Biekorf. Jaargang 65

[p. 168]

Leie en leven in mijn vlastijd
Vervolg van blz. 103

Vlas slijten

In die tijd werd het vlas niet met de machine maar met de hand uitgetrokken. Daarvoor waren een paar kloeke armen nodig en men moest er tegen kunnen om van 's morgens vroeg tot 's avonds laat dubbeltoe gebogen te staan, want bij 't slijten grepen de handen het vlas op 10 tot 15 cm van de grond af.

Stond het vlas recht dan kon men beginnen waar men wilde; maar lag het ‘gedreven’, dan moest men het schikken dat het werk niet tegen stroom gebeurde. Dat was nog zo erg niet. Slechter was het als 't vlas geheel tegen de grond lag of in nesten gedraaid door de vlagen. Immers zolang het vlas in de groei is kan het wel gebeuren dat het geheel tegen de grond platgeslagen wordt, doch eens de grootste natte opgedroogd, recht het zich weer op en groeit weer omhoog. Gebeurde het nu dat nieuwe vlagen uit een andere windhoek er op vielen, dan werd het als in nesten rondgedraaid en dat bracht veel meer werk mee in 't slijten en ook rebuut in 't vlas.

Het slijten begint de jaren dooreen rond 10 juli, het verschilt nooit veel.

‘Die vlaschaard gaat begin te naaste weke bekwaam zijn om slijten’. De boer hield er een oog op en de vlasmarchand ontzag zich geen reis naar de Walestreek of naar Normandië om zeker te zijn wanneer er zou te slijten zijn. Te jong gesleten is minder gewicht en vlokkende vlas, ook niet al te sterk. Goed uitgebloeid en de hippens bruingroen, dan heeft het vlas zich ‘gekuist’ d.i. bijna al de bladjes zijn van de stam afgevallen. Té rijp laten worden bracht te droog vlas bij 't zwingelen en meestal een te bruine in plaats van heldere kleur.

Onze slijters hadden zelden werk genoeg in eigen streek. Er moest naar de Walestreek, soms ook wel naar Normandië, ja tot boven Parijs gereisd worden met de bende.

Daar ter plaatse logeerde men bij de boer. Ingewikkeld was dat niet: op den hooidilte of in den tas stro in de schuur.

Gewoonlijk was in de koop bedongen dat de boer het eten zou bezorgen voor de slijters. Was dat niet het geval, dan ging er vrouwvolk mee dat verstand had van eten gereed te maken in de grote pot en de waste te slaan.

Maar vóór ze weggingen werd de ‘bezatse’ gereed gedaan. Dat was voor het merendeel een overtrek van een oorkussen voor twee personen, van die overtrekken in kleine witte en blauwe vierkantjes. Soms werd uit de beste delen van een uitgediende kafzak een

[p. 169]

bezatse genaaid. Daarin vulde men alles wat men zou nodig hebben: een werkbroek, verse hemden, kloefen, een wekedaagse vest, vingerlingen, kortom alles wat men door ondervinding wist te zullen nodig hebben. Velen deden voor alle zekerheid ook een knuist hesp of een schotel zwijnevlees mee voor in geval van nood.

Het ene deel daarvan werd samengevoegd om op de rug te dragen, dan met een touw kort toegebonden. Een 30-tal cm verder bond men weer een touw, en nu stak men de rest erin om daarna de krop van de bezatse goed toe te binden. En bij 't weggaan naar de trein zwaaide men ze over de schouder. Van valiezen gelijk nu was er toen geen sprake.

Men deed eten mee voor de heenreis. De slijters wisten 't goed dat het naar geen kermis was dat ze gingen, maar 't vooruitzicht van te zullen kunnen weerkeren met een goê ponke, maakte het al goed en men was gereed om het te nemen zoals het kwam. Als het weder maar gunstig uitviel en het vlas zich maar slijten liet.

Die reeds meer gaan slijten waren wisten ervan te vertellen hoe, door lange droogte, het vlas zo vast kon staan dat men zich de armen lam moest snokken en de handen dan vol blinnen kwamen. Ik heb het zelfs nog geweten dat het zó vast stond, dat men de handsvolle die men vastgegrepen had met de voet moest uitstampen. 's Avonds zijn er dan wel die hun blinnen moeten verzorgen. Een lament (de wiek van een vetkaars) wordt door het oog van een grove naald gestoken, en, de handen goed gewassen zijnde, stekt men de naald door de blijne, reis met 't vaste vel, dwars erdoor. Het lament trekt men erdoor tot er nog zowat een centimeter uitsteekt en men knipt het nu af aan den anderen kant, zo dat er ook nog een cm overblijft. Binst die bewerking is het vocht ontsnapt, het vel valt plat doch kleeft niet op het rauwe vlees. Met een verband erop is het afgelopen en zal men 's anderendaags voort kunnen slijten. Het merendeel doet dat voor zichzelf en ze herden die korte pijn zonder verpinken, maar anderen moeten hulp hebben van een makker en kijken van de werke weg als het begint te nijpen.

Een goed slijter heeft er een handje van weg om zijn vlas uit te wenden, zodat het regelmatig en goed effen op zijn linkerarm opschuift tot de handsvulle groot genoeg is en hij ze ‘uitpakt’ zonder vernesteling. Met beide handen klemt hij een grepe en rukt ze uit, eerst vooruit dan weer naar zich toe, weer vooruit en alzo gelijkmatig verder. Telkens legt zich de laatst uitgerukte grepe, al onder zijn rechterarm, op de voorgaande grepen die, door een steeds gelijke beweging van beide armen, geleidelijk op de linkerarm opschuiven tot hij genoeg heeft.

Nu legt hij die handsvulle neer op de grond, in een regelmatige reke, voet en top telkens afwisselend.

[p. 170]

Als er vlas genoeg gesleten is begint men te hagen. 't Is nu dat het paar jongens die meemochten, te passe komen. Die moeten de handsvullen aanbrengen aan de hagemannen. Gewoonlijk wordt met twee man gehaagd. Deze klassen de aangebrachte handsvullen netjes dicht tegeneen, rechts en meer links, de voet van het vlas een 20-tal cm verscheen, maar de top goed samengedrongen. Met enkele herels vlas worden de buitenste handsvullen aan de haag vastgezet.

Die hagen staan in regelmatig volgende reien en steeds noordzuid gericht zodat de voornoenzon de ene kant beschijnt en na de middag de andere kant in de zon staat voor het gelijkmatig rijpen en drogen.

Na enkele dagen gunstig weder is het vlas bekwaam om te binden. De banden waren toen meestal van natgemaakt kempens roggestro, dat taai is en veel sterker dan het stro uit de Vlaanders. Op een vreemde moest men wel voortdoen met wat men krijgen kon, en 't gebeurde dat men touwen moest gebruiken. Had men geen stro noch touwen dan bond men met een stresje van 't vlas zelf.

Nu bracht men die bondels bijeen om in kleine mijten te zetten. Men versleepte ze zo weinig mogelijk om het verlies aan zaad tegen te gaan. Het vlas werd, slechts één bondel breedte op een lengte van zowat 4 tot 6 meter, opeen geklast, ‘top neers’ tot manshoogte. Een rij bondels werd nu aan een kant in de lengte gelegd en daarboven nog een laag, met de voet op de dwarsbondel en de top omlaag. Dat miek een soort halve kap, en daarop werden een paar strovlaken vastgezet met de toppen van het stro naar beneden voor 't afregenen.

De onderste laag vlas in die mijten lag niet op de blote grond maar op persen van kopwilgen, die rustten op stekken welke in de grond geslegen waren. Over geheel de vlaschaard stonden ze verspreid, noord-zuid gericht om het maximum uit de zonnewarmte te halen en slechts één bondel breed voor het dóórwaaien, zodat bij gunstig weder het uitzweten goed en rap kon vooruitgaan.

Als geheel de vlaschaard gesleten en gebonden was en de mijten te drogen stonden, lijk de tenten op een kampveld, dan werd er ‘slijtpap’ gehouden.

Slijtpap

In mijn jongen tijd ben ikzelf daar meermaals ‘bij’ geweest.

Dat was een hartelijk avondfeest dat de (goede) boer aan zijn slijtersvolk gaf, den avond dat al 't werk àf was en hij zijn mannen zou betalen.

De boer, de boerin en desgevallend ook zijn zoons en dochters, zaten voor dien éénen keer mee aan de lange tafels en aten van dezelfde kost, want 't was goed.

[p. 171]

Mogelijks was het vroegertijde wel rijstpap met gekookte eieren en koekeboterhammen, want ik heb den tijd geweten dat die kost aan 't werkvolk gegeven werd op de grote hoogdagen. Voor 50 jaar was 't op slijtpapavond: hespe met witte boterhammen en gebraden aardappelen. Was het een grote bende volk dan gingen er wel twee, drie hespen aan, geen voorhespkens, maar van zwijns die aan of tegen de 200 kg gewogen hadden. Binst dat er geëten werd waren een paar maarten alsan bezig aardappelen te braden. Dat was eigenlijk in 't geval dat de boer het zijn volk ‘jeunde’ en hij wist dat er gewerkt geweest was. Hij deed er zich geen nadeel mee.

En als elk begon zijn maag vol te hebben werd er meer en meer naar 't bier gekeken. Ook daarmee was die boer voor dien keer niet gierig en de ene kitte bier na de andere werd uit de kelder naar boven gehaald. Dat was toen nog echt hoppebier dat de boer altijd in de kelder liggen had in tonnen van elk iets meer dan 50 stopen. Van dat schuimend, donker hoppebier, dat we nu niet meer kennen.

De keuken was vol geroezemoes, 't Ging eerst over vlas en vlaschaards, over de vooruitzichten wat het wel geven zou en wat het wel in de commerce zou zijn, te naaste winter. Mouwvagers prezen den boer met al wat hij deed en staan had, met zijn stal koeien en zijn peerden en wat nogal, en hoe het op zijn hof wel beter geridderd was dan bij den dienen en de gunsten. Doch onder de invloed van het milde bier geraakten de tongen meer en meer los, hier en daar sloeg er al ene scheef en het begon over geestiger dingen te gaan. Het ene liedje volgde op het andere, en als er bij waren die goed vertellen konden (en in dien tijd konden ze vertellen) dan luisterden allen in gespannen aandacht naar verhalen over toverij, duitse schapers die met den duivel omgingen en de varende vrouwe konden bevelen; over doodkeersen die langs kanten en hagen voeren en waar men niet naar wenken noch roepen mocht.

Ik heb het nog geweten dat er een bij was die zijn speelboek (nu zegt men accordeon) meehad en daarmede was het veel feestelijker. Dien keer werd er gedanst, in zwierige wals of schottisch of een joelende polka, met af en toe de oude konterdans.

't Gerocht altijd over middernacht als elk voldaan naar huis trok, waar ze nog óp waren, te wachten om hun volk te verwelkomen. En de slijters wisten dat het al ging wél zijn van als ze hun geld, in rijen vijffrankstukken, op tafel zouden leggen.

Vlas inhalen

Boeren die in hun vlaschaard geen ‘Mei’ hadden kunnen planten, d.i. die hun vlas op 't veld niet hadden kunnen verkopen, haalden het binnen van als ze wisten dat de mijten droog genoeg waren.

[p. 172]

Liefst werd het dan gezet in een grote vlasmijt, dichtbij 't hof, om mogelijke kopers de gelegenheid te geven tot nagaan of het wel overeenstemde met de stalen die de boer in zijn beste kamer had bijeengebracht en aan de muur tentoon gehangen.

Voor zo'n mijt werd ditmaal een ‘voet’ gereed gemaakt: een dikke laag schuddebondeis van uitgediend stro.

Als zulke vlasmijt gezet was geleek ze danig aan een groot huis, zonder verdieping en zonder deuren of vensters, en met een hoogopgaande kap. De gevels ervan gingen loodrecht omhoog, maar de zijkanten werden bij elke laag wat toegegeven, zodat de euzies wel een halve meter buiten de voet kwamen. Nu moest de kappe er nog aan gemaakt worden en die mocht geen regen scheppen.

De man die de mijt zette had het berekend wanneer hij moest beginnen ‘kappen’, en van nu voort zorgde hij ervoor dat de binnenlagen steeds wat hoger kwamen te liggen dan de buitenlagen, zodat de buitenste rij bondels steeds meer en meer op hun voet kwamen te staan. De bovenste twee rijen stonden zo recht dat ze een veurst vormden.

Voorlopig werd daarna alleen de kap met dekstro beschut. Gerocht het vlas niet verkocht als de winter voor de deur stond dan werden ook de zijkanten bekleed.

Doch gewoonlijk gerocht de vlaschaard aan een koper als 't vlas nog op 't veld te groeien stond; op enkele meters van de kant, naast de weg die aan de vlaschaard paalde, zette de boer dan seffens een grote tak met de blaren nog aan, gelijk het nu door de metsers nog gedaan wordt als ze de mei op 't dak dragen. De andere kopers wisten daarmede dat ze aan die vlaschaard geen tijd meer verspelen moesten, hij was al verkocht.

Bijna altijd werd in de verkoop bedongen dat de boer het vlas op de dichtstbijzijnde statie van de spoorweg moest afleveren. De koper van zijn kant zond dan zijn volk om het vlas op de spoorwagens te laden.

Al dat vlas, uit alle mogelijke richtingen komend, belandde in de verschillende goederenstations rond en te Kortrijk zelf, die dan plots en voor weken lang het uitzicht kregen van een reusachtig vlasbedrijf. Hoewel er toen nog heel veel voermans waren in de Leiestreek, wisten die niet waar eerst kijken om door hun vele werk te geraken. Ze wilden iedereen voldoen maar waren van alle kanten op den nekke geren om rap, rap het vlas te gaan afhalen. Het was trouwens zo dat de eigenaars van 't vlas, zodra zij bericht thuis kregen dat hun vlas op 't station aangekomen was, ook meteen aangeduid kregen in hoeveel tijd het gelost moest zijn of anders ‘chômage’ zouden moeten betalen. En daar er zó veel vlas op 't station toekwam en die chômage seffens hoog opliep werd er niet mee gelachen.

[p. 173]

Op alle wegen zag men de wagens vlas voorbijrijden, van vroeg in de morgen tot den laten avond, en bij elke stap van de voermanspeerden rinkelden de vele bellen die ringsom hun gareel vastgemaakt zaten. Overal hoorde men het geklets van de zwepen en de kwezelkens moesten hun oren toestoppen om de schietgebeden van de boevers en voermans niet te horen. Tarmacbanen waren er toen nog nergens, alleen de grootste verkeerswegen waren gekalseid, 't waren nog allemaal ‘eerdewegen’ waar de zwaargeladen wagens moeizaam op vooruitsjoolden. En in de weerdij van enkele weken gerochten alle mogelijke bergplaatsen opgepropt met groen vlas en verrezen de mijten langs alle kanten als bij toverslag uit de grond. Er waren schier meer vlasmijten te bespeuren dan er huizen op 't dorp stonden.

Wordt voortgezet.

j. hugelier