Het Boek. Jaargang 8

[p. 108]

De Boerhaave-herdenking 1668-1918.

Herman Boerhaave is op den oudejaarsdag 1668 geboren.

Na 250 jaren is dit feit te Leiden feestelijk herdacht, met eene bijeenkomst waar Prof. van Leersum het woord voerde, en met eene tentoonstelling van Boerhaaviana. De blijvende getuigenissen van de herdenking liggen hier voor mij, en leggen mij den plicht op, er aan de lezers van Het Boek iets over mede te deelen. Ziehier de titels:

A la commémoration du 250^e anniversaire de la naissance de Herman Boerhaave. - Uit Janus, Archives internationales pour l'histoire de la médecine et la géographie medicale (organe de la Soc. hist, des sciences méd. exactes et naturelles) 23^e ann., extrait; p. 193-269.

Catalogus van de tentoonstelling gehouden te Leiden 30 Dec. 1918-31 Jan. 1919 ter gelegenheid van den 250^sten geboortedag van Hermanus Boerhaave, samengest. door J.E. Kroon.

J.G. de Lint, Boerhaave's beeltenissen in gravuren. (Overgedr. uit het Nederl. Tijdschr. voor geneeskunde 1919, n^o. 1).

W. Martin, Boerhaave's beeltenis door Aert de Gelder. (Bulletin v.d. Oudheidk. bond 1919, blz. 23).

De eerstgenoemdeomvangrijke overdruk van het tijdschrift Janus bevat eene reeks van interessante artikelen, die afzonderlijk vermelding verdienen.

Herman Boerhaave, par E.C. van Leersum. Discours.

Boerhaave et l'oculistique, par W.P.C. Zeeman.

Boerhaave's Einfluss auf die Entwicklung der Medizin in Oesterreich, von Max Neuburger.

Herman Boerhaave und seine Bedeutung für die Chemie, von Ernst Cohen.

Boerhaave as professor-promotor, by J.E. Kroon.

Cours de Boerhaave, en particulier ses leçons cliniques. Description de l'héritage sténographique laissé par Gerhard van Swieten, par C.C. van Leersum.

Boerhaave comme naturaliste, par F.W.T. Hunger.

Les portraits en gravure de Boerhaave, par J.G. de Lint.

Das Bildnis Boerhaave's von Aert de Gelder, von W. Martin.

[p. 109]

De titels doen reeds zien, dat het levenswerk van Boerhaave in dezen bundel van zeer verschillende kanten bestudeerd is, en wel elk onderwerp door een bij uitstek bevoegd onderzoeker.

Zoo leeren we Boerhaave's kennis als beoefenaar der medische wetenschap, en vooral als clinicus en als leermeester, en we krijgen daarbij eene schets van zijn indirecten invloed door zijne beroemde leerlingen van Swieten en de Haen die te Weenen de groote voorgangers voor de geneeskundige studie werden. We leeren hem kennen als oogheelkundige, als scheikundige, als plantkundige. We maken kennis met zijn werken, met zijn portretten, met de disser-

[p. 110]

taties van zijn studenten. En bij den tekst wordt overal, waar dit dienen kan, door illustratie die kennismaking nog veel inniger. We zien zijn Voorhoutsche geboortehuis, het kasteel Poelgeest waar hij later woonde, grafmonument, buste, gedenkpenningen, instrumenten, portretten van tijdgenooten, en verscheidene portretten van hem zelven, geschilderd en gegraveerd.

We mogen dus wel ten zeerste dankbaar zijn voor al het gebodene, en toch moet mij, eer ik nader ga wijzen op hetgeen onder dat alles van meer bijzonder bibliografisch belang is, eene opmerking van het hart, en wel over het karakter van de voornaamste dezer publicaties. Het tijdschrift Janus draagt niet voor niets den ondertitel Archives internationales, en dit schijnt hier wel de speciale beteekenis te hebben dat Nederlandsch er niet in wordt geduld. Een tweede hoofdbeginsel schijnt te zijn, dat de drie hoofdtalen, Fransch,

[p. 111]

Duitsch en Engelsch vooral ieder haar deel moeten krijgen. Tegenover Van Leersum, Zeeman, Hunger en de Lint die Fransch schrijven, brengt de uitvoerige studie van Cohen ons in kennis met een Hoogduitschen Boerhaave, en Neuburger en Martin sluiten zich bij hem aan; en om nu ook den Engelschen lezers wat te geven, heeft Kroon zijn Latijnsche titellijst van dissertaties voorzien met eenige Engelsche woorden tot inleiding en slot, en een paar Engelsche bovenschriften.

Het ligt niet in mijne bedoeling hier over het voor en tegen van deze internationale regeling te handelen, maar op een vreemd effect dat er bij doorlezing van de reeks studies door ontstaat, moet ik toch even wijzen. We krijgen allereerst den indruk, dat in de pastorie te Voorhout, waar Herman geboren werd, steeds Duitsch werd gesproken; we vernemen dat hij als knaap ‘in seinem elften Jahre

[p. 112]

schon ... geschickt die deutsche und lateinische Grammatik zu benutzen wusste, und gerade so gut Deutsch in Lateinisch wie Lateinisch in Deutsch zu übersetzen im Stande war.’



Als hij ouder is, voert hij duitsche gesprekken in de trekschuit; als hij weer later over nadruk van zijn werken te klagen heeft, doet hij dit in de

[p. 113]

‘Leidener Zeitung’, en natuurlijk ook weer in het Duitsch. En slaan we het nootje na, dat ons over die Duitsche achttiende-eeuwsche courant te Leiden nader moet inlichten, dan vinden we er niets over, maar wel een nieuwe verwijzing naar eene ‘Niederl. Zeitschr. f. Medicin 1908.’

Dit systeem van titels vertaald aan te halen, zonder opgaaf van den werkelijken titel, moeten we stellig als onjuist, onwetenschappelijk en onpractisch brandmerken.

Gaan we nu na, welke winst voor den bibliograaf uit de reeks Boerhaave-studies te halen is, dan is er heel wat te vermelden.

Vooreerst heeft de heer Kroon in den catalogus der tentoonstelling eene nieuwe bibliographie van Boerhaave's werken gegeven, met korte titels, en daardoor gemakkelijk te overzien, wat niet het geval is, als men den catalogus van de Maatsch. t. bev. d. geneesk. met al de supplementen moet raadplegen. Er volgt een titelreeks van werken over Boerhaave, in handschrift en in druk; eene reeks handschriften, deels van hem zelven, deels naar zijne werken, zooals het Turksche dat Dr. Daniëls voor eenige jaren deed vervaardigen, en voorts een aantal dictaten gehouden door zijne toehoorders. De volgende afdeelingen geven portretten en voorwerpen.

Van belang is ook de lijst van gepromoveerden, door Kroon ontleend aan het register dat in het archief van den Senaat der Leidsche hoogeschool bewaard is, en waarin de onderwerpen der theses en disputationes en de datum der promotie bij elken naam worden opgegeven. Daarbij een alfabetisch naamregister.

Van een handschrift van Boerhaave is bij de studie van Cohen een goed facsimile gegeven, dat ons welwillend is afgestaan om hierbij af te drukken. Het is een Latijnsch gedicht, en het doet ons zien dat de meesterachtige uiting van Peerlkamp over Boerhaave's vaardigheid in Latijnsche versificatie, waardoor de biograaf te veel geïmponeerd is, niet zwaar mag wegen; het gedichtje, eene eenvoudige uitnoodiging tot een bezoek aan Boerhaave's kruidtuin, in disticha, is aardig en vloeiend. Een ander staaltje van een Latijnsch gelegenheidsgedicht, dat men eveneens met pleizier leest, geeft Kroon, naar eene dissertatie.

Dan zijn er nog twee heel belangrijke bijdragen op ons gebied, vooreerst de reeks photographische af beeldingen naar een stenographisch dictaat van Van Swieten, met de volledige ontcijfering, door Van Leersum meegedeeld. Dan de studie van Hunger over Boerhaave's werk aan den Hortus Botanicus, en de beide Indices

[p. 114]

plantarum die hij daarvan heeft gemaakt. De titels van deze beide interessante boeken, met keurige afbeeldingen van tuin en Academiegebouwen zijn door den auteur welwillend tot onze beschikking gesteld. Ook uit historisch oogpunt is deze studie nog van bijzonder belang; ze leert ons de betrekking van Boerhaave tot Linnaeus kennen.

Bij den nauwen samenhang tusschen boeken en prenten mag ten slotte nog even op de portretstudies van De Lint worden gewezen. Het zijn er twee; naast de Fransche in Janus mag met waardeering op de Hollandsche in het Tijdschr. v. geneesk. worden gewezen, waarbij nog een goed portret door Houbraken, is afgebeeld. Beide studies eindigen met het Latijnsche grafschrift door D. van Alphen, dat ook deze meedeeling mag besluiten:

Vivet in aeternum Boerhaavi nobile nomen,

Qui fuit orbis honos, orbis et urbis amor,

Deliciae Phoebi, verae virtutis imago:

Majoremque virum secula nulla dabunt.

C.P. Burger Jr.