Biekorf. Jaargang 60

[p. 413]

Vlaams debuut van Rodenbach
1872

De brief van Gustaaf Flamen aan Adolf Duclos, die hier wordt medegedeeld, werd geschreven op een gelukkige datum en over een gelukkig onderwerp, nl. de letterkundige bedrijvigheid van Guido Gezelle, Hugo Verriest en Albrecht Rodenbach op het einde van 1872.

Gezelle was toen 42, Verriest 32, Rodenbach 16 jaar en leerling in de vierde latijnse klasse.

Over Gezelle, die toen nauwelijks drie maanden te Kortrijk verbleef, is Flamens mededeling toevallig; een postscriptum, waarvan de inhoud verder besproken wordt.

Hugo Verriest was te Roeselare, van leraar in de poësis, in 1871 ‘surveillant der internen’ geworden. Hij was tevens ‘professor in godsdienstleer’ en als zodanig gedurende twee jaar leraargodsdienst van Albrecht Rodenbach. In september 1873 zou hij professor van de retorica worden en bibliothecaris van het Seminarie: het retorica-jaar van Rodenbach - 1876-77, het wonderjaar - zou zijn laatste leraarsjaar te Roeselare zijn.

Verriest was in 1867 te Roeselare aangekomen samen met een ander leraar die, naast hem, een gids en leidsman van de jonge Rodenbach geweest is: Gustaaf Flamen.

Het is als surveillant-godsdienstleraar dat Verriest in december 1872 aan zijn collega en vriend Flamen de tekst van Twee Parabels overhandigde voor anonieme opname in Rond den Heerd te Brugge.

Flamen was leraar (1867-73) in een lagere klasse (second cours de français) in het Klein Seminarie. In het schooljaar 1868-69 was kleine Rodenbach zijn leerling geweest. Flamen moet al vroeg - misschien de eerste - de uitzonderlijke begaafdheid in de jongen hebben erkend; hij volgde hem jarenlang en heeft een diepgaande invloed gehad in de vorming van Rodenbach. Flamen zelf was artistiek en muzikaal aangelegd; hij was belezen en bereisd: in 1870, het jaar van het Concilie, had hij langdurig Rome bezocht en in 1872 legde hij de laatste hand aan zijn Pius IX, waarin hij zijn reisindrukken uit de Eeuwige Stad verwerkte; zijn reizen in Engeland, o.m. in Yorkshire, inspireerden hem de uitvoerige biografie van de heldhaftige Father Postgate die in 1873 in Rond den Heerd zou verschijnen⁽¹⁾.

Adolf Duclos, adjunct-secretaris van het Bisdom Brugge, had

(1) Flamen sprak op 30 maart 1873 in de Jongelingen-Kring te Roeselare over Rome. Hugo Verriest had de reeks voordrachten in deze Kring geopend op 28 februari met zijn voordracht over Vlaamse Beweging, een repliek van zijn voordracht voor de ‘Bond’ van Tweede Kerstdag 1872. - Over Flamen zie het essav van Hugo Verriest in Biekorf 16, 1905, 33-45.

[p. 414]

sedert einde 1871 de redactie van Rond den Heerd in handen. In Flamen, die hem veel raadpleegde bij de uitgave van zijn Plus IX, had Duclos zijn ‘bijbrenger’ te Roeselare gevonden. Flamen trachtte in zijn Roeselaarse kring medewerkers en lezers voor Rond den Heerd te winnen.

Nu mag Flamens brief, die de toezending van Twee Parabels begeleidde, zelf spreken⁽²⁾. Rodenbach wordt niet met name genoemd; dat Flamen met ‘de leerling die vele belooft...’ en de ‘student die zeer machtig zal worden in 't penne roeren...’ Rodenbach bedoelt, is overduidelijk. - De cursivering (onderstreping) is van Flamen. Men lette op de betekenis van uitgeschreven = in 't net geschreven.

(2) Gezelle Museum Brugge. Aanwinsten 71.

Brief van Gustaaf Flamen aan Adolf Duclos

Rousselaere 17^bre 72.

Eerweerde Vriend,

Hier nevens twee parabels, het eerste is van eenen leerling - die vele belooft voor vlaamsche tale en later in R.d.H. zal schryven - en gecorrigeerd en uitgeschreven door Hugo Verriest; het tweede is gelyk of het gaat en staat van Hugo Verriest. Hy heeft ze my gegeven voor R.d.H., maar op voorwaarde, let wel op - 1^o van zynen name niet te zetten 2^o van geen een woord te veranderen. Kunt gy ze niet aanveerden gelyk of zy zyn - omdat zy misschien niet geheel en gansch in de maniere van Rond d.H. geschreven zyn - zoo moeten zy weêr gezonden worden.

Maar gy zult verstaan hoe voordeelig het zal zyn van ze meê te drukken en dit zoo haast mogelijk. Zoo zullen wy voor ons winnen eenen student die zeer machtig zal worden in 't penne roeren en die veel te zeggen heeft by zyne medegezellen, waaronder verscheidene flaminganten en vrienden van R.d.H. wien ik alle weken den n^o van 't blad late lezen - zy mogen hier aan hoegenaamd geen blad geabonneerd zyn - maar zyn het 't huis of zullen het zyn.

Daar en boven zullen wy Verriest aanprikkelen om te schryven; reeds heeft hy twee prenten aanveerd om er over te werken. - Gy kent zyn talent en weet dat Hy met zyn woord ook vele kan te wege brengen voor het aanpryzen van R.d.H. 'k Verhope dan dat de gezonde[n] stukken met de genoemde voorwaarden u zullen bevallen.........

Groete u van herten

G. Flamen pbr.

[P.S.] Gezelle heeft een schoon liedjen gemaakt op eenen timmerman die trouwt. Hy heeft gezeid van het u te zenden. Indien hy het vergate, spreek, ik heb het in myn bezit.

[p. 415]

De Twee Parabels werden door Duclos geplaatst in Rond den Heerd van 9 februari 1873 (VIII 88). Anoniem, zoals Verriest uitdrukkelijk gevraagd had.

De tekst van de eerste parabel - werk van Rodenbach, herzien door Verriest - volgt hier in Bijlage. Dit stukje proza over het levensavontuur van de ‘onverloren’ zoon - die zijn redding dankt aan de wakende liefde van Moeder - behandelt het thema ‘onrust naar vrijheid’ dat het latere leven en werk van de dichter zal beheersen. Voor zover we weten is deze pennevrucht van Rodenbach de eerste die in druk verscheen⁽³⁾.

Deze parabel van december 1872 brengt ons nader tot een juiste datering van de ‘Vlaamse bekering’ van Rodenbach. Men weet dat de jongen in 't Frans was opgevoed en nog in 1872 moeite had om Vlaams te schrijven: zijn brieven aan Flamen in 1872 zijn nog alle in het Frans gesteld⁽⁴⁾. Omstreeks Kerstmis 1872 is hij echter, onder de mantel van Verriest, met een Vlaams prozastuk in de redactiepapieren van Duclos aangeland. En op Tweede Kerstdag hoort hij Verriest, op de vergadering van de Westvlaamse Bond te Roeselare, een voordracht houden. Ook deze was een debuut: de eerste voordracht van Verriest, en wel de beruchte voordracht over ‘Eertijds heeft er een volk bestaan...’ die op de jonge Rodenbach zeer diep heeft ingewerkt⁽⁵⁾.

De overtuigende en profetische aanbeveling van de anonieme leerling door Flamen - die in zijn brief zeker ook het oordeel van Verriest weergeeft - bevestigt eens te meer de toewijding waarmede de beide leraars de ‘wonderknape’ gedurende de jaren van zijn lager middelbaar onderwijs hebben omgeven.

Van de tweede parabel - een gedicht van Verriest - volgt in de Bijlage een samenvatting met enkele aantekeningen, waaruit blijkt dat Rodenbach dit gedicht van Verriest bewonderd en nagevolgd heeft.

Ten slotte het toevallig en gelukkig postscriptum over de ‘Dritte im Bunde’: Gezelle. De korte mededeling van Flamen is niet zonder belang. Gezelle had op 20 september 1872, in pijnlijke omstandigheden, Brugge moeten verlaten. Hij was nu onderpastoor te Kortrijk. Nu blijkt dat hij reeds in de eerste weken van zijn verblijf in de Leiestad een vrolijk liedje gedicht heeft op de bruiloft

(3) De medewerking- van Rodenbach aan Rond den Heerd begon in 1877 met het gedicht Morgendeuntje. Biekorf 1957, 102.

(4) R.F. Lissens, Brieven van Albrecht Rodenbach, Antwerpen. 1942, p. 123-129. Zie ook: E. Reynaert, De Letterkunde te Roeselare, p. 53 (Roeselare, 1956).

(5) Deze voordracht van 26 dec. 1872 staat in de uitgave van de Voordrachten (Roeselare, 1904) vooraan onder de titel Bond. Over de weerklank van deze voordracht zie L. Van Puyvelde, Albrecht Rodenbach, Amsterdam, 1908, p. 23. - F. de Pillecijn, Hugo Verriest, Amsterdam z.d., p. 34-39.

[p. 416]

van een timmerman. Het gedicht, in drie strofen, werd later opgenomen in de bundel Liederen Eerdichten en Reliqua onder de titel Temmerman; de beginregels zijn:

God maakte eens eenen temmerman,
en temmerde er vele jaren an:

niet flauw gelet,

niet al te vet,

van lijve en van verstand adret.

Deze timmerman was lid van de Kortrijkse muziekgilde die bestuurd werd door Adolf Verriest. In de broeder van Hugo had Gezelle een vriend gevonden die hem reeds weer aan het dichten wist te zetten voor een feestelijke gelegenheid. Adolf Verriest zelf componeerde de muziek voor het liedje.

Tot nu toe werd dit liedje gedateerd op 1873 zonder meer: Allossery, die het stukje beschouwde als het eerste ‘Kortrijkse’ gedicht van Gezelle, meende reeds uit de datum 1873 ‘een wonder snelle heropleving’ van Gezelle te Kortrijk te mogen afleiden⁽⁶⁾. Uit de mededeling van Flamen, die op liederen verlekkerd was en in 1873 samen met Hugo Verriest eert bundel Westvlaamsche Liederen te Roeselare uitgaf, weten we nu dat Gezelle het Temmerman-liedje gedicht heeft in de eerste weken van zijn verblijf te Kortrijk.

A. Viaene

(6) Jubileum-uitgave van 1930, VI 48; 203-204.

Bijlage
twee parabels

Het eerste
[Opstel van Albrecht Rodenbach, verbeterd door Hugo Verriest]

't Was vandage dat de zoon - het teêrgeliefde kind - moest op reize gaan, voor den eersten keer van zijn leven.

De zunne rees in 't Oosten.

De vader, de moeder, magen ende vrienden, ze kwamen al te gader; ende sprak dan de vader:

‘Mijn zoon, de zunne rijst in 't oosten met pracht; de hemel is helder en blauw, 't zal vandage een schoone dag zijn. Stap dan maar vooruit, zonder vare of vreeze; en houdt u niet bezig langs den weg, of gij en zoudt voor het dumsteren niet haven. - God beware u mijn kind!’

En de moeder - de lieve - ze kuste heur kroost op de beide wangen, en ze ging met hem nog een einde weegs mede. Ze zegende hem dan met een kruis op het jeugdige voorhoofd. Ze ging al weenen heên; en ze bad.

Maar 't kind vond blomkes langs den weg, en 't plukte ze en 't speelde ermeê; en als 't avond en donker wierd, 't en was nog geen half wege.

Dan begon het te loopen, maar 't week, in den nacht, van 't ware pad, en 't verdoolde in de velden. Het kwetste zijne voeten in de bramen, en 't verstook zijn hoofd tegen de boomen.

[p. 417]

Het weende dan, en had deernisse over zijne onbezonnenheid en zijne ongehoorzaamheid, 't Viel op zijne knie'n en vroeg vergiffenis aan God.

Maar de vader had zijn kind gevolgd, op het smeeken van de moeder. Hij was bij zijn kind, met brandende licht, en leidde het op 't ware pad weêr. Het licht beschutte des kinds voet ende wonden. En zoo bereikte het zijne bestemmingplaats.

Zoo doolt de reiziger op 's levens baan; zoo bewandelt hij de duisternissen. Maar Maria, onze moeder de lieve ze spreekt ten beste bij heuren goddelijken Zoon; en in 't midden van den nacht, grijpt Hij de hand van het dolende kind, en wijst met eene sterre hem weder den weg. den verloren weg. En de reiziger zinkt dan op zijne knie'n. ende dankt hij dan God ende zijne heilige Moeder.

Het ander
[Gedicht van Hugo Verriest]

Het gedicht telt 40 verzen en is een soort diptiek over den edelen Arend; de arend in treurnis en heimwee achter de tralies van een kooi; de arend in de wilde vlucht van zijn herwonnen vrijheid.

De aanhef is een klassiek cliché:

Hebt gij nooit den edelen Arend
In zijn wijd gevang bespeurd...

Een aanhef die ook bij Rodenbach zal voorkomen in: ‘Hebt gij nog de zon zien pralen...’ en in ‘Hebt gij ooit in vreemden lande...’. een gedicht uit 1874-75.

Door de brief van Flamen weten wc nu dat Verriest de auteur van dit gedicht is. Rodenbach zal, in zijn jeugdgedicht Den Meester uit het schooljaar 1874-75 (Verzamelde Werken, ed. Prof. Fr. Baur, Tielt. 1956; II p. 319-321). het thema van de arend overnemen, ontwikkelen, en daarbij tot tweemaal toe de ‘Dichter van den arend’ aanhalen:

't Slacht van den gevangen arend
dien de Dichter heeft bezongen... (v. 24-25)
................
Maar eens braken de ijzeren staven,
zong de Dichter van den arend. (v. 58-59)

Deze aanhalingen van Rodenbach verwijzen duidelijk naar Hugo Verriest als dichter van de ‘andere’. de Arend-parabel, die in 1872. samen met zijn eigen ‘eerste’ parabel, naar Rond den Heerd werd ingezonden.