Het Boek. Jaargang 7

Uit Noord- en Zuid-Nederlandsche Bibliotheken.

Amsterdam. - Universiteitsbibliotheek. Op Hemelvaartsdag, den 9^en Mei, vierde de heer P.A. Smidt, amanuensis aan de universiteitsbibliotheek, zijn 40-jarig jubileum. Hij kwam daar reeds in dienst onder het bibliothecariaat van Dr. H.C. Rogge, en zag in den loop der jaren al degenen die er toen werkzaam waren heengaan, en allen die er nu zijn, successievelijk komen. Reeds voor 15 jaren werd hem door een groot aantal deelnemers eene hulde gebracht. Nu beperkte de viering zich tot een huiselijk feest, waarbij de Bibliothecaris, de adjunctbibliothecaresse Mej. Dr. v.d. Stempel, verscheidene andere leden van het personeel, en vrienden en kennissen hem kwamen gelukwenschen. Aan hem en zijne echtgenoote, die sinds eene reeks van jaren naast hem met de zorg en het toezicht over het bibliotheekgebouw belast is, werden bloemstukken aangeboden.

Amsterdam. - Universiteitbibliotheek en Vondelmuseum. - Wijlen de heer P. Langerhuizen Lz. heeft aan de Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek ƒ 4000. - vermaakt voor aankoop van merkwaardige boeken, en aan het Vondelmuseum ƒ 2500. -.

Deze beschikkingen sluiten zich aan bij wat hij reeds bij zijn leven voor deze beide instellingen gedaan had. Geschenken van hem aan de Universiteitsbibliotheek waren o.a. het prachtexemplaar van den Atlas van Blaeu in monumentale kast, dat in het Vondelmuseum is geplaatst, en de 17^e-eeuwsche bijbel in rijk versierden band, die blijkens

[p. 236]

calligraphische inscriptie trouwbijbel is geweest van Albertus Magnusz.

Voorde stichting van het Vondelmuseum had hij zeer belangrijke sommen bijgedragen, en ook later had hij nog herhaaldelijk bij aankoopen die de krachten van de kas te boven gingen, hulp verleend. Uit erkentelijkheid was hem het eerelidmaatschap van de vereeniging aangeboden.

's Gravenhage. - Openbare Leeszaal en bibliotheek. - Verkort Jaarverslag over 1917.

Het Jaarverslag, - dat ter besparing van kosten ditmaal niet aan alle leden wordt toegezonden doch voor belangstellenden aan het bureau der uitleening gratis verkrijgbaar is, - brengt de volgende feitelijke mededeelingen over de exploitatie in 1917.

In het Bestuur trad de Heer L. Simons als Voorzitter in de plaats van Mr. L.N. Roodenburg, terwijl als Vice-Voorzitter gekozen werd Dr. J. Kalf. De Raad wees Dr. H.E. van Gelder in het Bestuur aan ter vervanging van den Heer E. Deen.

Het aantal leden steeg van 2372 op 1 Januari 1917 tot 3219 op 31 December 1917; de ledencontributies en leesgelden van ƒ 3859.66 tot ƒ 4962.45½. Het gemeentesubsidie werd met 1917 van ƒ 10.000 gebracht op ƒ 16.500. In inkomsten en uitgaven sluit de rekening over 1917 met ƒ 28877.52½.

Bij de begrooting voor 1918 kon, tot groote voldoening, rekening gehouden worden met een belangrijk verhoogd Rijkssubsidie en met subsidie van de Provincie Zuid-Holland.

In verband met de in de burgerij gevoelde behoefte aan ruimer gelegenheid tot lezen, - zooals bleek uit de bemoeiïngen van de ‘Haagsche Commissie voor Arbeidersontwikkeling’, - werden voorbereidingen getroffen tot stichting van filialen en oprichting van jeugd- en kinderafdeelingen.

Doch ook de huisvesting der bestaande diensttakken bleef aanleiding geven tot voortdurend ongemak. Pogingen door het Bestuur aangewend om hierin verbetering te brengen, al ware deze een tijdelijke en voorloopige, faalden. De toestand begint evenwel kritiek te worden.

Eén troost is er: de onmogelijkheid uit de benauwing weg te trekken is niet te wijten aan gebrek aan belangstelling van de zijde waarvan alleen afdoende hulp te verwachten valt. Integendeel erkende de plaatselijke overheid onze nooden ten volle, en, was er de oorlog niet, zoo zou de Residentie reeds thans, of althans binnen kort, een leeszaalgebouw bezitten, dat géén karikatuur van een groote-stads-leeszaal meer behoefde te worden genoemd.

Het aantal bezoeken, in 1917 aan de leeszaal gebracht, daalde eenigszins in verband met de ingevoerde sluiting gedurende enkele uren per dag terwille van licht- en warmtebesparing: van 90468 liep het bezoek terug op 86973.

Het aantal uitleeningen evenwel steeg aanmerkelijk, en wel van 72651 uitgeleende banden op 104739, waardoor de Haagsche leeszaal de tweede in den lande is met een uitleening in de zes cijfers. Het percentage ‘romans’ daalde van ruim 53 op ruim 48.

Het aantal ingeschreven lezers steeg met 242, zoodat het totaal op 31 Dec. jl. bedroeg 3406.

Bij den aankoop van boeken is dit jaar op ruime schaal rekening gehouden met de cursussen der ‘Volksuniversiteit’. Den leiders dier cursussen werd verzocht, tijdig opgave te verstrekken van lektuur, door hen wenschelijk geacht in verband met de behandelde onderwerpen. Van bijna alle cursusleiders is medewerking ontvangen, zoodat zij, die de cursussen volgden, over het gehoorde de studieboeken in de bibliotheek konden vinden.

Op den duur kan deze vorm van samenwerking niet anders dan beiden instellingen ten goede komen.

Nieuw werden aan de boekerij toegevoegd 2320 banden, zoodat het totaal beschikbaar boekenbezit thans 16743 banden is.

De in Mei 1916 uitgegeven katalogus raakte einde December 1917 uitverkocht ondanks de oplaag van 4000 exemplaren. Een nieuwe druk is in bewerking genomen.

In het afgeloopen jaar ving de Leeszaal aan met het drukken en verkrijgbaar stellen van een Maandblaadje ‘Gids voor Lezers’, waarin regelmatig de nieuwe aanwinsten worden vermeld, en waarin tevens door korte besprekingen van boeken en schrijvers de aandacht der lezers gevestigd wordt op lektuur die vaak alleen door onbekendheid weinig of niet wordt gezocht. Op deze

[p. 237]

manier tracht de Leeszaal den lezers behulpzaam te zijn bij de lektuurkeuze.

Middelburg. - Provinciale Bibliotheek. Wijlen de heer W.O. Swaving, bibliothecaris van de Provinciale Bibliotheek te Middelburg, heeft aan die bibliotheek ongeveer 2000 boekwerken met de boekenkasten gelegateerd, waardoor de bibliotheek een fraaie collectie rijker wordt.

Rotterdam. - Bibliotheek en leeszalen der Gemeente. - Verslag over 1916, aan de Commissie voor de Bibl. en Leesz.

De dames B. van Ameringen en D. van der Valk, onderscheidenlijk sedert 15 Mei en 1 November 1914 als tijdelijke ambtenaren werkzaam, kregen met ingang van 1 Juni een vaste aanstelling. Met ingang van 1 Augustus werd, voor het waarnemen van den dienst in de op dien datum geopende courantenleeszaal, A.W. Koks tot tijdelijk beambte benoemd.

Nog moet te dezer plaatse vermeld worden dat de Gemeenteraad, op Uw verzoek, in zijn laatste zitting in 1916, op 30 December, besloot het voor den dienst van 1917 op de begrooting uitgetrokken bedrag te verhoogen teneinde het aantal ambtenaren met drie uit te breiden. Door dit besluit kan niet alleen de in de centrale bibliotheek gereorganiseerde dienst nu volkomen zijn beslag krijgen, doch behoeft ook de bijbibliotheek niet meer van de centrale uit, gebrekkig, bediend te worden. Zij kan, door nu mogelijk geworden zelfstandigheid tot nieuw leven komen, waartoe de kiemen aanwezig zijn.

De onder-bibliothecaris F.J. Hoogeveen zette den arbeid aan den systematischen catalogus geregeld voort. Gezwegen van het vrij omvangrijke werk, dat het bijhouden van de in vorige verslagen vermelde gereedgekomen afdeelingen vorderde, werden van de uitgebreide rubriek Staatswetenschappen voltooid de onderafdeelingen Sociologie, Staathuishoudkunde, Handel, Nijverheid en Landbouw. Met de bewerking der Rechtswetenschappen werd een begin gemaakt.

Langzaam vorderde de herziening van den alphabetischen catalogus. De letter B werd nog niet voltooid. Het besluit tot aanstelling van nieuw personeel, hierboven vermeld, geeft echter gegronde hoop, dat een volgend verslag ten aanzien ook van dit punt van krachtigen voortgang zal gewagen.

De indeeling van de titels uit Nijhoff's Index kwam, dank zij de hulp van de volontaire, mejuffrouw Lindeboom, nagenoeg gereed.

Van de ‘Mededeelingen’ verschenen de nommers 8 en 9, beide de nieuwe aanwinsten bevattend.

Van den catalogus der in de centrale, zoowel als in de bijbibliotheek aanwezige ontspanningslectuur verscheen een tweede druk (de eerste dateert van 1914). In de nieuwe oplage werd de lectuur voor jongeren niet meer mede opgenomen, maar in een voor beide bibliotheken afzonderlijk deeltje uitgegeven.

De uren van openstelling van, en de dienst in het bureau van uitleening bleven ongewijzigd.

Reeds het vorig jaarverslag vermeldde, dat zoowel het getal der studiebegeerigen als dat der ontspanning-zoekenden zoo toeneemt, dat aan de vragen in geen dezer beide categorieën behoorlijke aandacht meer geschonken kon worden en dat derhalve werd besloten de uitleening van studieboeken van die der ontspanningslectuur te scheiden. 1916 zag echter de uitvoering van dit besluit niet meer; die is eerst mogelijk geworden doordat de Raad op 30 December 1916 een bedrag voteerde om nieuw personeel in dienst te nemen, noodig om de splitsing te kunnen doorvoeren.

Het veelvuldig gebruik dat van de telefoon gemaakt wordt en dat, van de zijde van het publiek, aanleiding gaf tot de klacht, dat de centrale bibliotheek altijd ‘in gesprek’ is, deed Burgemeester en Wethouders, op Uw verzoek, besluiten ze met een tweede lijn aan het gemeentelijk telefoonnet te doen verbinden.

Van 6 tot 26 Juli is de uitleening van ontspanningslectuur in de centrale bibliotheek gesloten geweest, omdat de boekenvoorraad, met het oog op den herdruk van den catalogus, opnieuw moest worden geordend.

De boekenzendingen naar Hoek van Holland werden, bij het aanbreken van den zomer, gestaakt en bleven gestaakt, ook toen de zomer voorbij was. Er waren, niet voor de bibliotheek, maar voor de lezers in dat deel der gemeente te groote bezwaren aan

[p. 238]

het leenen verbonden. Het niet dadelijk kunnen meekrijgen der verlangde boeken, het (na een week) moeten hooren dat het gevraagde was uitgeleend, de ervaring dat een, op den titel gekozen, werk toch niet aan de bedoeling beantwoordde, deze en andere oorzaken deden het aantal aanvragen geleidelijk verminderen, zoodat de zendingen, na gemeen overleg, ten slotte werden gestaakt. Al is echter deze eerste pogingmislukt, daarmede is de gedachte om dit deel der gemeente van lectuur te voorzien, niet opgegeven. Besprekingen worden gevoerd en middelen beraamd om op andere en betere wijze dan vroeger die gedachte weer in een daad om te zetten.

In het boekenmagazijn kwam voor de nieuwe aanwinsten weer ruimte vrij, doordat de klein-octavo's konden worden overgebracht naar het daarvoor ingerichte lokaal in de benedenverdieping van het huis aan de Karrensteeg, en voor de kwarto's nog plaats was op de, reeds in het vorige jaar in gebruik genomen, bovenverdieping. In dit hulpmagazijn kon ook ruimte worden gevonden voor een afzonderlijke opstelling van de afdeelingen Verslagen en Statistieken.

Door aankoop en schenking nam de voorraad in 1916 met 2.580 deelen toe. De bibliotheek bevat nu in totaal ongeveer 70.000 deelen. Wat de schenkingen betreft verdienen afzonderlijk vermeld: eerst de boeken, afkomstig uit de nalatenschap van den heer G.W. Burger; dan: die, afkomstig uit de nalatenschap van den heer Mr. S. Muller Hzn. De boekerij van den heer Muller werd door Mevr, de Wed. Prof. Dr. M. Treub-Vogel in hoofdzaak aan het Rotterdamsch Leeskabinet geschonken; de bepaling echter, datwerken, reeds in bezit van genoemde instelling en waarvan zij op dubbele exemplaren geen prijs stelt, aan de gemeente-bi-bliotheek moesten worden aangeboden, verrijkte de laatste met menig belangrijk boek. Eindelijk schonk het lid Uwer commissie Mr. F.C. Koch de mooie werken van Casimir von Chledowski: ‘Rom’ en ‘Das Italien des Rokoko’.

Het met het oog op den herdruk van den catalogus noodzakelijk onderzoek, waaraan de ontspannings-lectuur opnieuw werd onderworpen, gaf weer aanleiding tot het afkeuren van menig onbruikbaar geworden werk en het aankoopen van nieuwe plaatsvervangers.

Aan bellettrie bezit de centrale bibliotheek thans 634 Fransche, 643 Duitsche, 1.227 Engelsche, 3.438 Nederlandsche (oorspronkelijke en vertaalde) en 962 jongens- en meisjesboeken; de bijbibliotheek 1.380 Nederlandsche en 750 jongens- en meisjesboeken.

Voor de studiezaal van het Rotterdamsch Leeskabinet werden 35 introducties uitgereikt; echter blijken slechts 17 personen daarvan gebruik te hebben gemaakt. 828 boeken werden van het Leeskabinet geleend.

Bijlage I bevat de namen van personen en instellingen, die in het afgeloopen jaar boeken schonken aan de bibliotheek.

Bijlage II, de tabel der uitgeleende boekan, eischt, als gewoonlijk, nadere toelichting. Het totaal der in beide bibliotheken uitgeleende boeken bedraagt 139.269 (98.995 in de centrale, 40.274 in de bijbibliotheek); 1916 geeft dus, met 1915 vergeleken, een vermeerdering van het aantal uitleeningen met 6.223 te zien, en dat nog wel terwijl de afdeeling ontspanningslectuur gedurende een drietal weken in Juli gesloten was, wat bij Juli 1915 vergeleken, een vermindering van 4.425 uitleeningen beteekent. Veiligkan men dus, rekenend alsof er geen sluiting had plaats gehad, zeggen dat het vorige jaar weer met ruim 10.000 uitleeningen is overtroffen.

Het totaal der uitgeleende studieboeken bedroeg in

1913	7.383,
1914	8.588,
1915	17.412,
1916	21.231 deelen.

een vermeerdering dus, bij het vorige jaar vergeleken, van 3.819.

Het grootste aantal uitleeningen had in de centrale bibliotheek op 23 December, n.l. 557, in de bijbibliotheek op 28 December, te weten 210.

5.777 lezers aan de centrale en 2.261 aan de bijbibliotheek, totaal 8.038, leenden de in deze bijlage vermelde werken. Daaronder zijn voor 1916 2.549 nieuw ingeschrevenen aan de centrale en 1.117 aan de bijbibliotheek begrepen.

Van het aan de centrale bibliotheek ingeschreven aantal lezers zijn er 2.845 die tevens studieboeken lezen, 50 % dus ongeveer;

[p. 239]

voor de bijbibliotheek bedraagt dit cijfer 552, derhalve ± 25 %.

Bijlage III, de tabel der uit andere bibliotheken (het Rotterdamsch Leeskabinet daaronder begrepen) geleende boeken, wijst uit dat van elders in totaal werden betrokkenen in

1913	1.022,
1914	1.208,
1915	1.915,
1916	2.464 deelen.

d.i. 549 meer dan in 1915.

Bijlage IV geeft in graphische lijnen de uitleening in beide bibliotheken gedurende de jaren 1913-1916 en, gespecificeerd, de soorten van uitgeleende boeken aan de centrale bibliotheek in 1916.

Bijlage V. de in de leeszalen aanwezige couranten en tijdschriften opsommend, vermeldt 48 nieuwe titels, maar mist er 20, in het vorig verslag voorkomend; de laatste bijna zonder uitzondering van tijdschriften, die wegens den oorlog of om andere redenen ophielden te verschijnen.

Bijlage VI doet zien dat de leeszalen in 1916 door 134.292 personen bezocht werden, d.i. door 11.059 bezoekers minder dan in het vorige jaar. Deze vermindering komt geheel voor rekening van de centrale bibliotheek. Want wel werden aan de leeszaal in de bijbibliotheek in 1916 1.321 bezoeken minder gebracht dan in 1915, maar daarvoor bestaat een duidelijk aanwijsbare reden: van 10 tot 31 Juli was die zaal, wegens herstellingen, gesloten. Brengt men het bezoekcijfer van de, normale, maand Juli 1915 in de plaats van dat van de niet-normale maand Juli 1916, dan blijkt dat het leeszaal-bezoek in de bijbibliotheek stabiel is gebleven.

Dat aan de centrale bibliotheek bijna 10.000 bezoeken minder werden gebracht dan in het vorige jaar, daarvoor is geen andere reden op te sporen dan die, gelegen in het vertrek van vele der vreemdelingen, die in 1915 in grooten getale en dagelijks in de bibliotheek kwamen.

Deze achteruitgang van het leeszaal-bezoek in de centrale bibliotheek bracht het totaal aantal bezoeken dat aan beide bibliotheken, zoowel aan leeszaal als bureau van uitleening werd gebracht, op 6.617 minder dan in 1915.

De statistiek van den maatschappelijken stand der personen, aan wie boeken werden uitgeleend, vindt men in dit verslag niet meer. Allereerst waren aan het verkrijgen van een goede groepeering der ingeschrevenen te groote bezwaren verbonden. Maar voorts ook heeft het weinig zin den maatschappelijken stand der lezers te noteeren zonder daarbij tevens den aard, de soort van de door die lezers gevraagde lectuur te vermelden. Een statistiek, waarin het een en het ander kon worden opgenomen zou stellig van groote waarde zijn, maar het werk, aan de samenstelling daarvan verbonden, is van zoo buitengewonen omvang, dat aan het opnemen van zoodanigen staat voorloopig niet kan worden gedacht.

Het reeds in het vorige verslag gememoreerde besluit van den Gemeenteraad van 30 December 1915, om in de centrale bibliotheek een couranten-leeszaal in te richten en de binderij over te brengen naar het huis aan de Karrensteeg, reeds bij de bibliotheek in gebruik, werd in dit jaar uitgevoerd. In Maart ging de binderij over en kwam het hulpmagazijntje in de Karrensteeg tot het opbergen van de klein-octavo's (zie boven) gereed. In de volgende maanden werd de voormalige binderij tot couranten-leeszaal ingericht, en als zoodanig op 1 Augustus in gebruik genomen. Zij bleek goed te voldoen en schonk welkome ruimte en meer rust in de nu enkel tot studiezaal bestemde, tot dusver eenige, leeszaal in de bibliotheek.

In 't eind van het jaar begon men met de vertimmering en verbreeding van het thans alleen als cataloguskamer in gebruik zijnde vertrek, dat voortaan ook dienst moet doen als uitleenlokaal voor studieboeken.

Een grondige verandering onderging de leeszaal in de bijbibliotheek. Een raadsbesluit van 18 Mei voteerde een bedrag van ƒ 550, - voor herstellingen in deze zaal. Het ongezellige, holle lokaal werd door betimmering, door verven in een warme kleur, door de verplaatsing der garderobe, door het aanbrengen van gordijnen enz., in een den bezoeker aangenaam treffend vertrek herschapen. Het vervangen van de gaslampen in de leeszaal door electrische, werd om technische redenen uitgesteld tot het volgende jaar.

Een zeer langdurig overleg betreffende de plannen voor het nieuwe bibliotheekgebouw had plaats tusschen Uwe Commissie en den

[p. 240]

dienst der Gemeentewerken. In Augustus werd dienaangaande overeenstemming verkregen en kon men tot de voorbereidende werkzaamheden voor den bouw overgaan, met name tot het gereedmaken van een bestek voor de fundeering. Tot de aanbesteding en uitvoering van het bestek kwam het echter nog steeds niet, omdat aan de overbrenging naar andere gebouwen van de in het Boterhuis (dat ten behoeve van het nieuwe gebouw moet worden afgebroken) gevestigde diensten en van de muziekschool eene geschikte oplossing nog in voorbereiding is.

Naar aanleiding van een in December 1915 tot Burgemeester en Wethouders gericht schrijven Uwerzijds betreffende de onvoldoende salariëering van het bibliotheekpersoneel, antwoordde het College, dat verhooging van de salarissen van verschillende ambtenaren ook Burgemeester en Wethouders gewenscht bleef voorkomen, doch dat zij, in verband met een beraamde meer algemeene herziening der verschillende salarisverhoudingen in de gemeente, meenden er zich van te moeten onthouden nu, in Januari 1916, ter zake van de bibliotheek tot de indiening van een afzonderlijk voorstel over te gaan.

Een en ander nam echter niet weg dat het College zich toch bereid verklaarde aan den Gemeenteraad een crediet van ƒ 900,- te vragen, om althans eenige verhooging te kunnen toekennen. Dit crediet, door den Raad op 10 Februari toegestaan, deed de verhoogingen, van 1 Februari af, ingaan.

De begrooting voor den dienst van 1916, in ontvangsten en uitgaven vastgesteld op ƒ 26.545, -, werd zoowel door dit aanvullend crediet als door de uitbreiding van het personeel met een schrijver voor den dienst op de couranten-leeszaal, alsmede door enkele hoogere uitgaven als gevolg van de inrichting van deze zaal en de verplaatsing der binderij, noodzakelijk overschreden. Het totaal der uitgaven voor beide bibliotheken over 1916 bedroeg ƒ 28.465.59⁵.

De Bibliothecaris,

J.A. vor der Hake.

Wageningen. - Bibliotheek van de Rijks-Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool' Deel XIII van de Mededeelingen van de R.h.l.t.b. begint met de voordracht op 10 Mei 1917 door den nieuwen Bibliothecaris Dr. F.C. Wieder, gehouden, waarin deze een reeks beschouwingen, gegrepen uit zijn rijke vakkennis en ervaring, geestig inkleedde in eene vergelijking van de nog zoo primitieve Wageningsche bibliotheek liefst met het Britsch Museum. Wij gaven hiervan reeds een uitvoerig uittreksel in den vorigen jaargang (blz. 232) en laten het dus nu bij deze verwijzing naar den gedrukten volledigen tekst.