Biekorf. Jaargang 60

[p. 411]

De eerste gasmaskers voor de burgerlijke bevolking in West-Vlaanderen
1916-1918

Op 23 april 1915 hernamen de Duitsers hun aanvallen, die zij in november 1914 hadden stilgelegd, om in de sector van Ieper door het front der geallieerde legers te breken in de richting van de Franse kanaalhavens. Daartoe gebruikten zij voor de eerste maal giftgassen.

Vanuit Langemark konden zij de bruggen van Boezinge en Steenstrate veroveren, waar hun offensief werd opgevangen. Kanadezen, Fransen en Belgen leden er geweldige verliezen. Het gas van deze aanval werd door de wind verder het land ingedreven tot voorbij Poperinge⁽¹⁾.

Naderhand bliezen de Duitsers tegen de geallieerde stellingen nu en dan gas af dat door de wind verder gedreven werd tot op plaatsen waar nog burgers woonden. Men rekende in het begin dat de gevaarlijke zone zich uitstrekte tot op 8 km van de vuurlijn. Op 30 januari 1916 liet de militaire gouverneur van West-Vlaanderen weten dat 10.000 Engelse ‘cagoules’ of primitieve gasmaskers besteld waren voor de burgers die in deze gevaarlijke zone woonden. De wettelijke grens van deze zone vertrok van de kust op 1 km ten N.-O. van Koksijde-Bad, en liep naar het zuiden op 1 km ten W. van Avekapelle, op 1 km ten O. van Fortem, op 1 km ten W. van Pollinkhove en op 1 km ten O. van Westvleteren, voor zover het gebied betrof dat bezet was door het Belgisch leger. Het overige van onbezet West-Vlaanderen lag in de Franse en Engelse zones. Voor de burgerbevolking aldaar had de arr.-commissaris van Ieper, die te Watou verbleef, de nodige maskers ontvangen, namelijk 50 voor Brielen, 500 voor Dikkebus, 600 voor Dranouter, 200 voor Elverdinge, 200 voor Kemmel, 500 voor Loker, 150 voor Nieuwkerke, 600 voor Oostvleteren, 1000 voor Ploegsteert, 1000 voor Vlamertinge en 200 voor Woesten⁽²⁾. Op 21 maart werden nog 800 maskers beschikbaar gesteld voor Westvleteren en 1700 voor Oostvleteren.

In het arr. Veurne waren 773 maskers uitgedeeld te Fortem (Alveringem), 134 te Booitshoeke, 554 te Eggewaartskapelle, 199 te Lampernisse, 374 te Nieuwkapelle, 3 te Oostkerke, 112 te Oudekapelle, 1381 te Pollinkhove, 643 te Reninge en 2 te Sint-Jakobskapelle. De inlichtingen ontbreken voor Avekapelle, Lo, Oostduinkerke, Pervijze en Wulpen, maar de arr.-commissaris rekende dat er in de gevaarlijke zone van zijn arrondissement een 8000 maskers nodig waren⁽³⁾.

(1) Biekorf, 1927, blz. 59.

(2) Brief van 4 februari 1916.

(3) Brief van 28 februari 1916.

[p. 412]

Enkele dagen later, op 3 maart, werd aan de inwoners van de gevaarlijke zone aangeraden de openingen van deuren en vensters op te stoppen en opstoppingsmateriaal gereed te leggen, evenals ventilatoren, om na iedere gasaanval de lucht in de huizen te verversen.

Een plakbrief van de militaire gouverneur, dd. 7 april 1916, beschreef de verschillende alarmsignalen die zouden gegeven worden bij gasaanval.

Op 20 januari 1917 werd de gevaarlijke zone uitgebreid tot Oostduinkerke en Koksijde, op 10 km van de vuurlijn. Oostduinkerke ontving 300 gasmaskers en Koksijde 3640.

Op 23 april 1917, twee jaar na de eerste gasaanval, hadden de Duitsers opnieuw een grootscheepse gasaanval ondernomen. Volgens de brief van de arr.-commissaris van Veurne, dd. 24 april, was in de gevaarlijke zone, waar de burgers voorzien waren van maskers, geen paniek ontstaan, wel in de verder gelegene gemeenten, waar enkele personen leden aan bewusteloosheid van korte duur, aan braking, neusbloeding en zware hoestbuien.

In een brief van de arr.-commissaris van Ieper, dd. 25 april, lezen wij dat enkele personen te Proven, Krombeke en Poperinge een lichte ongesteldheid hadden gevoeld, zonder dat zij geneeskundige hulp hadden moeten inroepen. Hij stelde voor de gevaarlijke zone uit te breiden tot op 10 km van de vuurlijn, waartoe nog 5000 maskers zouden nodig zijn, alsook een 3000 voor Poperinge.

Op 7 mei 1917 vroeg de arr.-commissaris van Ieper dat de gevaarlijke zone zou gebracht worden op 12 km, en vroeg daartoe nog 15000 maskers. Bij de laatste gasaanval van 23 april was er ook paniek ontstaan in het moederhuis te Roesbrugge, waar een meid, die 's morgens om 6 uur was buiten gegaan, onpasselijk geworden was met hoestbuien, tranende ogen en hoofdpijn.

Op 16 mei ontving deze ambtenaar dan nog 1500 maskers voor Westvleteren, 1000 voor Krombeke, 955 voor Roesbrugge, 40 voor het moederhuis aldaar en 5 voor het personeel van zijn kantoor.

De uitbreiding van de gevaarlijke zone tot op 12 km van de vuurlijn, bracht de verdere uitdeling mede van nog 40.000 maskers. Daarenboven werden op 12 mei 1918 door de militaire gouverneur van West-Vlaanderen nog 26.000 gasmaskers gevraagd om geheel de bevolking van onbezet België ervan te voorzien, want de laatste gasaanval was nog waargenomen tot op 43 km van zijn uitgangspunt⁽⁴⁾.

Het is dan daarbij gebleven tot aan het bevrijdingsoffensief van 28 september -14 oktober 1918.

Jos. De Smet.

(4) Rijksarchief te Brugge. Provinciaal Archief. De Panne, 1914-1918, pak nr. 23, bundel nr. XIV.