Het Boek. Jaargang 7

[p. 197]

Bibliographische aanteekeningen over van Alphens ‘Kleine gedigten voor kinderen’

IV. Vertalingen.

Men verwondert er zich over, dat pas vele jaren na de eerste uitgave van Van Alphen's ‘Kleine gedigten’ een Fransche vertaling verscheen, want in het einde van de 18^e en het begin van de 19^e eeuw was in Nederland het Fransch modetaal en meer dan ten halve landstaal. Om Fransch te spreken en te schrijven heette ‘du ton’, en de school voor meer uitgebreid onderwijs, die door de kinderen der gegoede burgerij bezocht werd, noemde men de ‘Fransche school’.

Deze staat van zaken intusschen had zich nog maar weinig gewijzigd, toen in 1834 de Belgische dichter Auguste Clavareau voor't eerst een berijmde vertaling in het Fransch in 't licht zond. De titel van dit boekje luidt:

1. Petits poèmes à l'usage de l'enfance, traduits de Jér. van Alphen par Auguste Clavareau. Maestricht, F. Bury-Lefebvre, imprimeur-libraire, 1834. [118 pagina's, bladspiegel 93 bij 65 mM.] Het bundeltje bevat behalve de volledige verzameling der ‘Kleine gedichten’ ook nog drie gedichtjes van Van Heyningen-Bosch.

Clavareau gaf het bundeltje zelf uit, en door Bury Lefebvre werd het alleen gedrukt en in den handel gebracht. Aanvankelijk had de auteur er geen rekening mede gehouden, dat de firma van Terveen op grond van de Publicatie van het Staatsbewind der Bataafsche Republiek van 3 Juni 1803 (eeuwigdurend copierecht), nog steeds aanspraak maakte op het uitsluitend recht van uitgave van Van Alphen's ‘Kleine gedigten’ met inbegrip van het vertalingsrecht. Men heeft hem daarop echter opmerkzaam gemaakt, en met een handige manoeuvre trachtte hij toen een actie van den naijverigen uitgever tegen hem te voorkomen, die reeds door een schrijven van 12 Mei 1834 was ingeleid, en hij richtte aan den in zijn beweerde eigendomsrechten bedreigde den volgenden brief:

[p. 198]

Messieurs,

Il y a quelques semaines, lorsque j'étais sur le point de publier ma traduction des Petits poèmes de Van Alphen, j'appris, d'une personne de la Haye, que vous étiez propriétaires de l'ouvrage en hollandais, et je m'empressai d'inviter Mr. Bury-Lefebvre, mon éditeur, à vous écrire pour vous annoncer cette publication, et vous offrir d'ètre les débitans exclusifs de ma traduction en Hollande. Mr. Bury n'ayant pas reçu de réponse à sa lettre, nous crûmes que cette proposition ne pouvait vous convenir. - Votre lettre du 12 de ce mois me fait supposer, que la lettre de Mr. Bury ne vous est pas parvenu. Quoiqu'il en soit, mon entreprise ayant pour but principal l'utilité et l'instruction, tout arrangement entre nous n'est pas impossible, et vous me trouverez toujours facile dans son exécution.
L'ouvrage étant à peine en vente, il n'en n'a été, jusqu'à ce jour, envoyé en Hollande qu'une cinquantaine d'exemplaires à M.M. Van Cleef à La Haye, et quelques uns aux journaux. Plusieurs libraires et instituteurs m'ont annoncé des demandes; mais rien est encore effectué en ce moment. Je vous propose donc, Messieurs, de vous fournir cinq cens exemplaires de la première édition, sans gravures, pour la somme de cent quarante florins, et à débiter pour vous au prix de 45 cens l'exemplaire. Je vous promets de n'en céder à aucun autre libraire en Hollande, et vous autorise à faire usage de cette déclaration dans vos annonces. - Mr. Bury n'a fait aucun arrangement avec moi pour le droit de propriété.
Quant à l'édition avec gravures lithographiques, je ne puis fixer en ce moment, le prix de chaque exemplairc; mais je vous offrirai les mêmes avantages pour cette seconde édition, et le prix en sera moderé: elle est destinée à être offerte en cadeau, ou donnée en prix aux élèves.
D'autres libraires se présentant pour entrer en arrangement, veuillez me répondre par le retour du courrier, s'il est possible.
Recevez, Messieurs, l'assurance de mes sentimens très distingués.

A. Clavareau.

Maastricht, le 19 Mai 1834.

De firma van Terveen ging onmiddellijk op dit voorstel van den vertaler in; maar verzocht hem tevens zijn voorwaarden te willen opgeven voor een volledigen afstand der auteursrechten op de vertaling. Hij antwoordde hierop den 20^sten Mei 1834:

‘Quant à la propriété à acquérir, je vous avoue, Messieurs, franchement, que connaissant votre maison de renommée, et n'ayant jamais fait ces sortes de concessions, je préfère m'en rapporter à votre délicatesse: je pourrais vous demander trop ou trop peu, et nous essayerions alors un marché, ou impossible, ou peu juste.’

Van Terveen echter drong er opnieuw bij hem op aan, dat hij een som zou noemen, en den 6^den Juni 1834 voldeed hij aan dit verzoek in een schrijven, dat ik, om eenige aardige bezonderheden, welke het bevat, betreffende de uitgave, in zijn geheel doe volgen:

Messieurs!

Depuis ma dernière, j'ai reçu quelques demandes de mes Petits poèmes, et fidèle à mes engagemens, j'ai renvoyé les demandes vers vous: ce sont:

M.M. Van der Hoek. lib. à Leyde pour	75 ex.
M.M. Van Cleef, à La Haye pour	90 ex.
M.M. Jacob, à Rotterdam pour	100 ex.
M.M. De Groot à Delft pour	12 ex.

[p. 199]

Je suivrai la même marche à l'avenir, pour cette première édition, sauf accord ultérieur entre nous.
J'espère, que vous aurez maintenant reçu les 300 exemplaires du 1^er envoi; les 200 autres suivront sous peu de jours.
Après avoir fait un calcul approximatif sur la proposition, que vous disirez, que je vous soumette, je pense, Messieurs, qu'abandonnant tout projet de répandre, par moi-même, un ouvrage, dont l'utilité est reconnue à sa première apparition, et qui durera autant, que l'instruction primaire, je puis porter le prix de cette propriété à huit cens florins. Si nous tombons d'accord, je vous céderai les 800 exemplaires, qui restent de l'édition, au prix précédent, en faisant changer les titres et couvertures à votre nom et raison de commerce. La 2^me édition, avec lithographies, ne serait alors tirée qu'au nombre, que vous désireriez et à votre nom également; le volume aura 4 feuilles d'impression, papier velin fin. Je ne puis encore en fixer le prix, parceque je n'ai pas encore reçu les lithographies de Bruxelles. L'artiste, qui en est chargé est celui qui a fait la lithographie du volume ‘Les Femmes’: le prix en était três raisonnable. Je me chargerai, si vous le desirez, de vous procurer la pierre lithographique, qui portera les desseins, en cas que vous voulussiez en faire usage: je suis d'ailleurs, en tout cas, d'intention de ne pas la laisser au lithographe. Avant de terminer cette lettre, je dois vous faire part, pour votre gouverne, d'une proposition, que l'on m'avait faite, avant que je reçusse la vôtre: c'était de faire six mille exempl. des Petits poêmes, et de les faire de suite passer en France, ou la Commission Margée de l'instruction publique, reconnaissant l'exellence des ouvrages hollandais dans cette partie de l'éducation des enfans, avait déjà plusieurs fois eu l'intention d'en faire traduire quelques uns pour l'usage des écoles en France.
La crainte d'une contrefaçon m'a retenu d'envoyer à Paris quelques exemplaires de mon ouvrage à Mr. Victor Cousin, pair de France, conseiller d'état, chargé de tout ce qui a rapport à l'instruction publique en ce pays; et je laisse ce projet en suspens jusqu'a votre décision sur l'accord qu'il me serait agréable de conclure avec vous.
Agréez, Messieurs, l'assurance de mes sentimens très distingués.

A. Clavareau.

Van Terveen antwoordde daarop den 11^den Juni 1834:

‘Regt uit gezegd, hadden wij het honorarium zoo hoog niet geschat, maar daar het werkje ons zeer bevalt en wij gaarne Uw Edeles verdiensten in het zoo gelukkig overbrengen in de fransche taal willen erkennen, en het ons, daar wij eigenaars van de oopspronkelijke uitgave zijn¹⁾, het beste ljjkt, zoo nemen wij Uw Edeles aanbod bij dezen ten volle aan; maar dan ontvangen wij zeker de tweede druk met de steendrukplaatjes voor die prijs, welke die aan UEd zullen kosten.’ enz.

Het, voor dien tijd, zeer belangrijke honorarium van ƒ 800.-, werd dus voor het kleine bundeltje vertaalde gedichten toegestaan. Niet slechts om het bezit van dit bundeltje was het daarbij te doen; maar de uitgever vond hier een fraaie gelegenheid, om zijn eigendomsrecht, dat in formeelen zin niet bestond, op den voorgrond te brengen, en erin te doen gelooven. Uit het voorafgaande blijkt, dat de eerste editie van Clavareau's vertaling, welke bij J.G. van Terveen en Zoon het licht zag, dezelfde was, die aanvankelijk Bury-Lefebvre als uitgever vermeldde, met nieuw vóórgedrukten titel:

2.	Petits poèmes à l'usage de l'enfance, traduits de Jér. van Alphen par Auguste Clavareau. Utrecht, J.G. van Terveen et fils, 1834. [118 pagina's, bladspiegel 93 bij 65 mM.]

1) Cursiveering van schrijver dezes.

[p. 200]

Deze uitgave had een belangrijk succes en werd meerdere malen herdrukt. De hier volgende drukken kwamen mij in handen:

3.	1835: 112 pagina's, bladspiegel 98 bij 62 mM.
4.	1838: 112 pagina's, bladspiegel 98 bij 61 mM.
5.	1842: 112 pagina's, bladspiegel 98 bij 62 mM.
6.	1847: 112 pagina's, bladspiegel 98 bij 62 mM.
7.	1852: 112 pagina's, bladspiegel 91 bij 62 mM.
8.	1858: 112 pagina's, bladspiegel 95 bij 60 mM.
9.	1868: 112 pagina's, bladspiegel 96 bij 62 mM.

Slechts de 1^e druk heeft dus 118 pagina's, al de overige 112. Zeer waarschijnlijk bestaan er ook nog wel drukken van andere jaren, die ik niet in handen heb gehad. Op den druk van 1835 staat vermeld: ‘Nouvelle édition, revue et corrigée’. Ze verschilt hier en daar, wat den tekst betreft met de eerste uitgave.

Verder moeten nog vermeld worden:

10.	Petits poèmes de Jér. van Alphen par Aug. Clavareau. Nouvelle édition. Utrecht, J.G. van Terveen et fils. z.j.
	Titel in gouddruk op geglaceerd papier met portret van den dichter; 4 steendrukprentjes van H.J. Backer te Dordrecht; 112 pagina's; bladspiegel 98 bij 69 mM.

Blijkbaar werden het portret en de prentjes ook ingevoegd bij de gewone uitgaven. Ik vond zulk een geïllustreerd exemplaar van de editie van 1835.

In 1843 verscheen van deze vertaling een Belgische nadruk n.l.:

11.	Petits poèmes à l'usage de l'enfance, traduits de Jér. van Alphen par Aug. Clavareau. Anvers, J.P. van Düren et Cie, Place de Meir, 1843. 112 pagina's. Bladspiegel 113 bij 62 mM., ongeillustreerd.

De sterk-afwijkende maat van den tekst bewijst, dat dit geen depêt-uitgave was.

De Fransche vertaling van Clavareau kreeg weldra een mededingster:

12.	Imitation des petits poèmes de H. van Alphen, par F.C. Roud, auteur des Petites étrennes morales. Dordrecht, M. van der Hoeven, 1839. Titelvignet lier; IV + 106 pagin.; bladspiegel 104 bij 84 mM.

Merkwaardig genoeg nam Van Terveen geen notitie van deze uitgave. Misschien werd ze in zulk een beperkten kring verspreid, dat ze niet tot hem doordrong.

Tien jaar later echter kwam er van dit boekje een herdruk, welks tekst belangrijk afwijkt van die der eerste editie.

13.	Imitations des petits poêmes de H. van Alphen par F.C. Roud. Deuxième édition, soignensement corrigée et augmentée de quelques méditations morales. A. Rotterdam chez J.A. van Belle, 1849. Met lithographisch portret door J.G. Mortelmans; X + 102 pag.'s; bladspiegel 109 bij 75 mM.

Behalve de gedichten, bevat dit boekje een Hollandsche voorrede

[p. 201]

en een ‘prologue à la petite jeunesse’. Volgens de voorrede is hier geen vertaling, maar een vrije bewerking bedoeld, en de auteur deelt hier tevens mede, dat de eerste uitgave door hem slechts bij zijn lessen gebruikt werd.

Deze tweede druk der ‘Imitation’ ging niet onopgemerkt voorbij en werd voor Van Terveen het uitgangspunt, om zijn beweerde eigendomsrechten uitdrukkelijk te doen gelden.

In 1851 stelde hij dus een vervolging in tegen den uitgever J.A. van Belle en den 5^den Juni 1851 werd door de rechtbank te Rotterdam ten gunste van de firma Van Terveen beslist. Hoewel zij geen schriftelijk bewijs van haar eigendomsrecht kon overleggen, werden o.a. als bewijzen voor dit recht van eigendom aangevoerd, dat een mondelinge overeenkomst voor het drukken van zulk een klein boekje als iets zeer gewoons en gebruikelijks beschouwd kon worden; dat uit de boeken der firma gebleken was, dat ze de kosten voor papier en drukken van de eerste uitgave had betaald; dat Mr. Hieronymus van Alphen in 1778 zelf een exemplaar der ‘Kleine gedigten’ bij haar gekocht had; dat in de voorrede der uitgave van 1787 Mr. van Alphen zelf den Heer Van Terveen als zijn uitgever genoemd had, terwijl uit deze voorrede tevens bleek, dat niet de auteur, maar de uitgever tot den nieuwen druk had besloten; dat sedert 1778 door niemand anders (in 't bizonder niet door den auteur zelf) op het oorspronkelijke recht van uitgave aanspraak was gemaakt.

De vreugde van dit succes intusschen was voor Van Terveen van korten duur, want Van Belle ging in hooger beroep en den 27^sten December 1851 vernietigde het Provinciaal Gerechtshof te 's-Gravenhage het eerste vonnis en verklaarde de aanspraken van Van Terveen voor nietig.

In dit tweede vonnis is het opmerkelijk, dat de rechter uitgaat van het standpunt als zou Mr. Hieronymus van Alphen zelf niet gewenscht hebben, dat het auteursrecht in één hand bleef, en het daarom ook niet door het nemen van een octrooi hebben gehandhaafd, ten einde daardoor de algemeene verspreiding zijner ‘Kleine gedigten’ in de hand te werken. Een recht, dat hij niet bezat en niet heeft willen bezitten, heeft hij dus ook niet kunnen overdragen. Bovendien mocht de Publicatie van het Staatsbewind, waarop de geheele actie berustte, niet aldus worden opgevat, dat ze rechten schonk, welke vóór dien niet hadden bestaan. In de voorrede van 1787 had verder de Heer Van Alphen de firma Van Terveen slechts ‘mijn drukker’ genoemd en niet ‘mijn uitgever’. De afhankelijke positie van den

[p. 202]

drukker ten opzichte van den auteur, was dus in dit geding veeleer een tegenargument.

Uitvoerig vindt men de beide vonnissen in ‘Nieuwsblad v.d. Boekhandel’, 1851 N^o. 38 en 41.

Een aanvankelijk voorgenomen aanvrage om cassatie bleef achterwege. Van Terveen deed pogingen, om uit het familie-archief van Van Alphen krachtiger bewijzen voor zijn recht in handen te krijgen. Men antwoordde hem echter, dat uit het familie-archief dergelijke bewijzen niet geproduceerd konden worden.

Van Belle, die thans zijn handen vrij had, gaf als kroon op zijn zegepraal, nu ook een Hollandschen nadruk uit, die onder n^o. 8 op pagina 33 (Jrg. 1918) reeds vermeld is.¹⁾

De zaak van het eigendomsrecht werd nog weder te berde gebracht in 1872, naar aanleiding der in Jaarg. 1917, pag. 355 vermelde feestuitgaven.

De toenmalige leider der firma J.G. van Terveen Jr., kleinzoon der eerste uitgeefster, trachtte nog weder opnieuw van de familie van Alphen eigendomsbewijzen te erlangen.

Hij spoorde daartoe de namen op van alle nog in leven zijnde kleinkinderen van den dichter, ten getale van elf, en zond hun op een ongenoemden datum van het jaar 1872 het volgende schrijven, waarvan ik de copie aantrof in het uitgeversarchief:

‘Het was ons recht aangenaam op onze verschillende uitgaven der kindergedichtjes en dichtwerken van Mr. Hieronymus van Alphen, wijlen UEds onvergetelijken Grootvader, zoo algemeen de sympathie der Familie te mogen vernemen. Dit geeft ons dan ook vrijmoedigheid, om UEd. mede te deelen, dat ons toch nog altijd iets ontbreekt, en dat wij zoo gaarne door de hand der familiezooveel mogelijk zagen aangevuld. Het is een eigenlijk contract met wijlen den auteur, waaruit onwedersprekelijk blijkt, dat ZWEd. het manuscript dezer werken en het regt om die te doen drukken en verspreiden indertijd aan onze Firma heeft afgestaan.
Eenmaal hebben wij hiervan reeds last en schade gehad, en nu zich al meer en meer de verschijnselen opdoen, ook in ons vak, dat men anderer eigendomsrecht niet eerbiedigt, tenzij in alle deelen, ook aan den vorm, dien de wet vereischt, zij voldaan, en men alzoo op regterlijk gebied kan bewijzen en bepleiten, zou het ons hoogst aangenaam zijn, indien de familie zoo welwillend zou willen zijn, om ons een verklaring op zegel te geven, waarin duidelijk is uitgedrukt, dat wijlen Mr. H. van Alphen tusschen de jaren 1771 en 1816 (sic) zijn kindergedichtjes en dichtwerken aan de Firma J.G. van Terveen en zoon, hunne Erven of regtverkrijgenden in eigendom heeft afgestaan. Wij mogen veronderstellen, hierin door Uw Ed. geen bezwaar zal worden gevonden, terwijl wij volgaarne bereid zijn, de te maken onkosten te vergoeden, en vertrouwen met de toezending van een dergelijk stuk te worden vereerd.
In afwachting, dit schrijven een gunstig onthaal moge ondervinden, hebben wij de eer te zijn, na ons Uw Ed. ten zeerste te hebben aanbevolen.

Met de meeste Hoogachting,
UEd. geb. Dv. Dienaren,
J.G. van Terveen en Zoon.

1) Zie ook Kruseman Bouwstoffen, I. bladz. 644.

[p. 203]

De oudste kleinzoon des dichters Jhr. D.F. van Alphen (Jr.) zond dato 8 September 1872 aan de firma Van Terveen het collectief antwoord der familie, en dit behelsde opnieuw de mededeeling, dat onder de familie-papieren geen stuk was gevonden, dat als authentiek document tot grondslag zou kunnen dienen voor een verklaring op zegel, en dat van een eigenlijk contract met de uitgevers ‘evenmin het noodige bewijs was voorgekomen’. Ook uit herinneringen en mondelinge mededeelingen van zijn vader¹⁾ was den schrijver niets naders bekend. Volgens zijn meening moest zich dus de geheele overeenkomst ‘tot mondelinge besprekingen hebben bepaald’²⁾. De conclusie luidde verder: ‘Bij gemis alzoo van de noodige stukken of geschriften, die tot staving van de gewenschte verklaring zoude moeten dienen, kan ik tot mijn leedwezen moeyelijk aan uw verlangen voldoen’.

De uitgever liet het hier evenwel niet bij en richtte opnieuw een dringend verzoek tot den Heer Van Alphen, dat den 31^sten October 1872 door dezen beantwoord werd als volgt:

‘In Uwe geëerde van 17 September j. leden werd mij met aandrang verzocht, als nog van mijn bezwaren opzichtens de bewuste verklaring te willen terugkomen.
Het zal UEd. nu genoegzaam bekend zijn, hoe de familieleden en bepaald de drie kleinzonen van Wijlen Hieronymus van Alphen er over denken, wat betreft het afgeven van de verklaring in kwestie. Van denkwijze veranderen, dit kunnen wij niet, hoewel wij anderszins U gaarne zouden willen te gemoet komen, zonder daardoor met derden in moeielijkheden te geraken, 't geen te eeniger tijd kon gebeuren, wanneer we eene schriftelijke verklaring gaven tot staving waarvan, hetzij met opzicht tot het gedacht contract tusschen den Auteur en Uwe Firma van Terveen; hetzij betreffende de door U verlangde verklaring, - geen schriftelijke documenten uit de Familie-Archieven of papieren, kan worden geproduceerd³⁾.
Wanneer het b.v. tot een proces kwam tusschen Uwe firma en welken eventueelen uitgever of uitgevers van de Kindergedichten of Dichtwerken van genoemden Auteur, en stel eens: de bewuste verklaringen of verklaring werd geproduceerd, dan zouden we, indien Uwe firma het proces verloor, op grond van verjaring (onder beschouwing, dat de gen.^de werken thans tot het dusgenaamd Domaine publique behooren) dan zouden we regtens tot schadevergoeding kunnen worden aangesproken, daargelaten de vraag, wat in de onderwerpelijke omstandigheden: wat na een honderdtal van jaren, sints de Kindergedichten en Dichtwerken van H.v.A. het eerst werden uitgegeven - aan Uwe firma onze verklaring of verklaringen zouden mogen baten? al moge ook tot Uwe voldoening, en ik erken ook tot de onze hebben gestrekt, dat de bewuste Dichtwerken door de zorg der firma uitgegeven en alom bekend geworden zijn.
Hoe het zij, U in de zaak te gemoet te komen, dat willen wij gaarne, en ik voor mij ben bereid te verklaren, dat ik nooit door mijn vader Jhr. D.F. van Alphen heb hooren gewagen

1) Jhr. D.F. van Alphen, des dichters eenige zoon.

2) Dit was volkomen juist. Van Alphen had zijn werk nimmer definitief afgestaan, maar daarvan ook nooit eenige winst geeischt. De afspraak luidde slechts, dat hij zou kunnen beschikken over ‘zooveel exemplaren als hij wenschte.’

3) Ik geef den brief, waarvan de stijl zeer onzuiver en de interpunctie vreemd is, geheel zooals ik hem vond.

[p. 204]

van een anderen uitgever der genoemde Dichtwerken en Kindergedichten van zijn Vader Mr. Hieronymus van Alphen dan door de firma van Terveen vertegenwoordigd, aan welke firma door middel van het Handschrift van die werken, het drukken en uitgeven dier gedichten in der tijd was opgedragen geworden, en bij wie steeds opvolgend de uitgaven bezorgd werden.
Ook ben ik bereid te verklaren, dat U van mijne zijde, het regt van het bewuste uitgeven der meergenoemde werken, als Kleinzoon van den Auteur, nimmer zal worden betwist of daarop worden terug gekomen, hetgeen ook vroeger niet door wijlen mijn Vader ten dien opzigte heeft plaats gegrepen.
Verder kan ik niet gaan, om de redenen, die bereids zijn in 't midden gebragt, en ik vertrouw, dat U hiermede wel genoegen zult nemen.’

Er is voor ons geen reden over de waarde dezer acte van cessie eenig oordeel te vellen: merkwaardig echter op zichzelf is het, dat de firma Van Terveen, bijna honderd jaren na de eerste uitgave der ‘Kleine gedigten’, voor het eerst een begin van bewijs ontving, dat ze er over beschikken kon als over haar eigendom.

De Heer Van Terveen stierf reeds den 6^den Juli 1873, en de zaak, die eenigen tijd in commissie gedreven werd, ging ten slotte in andere handen over.

Eindelijk op de fondsveiling van Schleyer, De Vries en Kraay, den 10^den December 1902, werden verkocht:

Alphen (Hieronymus van).
Kleine gedichten voor kinderen (1821) met de koperen platen, 444 exempl.
- Kleine gedichten voor kinderen met houtsneden tusschen den tekst, 10 exempl. met de 103 houtsneden.
- Kleine gedichten voor kinderen. Schooluitgave, 1608 exempl.

De Firma D. Bolle te Rotterdam kocht deze drie nummers voor ƒ 566,20, merkwaardig genoeg met inbegrip van het auteursrecht.

Dit wordt alleen vermeld in de verkooplijst, Nieuwsblad van den Boekhandel, 1902, p. 664; de catalogus der veiling maakt er geen melding van. Maar bijna 140 jaar na de eerste uitgave, worden thans nog alléén exemplaren der ‘Kleine gedigten’ voor echt erkend, die geteekend zijn door den uitgever.

Nog een derde Fransche vertaling (de vroegste, maar onberijmd), verscheen in België. Ik heb dit boekje niet in handen kunnen krijgen, maar vind er het volgende over vermeld in ‘Dichtwerken van Mr. Hieronymus van Alphen, uitgegen door Mr. I.J.D. Nepveu, Utrecht 1838. Deel II, pag. IX noot:

14.

‘Er bestaat van deze kindergedichtjes nog eene niet veel beduidende proza vertaling in het Fransch door zekeren J.F. Würth ainé, avocat, juge-suppléant près du tribunal de première instance de Liège, docteur en philosophie et ès lettres, Liège 1824. In de voorrede zegt hij: ‘J'ai marqué de deux astériques (**) les plus belles pièces du poète, que je vous offre; celles que j'ai cru devoir placer au second rang sont marqués

[p. 205]

d'un seul astérique; (*) enfin je n'ai rien ajouté à celles, que j'aurais omis, si au lieu de publier tous les “Kindergedichtjes” de Van Alphen, je n'en avais publié qu'un choix.’

Bij deze uitgave waren ook de Hollandsche gedichten afgedrukt en daar tegenover de vertaling.

Ook deze nadruk-vertaling gaf aanleiding tot een protest, dat echter met verzoenende handdrukken eindigde, gelijk blijkt uit de volgende twee aardige brieven.

Brussel den 14^den November 1824.

Weledele Heer!

Schoon men mij volstrekt niet beletten kan Van Alphen uit te geven, omdat de schrijver reeds sedert meer dan 20 jaren overleden is, en het advies van de Heeren van Hall¹⁾ en andere hoogstverdienstelijke regtsgeleerden den toets aan de algemeene regelen van het regt en aan de rede niet doorstaan kan, zonder geheel te vervallen, zou ik echter indien ik geweten had, dat UEd. een nieuwe goedkoope uitgave van Van Alphens Kindergedichtjes voorbereidde, nooit mijn vertaling uitgegeven hebben:
Mijn eenigste doel bij die uitgave was aan eenige Zuid-nederlandsche jongelingen en wel voornamelijk aan mijne nogal talrijke leerlingen nuttig te zijn; daarom heb ik slechts 100 exemplaren laten drukken, waarvan ik een dertigtal onder mijne vrienden verdeeld, 7/6 exemplaren aan eenige Zuid-nederlandsche boekverkoopers gestuurd en een twaalftal verkocht heb. De overige liggen nog in bladeren bij Mevrouw Collardin. Deze onderneming kan aan Uwe uitgave volstrekt geen kwaad doen; maar zal ze bevorderen, omdat men zonder mij nauwelijks den naam van Van Alphen in onze Zuidnederlandsche gewesten zou gekend hebben. Ik heb de eer Ued. hiernevens mijne vertaling toe te zenden, welke Ued. naar welgevallen zal kunnen gebruiken, Ued. verzekerende, dat er geen exemplaar van, mijn wetens, in de Noordelijke gewesten gekomen is, en Ued. beloovende nooit meer aan eene uitgave van Van Alphen te denken, omdat door Uwe goedkoope uitgave mijn geheele wensch zal vervuld wezen. Ik zal het vertier van Uwe nieuwe uitgave naar al mijne krachten bevorderen, hetzij door ze aan mijne leerlingen, hetzij door ze aan verschillende leeraren in de hollandsche taal in onze Zuid-nederlandsche gewesten aan te prijzen, hetzij door er in het eene of andere dagblad, wanneer gij zulks verkiest, verslag van te doen. Ik verzoek Ued. mij van Uwen nieuwen druk 13/12 exemplaren toe te zenden en over het montant te beschikken, als ook mij van alle Uwe ondernemingen ten nutte van de jeugd kennis te geven. Ued. zal in mij altijd eenen krachtigen bevorderaar van alle nuttige ondernemingen vinden.
Ik heb de eer Ued. te groeten en mij te noemen.

Uw Dw. dienaar,
J.F.X. Würth.
Avocat, rue Hors-chateau, N^o. 90 à Liège.

Van Terveen ging wijselijk op deze voorstellen in en den 2^den Juni 1825 ontving hij opnieuw het volgende schrijven:

Weledele Gestrenge Heer.

Ik heb gisteren het geschenk ontvangen, waarmede UEd. mij vereerd heeft! Ik had op 13/12 ex. van Uwe uitgave van de Kindergedichtjes v. V.A. onderteekend, en gij stuurt mij

1) Gedoeld wordt hier op het ‘Advies betreffende den zin en de meening van het vastgestelde bij Art. 3 der wet van den 25^sten Januari 1817, de regten bepalende, die in de Nederlanden ten opzigte van het drukken en uitgeven van letter- en kunstwerken kunnen worden uitgeoefend, door M.C. van Hall, N. Sinderam, S.A. Verburg en F.A. van Hall (1817).

[p. 206]

12 ex. ten geschenke! Wees verzekerd, mijnheer, dat ik alles doen zal, wat mij maar mogelijk is, om die Gedichtjes overal bekend te maken. Gij hebt ze op een prijs gesteld, waar ze voor een ieder verkrijgbaar zijn, en indien ik vooruit geweten had, dat die uitgave op den touw was, zou ik mijn vertaling zeker niet ondernomen hebben. Echter ben ik nog volkomen overtuigd, dat ik niets gedaan heb, wat ik niet met volle regt kon doen (er zijn geen eeuwigdurende privilegiën!) maar de kieschheid van Uw handelwijze treft mij, en spoort mij tot dankbaarheid aan.
Ik heb de twee pakjes aan Mijnheer Rouveroy overgegeven en er een briefje bij gelegd, waarin ik de voortreffelijkheid van Van Alphens kindergedichtjes bewezen en de schoolkommissie verzocht heb, om toch een boekje, waaruit zoo veel nut, voor het toekomende geslacht kan voortvloeijen, in de scholen, waarin Hollandsch geleerd wordt in te voeren.

Ik ben met de meeste hoogachting,
Weledelgestrenge Heer.
Uw Dw. Dienaar,
J.F.X. Würth.

Het behoeft geen betoog, dat de uitgave der ‘Kleine gedigten’, waarop in deze brieven wordt gedoeld, zeer zeldzaam is. Hier in Nederland heb ik er geen exemplaar van gevonden. Misschien zal ze nog wel hier of daar in een Belgische bibliotheek voorkomen, maar de omstandigheden gedoogden niet, dit te onderzoeken.

Nog voor de eerste berijmde Fransche vertaling verscheen had reeds een Duitsche het licht gezien.

15.	Kleine Gedichte für Kinder des zarteren Alters von Hieronymus van Alphen. Nach dem Niederländschen bearbeitet. Essen bei G.D. Bädeker z.j. [1831] zonder naam van vertaler. Titelvignet rozentak: 4+112 blz.; bladspiegel 50 bij 80 m.M.

In 1835, nagenoeg te gelijk met de Fransche vertaling, gaf ook Van Terveen een Duitsche vertaling uit:

16.	Kleine Gedichte für Kinder des zarteren Alters von Hieronymus van Alphen. Nach dem Niederländischen bearbeitet, Utrecht. J.G. van Terveen und Sohn, 1835. Zonder naam van vertaler; titelvignet twee studeerende knapen; VI+112 bldz.; bladspiegel 57 bij 90 m.M. Druck van C.A. Spin in Amsterdam.

De vertaling is de zelfde als van N^o. 15 en Van Terveen trad hier dus zelf op als nadrukker.

17.	In 1872 verscheen van deze vertaling bij Van terveen een ‘Neue Ausgabe’. Titelprent: de dichter schrijvende; VI+112 bldz.: bladspiegel 57 bij 90 m.M. Druck van C.A. Spin in Amsterdam.

Van nog een andere Duitsche vertaling vond ik slechts den titel (Clarisse: Hieronymus van Alphen, pag. 114); het boekje zelf kwam mij niet in handen:

17.	Kleine Gedichte für Kinder von Dr. Hieronymus van Alphen [ausdem Holländischen übersetz] von Dr. J.C.H. Gittermann. Emden 1832.
18.	Hiervan verscheen in 1838 een tweede druk.

[p. 207]

Niet onwaarschijnlijk is het, dat deze uitgave verband hield met de te Emden gevestigde Hollandsche gemeente. Ze was dus wellicht bestemd voor schoolgebruik.

Verder zag nog het licht een Engelsche vertaling:

19.	Poetry for children by Hieronymus van Alphen; translated into English verse by F.J. Millard, teacher of the English language and literature at Amsterdam. London Partridge and C^o., ‘Paternoster Row’ 1856. Met titelplaat, VII+70 bladz.; bladspiegel 126 bij 83 m.M.

Tot verwarring kan aanleiding geven de titel van een ander Engelsch boekje.

The English Van Alphen. A collection of English poems for infant minds. Amsterdam, J.H. Gebhard and Co. 1852.

Dit boekje heeft met Van Alphen niets te maken. Het is een bloemlezing van Engelsche kindergedichtjes, ‘extracted from the Original poems for infant minds’.

Ten slotte moeten nog worden vermeld:

20.	Lîtse rîmkes foar bern fen Mr. Hieronymus van Alphen. Ferfriske throch H.G. van der Veen: utjown mei tàstimming fonre hearen J.G. Van Terveen en zoon te Utrecht, troch J.H.D. Munnik to Hiowere 1852. 72 bladz.; bladspiegel 118 bij 75 m.M.

en nevens deze Friesche vertaling een Maleische met den titel:

21. Baparāpa panton bagi 'ânakh terkâreng dâlam bahâsa wolanda 'awich Hieronymus van Alphen, dàn tersâlin kapāda bahâsa malâjuw 'aweh G Hejmering. Surôhan 'Indjîl di-Pûlaw Tîmor. Tertara di-Tîmor Kupang, 1838. (Harganja 'ada satengah ropya). 73 bladz.; bladspiegel 82 bij 135 m.M.

De vermelding bij Kruseman, Bouwstoffen I, bladz. 464 noot, dat bij Van Terveen een Maleische vertaling verscheen in 1851 berust op een vergissing, evenals zijn mededeeling, dat een ‘Engelsche vertaling uitkwam by Millard te Londen’ (vgl. hiervóor N^o. 19).

Andere vertalingen dan deze heb ik niet aangetroffen. Van het gerucht, dat er ook een Noorsche vertaling zou bestaan, heb ik geen bevestiging kunnen vinden.

(Wordt voortgezet.)

J.D.C. van Dokkum.