openluchtschouwburgen in den zomer en die duffe sleur schijnt al even goed te gedijen bij zon en regen als bij kunstlicht.

Dat men in Valkenburg ‘De dochter van Roelant’ en

[p. 61]

in Nijmegen ‘Pilatus’ speelt, acht ik 'n uiting daarvan. Het is, of men aldus geredeneerd heeft: hier heb ik 'n mooi brokje natuur, waar ik tevens gelegenheid heb om op 'n geschikte manier 'n paar duizend toeschouwers te bergen; als ik nu nog 'n tooneelstuk vind, dat zoo'n beetje in de openlucht speelt, kunnen we gaan beginnen. De eenige redeneering echter, die naar mijn opvatting, 'n openluchtvoorstelling rechtvaardigt, is deze: hier heb ik 'n tooneelspel, dat eerst volkomen tot z'n recht kan komen in Gods vrije natuur, omdat de schrijver het daarin gedacht heeft; en nu zoek ik 'n plek, die zooveel mogelijk beantwoordt aan het milieu, waarin het stuk speelt. Heb ik die gevonden, dan ga ik beginnen.

Ik erken, dat we op die manier in plaats van vijf openluchtspelen in één zomer, één openluchtspel in de vijf zomers zouden krijgen. Maar dan bestond de kans, dat we 'n gebeurtenis op kunstgebied beleefden. En daarmee zijn we niet verwend.

Wat kan Berghegge bewogen hebben Pilatus te kiezen voor z'n openluchttheater te Nijmegen? Hij kan weten, dat het litterair 'n zwak stuk is, hij had moeten beseffen, dat de noodzakelijk aan te brengen décors 'n zware opgave stelden en dat de heer van Geffen niet de man kon zijn - met alle respect voor z'n talenten - om zich van die taak te kwijten. En evenzeer had hij moeten beseffen, dat Albert Vogel - met diep respect voor den declamator - niet de man kon zijn voor de rol van Pilatus. En waar Vincent Berghegge de drie cardinale vergissingen beging in deze keuzen mis te tasten, kan men zich afvragen, of hij wel de man is om als artistiek leider op te treden van 'n vertooning, die 'n daad moet worden op 't gebied van de Kunst met 'n hoofdletter.

Natuurlijk, er was in de vertooning veel te prijzen. De heer Berghegge beschikt nu wel over voldoende ervaring om 'n dragelijke vertooning in elkaar te zetten. En behalve de décors, die er volkomen naast waren, voldeed de voorstelling dan ook aan middelmatige eischen. Maar 'n verheuging, 'n

[p. 62]

frissche uiting, 'n openbaring van niet alledaagsche gaven van den regisseur en acteur Berghegge schenkt het Nijmeegsche openluchttheater niet. Het was alles nog al gewoontjes van groepeering en beweging en sommige effecten werden geheel en al gemist. Zoo bijvoorbeeld het enthousiasme van de menigte na de genezing van den blinde en het zich verdringen van het volk om den weggevoerden Heiland te zien. Nimmer was voelbaar gemaakt, dat zeer nabij, hoewel onzichtbaar, de eigenlijke hoofdpersoon van dit drama de daden der overigen beïnvloedde. Het is 'n wijze daad van den auteur om de geheiligde figuur van Christus achter de schermen te houden, maar hij heeft daarmee aan den regisseur 'n probleem gesteld, dat de heer Berghegge niet voldoende heeft weten op te lossen.

En 'n even moeilijk probleem stelde hij den heer Vogel in de figuur van Pilatus. Trouwens ook zich zelf. Om dezen weifelaar psychologisch aannemelijk uit te kunnen beelden, lijkt mij het talent van den Weleerwaarden heer Frencken niet diep en machtig genoeg. En de heer Vogel niet de aangewezen vertolker. Zeker, z'n prachtig orgaan heeft de matte verzen welluidend en soms treffend mooi gezegd.... maar overigens, gaf zijn spel niet louter uiterlijks? Het zou onbillijk zijn Albert Vogel alleen dit gemis aan diepte te verwijten, waar de auteur de voornaamste schuldige is. Met al te onvaste hand heeft hij Pilatus geteekend en het is begrijpelijk, dat Vogel, die noch in gestalte noch in geluid iets van 'n zwakkeling heeft, de figuur niet aannemelijker vermocht te maken dan de schrijver haar gaf. Berghegge was 'n goed hoogepriester. Ook als acteur blijken z'n gaven beperkt, maar de eer mag hem niet onthouden, dat hij er mee woekert en teleurstellingen hem niet afschrikken. Dat echter ooit uit hem de leider zal kunnen groeien, die 'n Roomsch Tooneel in nieuwe en veilige banen zal weten te voeren, aan die verwachting heeft z'n Nijmeegsch openluchtspel geen nieuwen steun gegeven. Want dan had hij om te beginnen de décors van den heer van Geffen onaannemelijk moeten verklaren. Heeft hij, het ont-

[p. 63]

werp ziende, 'n oogenblik kunnen gelooven, dat geverfde lappen tusschen boomen gehangen de illusie zouden kunnen wekken van 'n gezicht op de heilige stad, of geverfde schaduwen voldoende relief aan de gebouwen op den voorgrond zouden geven? Gegeven de noodzakelijkheid om décors aan te brengen, had de grootste soberheid betracht en alles tot 'n eenvoudigen, maar de realiteit-benaderenden opbouw teruggebracht moeten worden. Nu werd met deze bont-vervige, wankleurige veelheid hoogstens 'n kermisachtig effect bereikt.

In Valkenburg heeft men de moeilijkheid met de aan te brengen décors handig omzeild. 'n Viertal zuilen, opschemerend tusschen het struikgewas, duiden er de ingang aan van het kasteel ‘Doornenborch’. Dit weinige blijkt genoeg in de prachtige, waarlijk romantische sfeer van dit ideaal openlucht-theater. Men betreurt het in deze omgeving daarom des te meer, dat de keuze van Gilhuys en Hissink voor het te spelen stuk op ‘de Dochter van Roelant’ gevallen is. Romantiek na de overdaad aan realisme - uitstekend, maar in 's hemelsnaam niet de verouderde soort als deze schepping van den burggraaf de Bornier. Heel deze bedachte geschiedenis van den rouwmoedigen verrader Ganeloen met z'n heldhaftigen zoon Gerald en de liefdesgeschiedenis van de schoone Bertha heeft 'n vorig geslacht mogen boeien, voor ons is het.... nu ja, uit den tijd en het kan, dunkt me, tot niemands geestelijke verarming in de vergetelheid blijven rusten. Het voortreffelijke spel van bijna alle leden van het gezelschap Gilhuys-Hissink heeft deze langdradige riddergeschiedenis niet tot levende werkelijkheid voor ons kunnen omtooveren en den zalvenden preektoon leek men uit deze zware rethoriek niet te kunnen weren.

Hoe frisch en levensecht en bloedwarm deed daarna het toch ook gansch niet sterke bijbelspel van kapelaan van Delft aan! En hoe gaven zich dáárin de acteurs! Coen Hissink maakte van den verrader Doëg 'n prachtfiguur, terwijl hij als Ganeloen over het algemeen niet boven het conventioneele uitkwam; Gilhuys was èn als Gerald èn als

[p. 64]

David 'n zonnige verschijning, Julius Brongers heeft de zware, ondankbare rol van den waanzinnigen Saul uitmuntend gespeeld, mevrouw Gilhuys.... maar laat ik in één woord zeggen, dat het spel van alien getuigde van groote toewijding en dat nagenoeg ieder van zijn rol 'n knappe uitbeelding gaf. Dit geldt echter niet alleen voor Valkenburg, ook in Nijmegen werd met groote liefde van het stuk gemaakt wat er van te maken was, en de dilettanten, die Berghegges ensemble terzijde stonden, verdienen 'n woord van lof voor de wijze, waarop zij hun spel hebben doen aansluiten aan het meer geroutineerde spel van de beroepsacteurs.

Wat mij in Valkenburg zwakker leek dan in Nijmegen was het optreden van de figuranten. Het is waar, dat het volk in het drama van Frencken 'n veel actiever rol te vervullen heeft dan de wapenknechten in het ridderspel of de Joden in ‘Sauls' verwerping’, maar de stijve maskerade-anonymi in Valkenburg hebben zoo weinig bijgedragen tot de verlevendiging van de tafereelen, dat ik ze zonder spijt gemist had.

De bezonken eindindruk is voor mij deze: het drama van kapelaan van Delft, dat in Valkenburg 'n uitgezochte omgeving en 'n voortreffelijke vertolking vond, heeft me verreweg het meest voldaan. ‘Pilatus’ met al zijn zwakheden bood tenslotte toch meer dan de zwaar-op-de-handsche romantiek uit 'n voorbije periode.

Maar verlangend zie ik uit naar 'n sterk, modern speelstuk voor Valkenburg, dat in het gelukkig bezit is van dezen ideaal openlucht-schouwburg. Laten we dit bekoorlijke gedeelte van ons lieve vaderland die bevoorrechting niet misgunnen en 't niet gaan zoeken in versnippering en verstrooiïng. Eén openlucht-theater is meer dan genoeg, maar dit zij dan ook 'n kunst-tempel bij uitnemendheid, waarin het beste geboden wordt door de besten. Alleen dan mogen we hopen, dat de zomersche openluchtspelen eenige belangrijke bladzijden zullen voegen in het weinig belangrijke historieboek van het Nederlandsch Tooneel.

A.J. ZOETMULDER