Het Boek. Jaargang 8

Varia.

Welke boeken in het jaar 1525 op de Latijnsche school te Breda gebruikt werden.

Den naam van Christophorus Rianus zal men tevergeefs zoeken in eenig biographisch woordenboek. Toch verstout ik mij hem den lezer van dit tijdschrift voor te stellen, niet omdat zijn levensloop zoo merkwaardig of zelfs omdat hij een begin-16de-eeuwsch schoolmeester der stad Breda is geweest, maar wegens enkele zijner aanteekeningen, die op eene vreemde manier bewaard zijn gebleven en niet zonder belang zullen blijken te zijn.

Christophel dan was de zoon van Adriaen Aertszone van Rye, welke burger van Breda en eigenaar van een huis in de Lange Brugstraat, hoek Visschersstraat daar ter stede was en nog in 1532 leefde. Christophel is dus waarschijnlijk te Breda geboren, te meer omdat zijne ooms en tantes eveneens daar gevestigd waren.

De oude Van Rye heeft zijn zoon eene klassieke opvoeding gegeven; deze studeerde wellicht te Leuven; in de Latijnsche taal was hij wel onderlegd en met het Grieksch niet onbekend. Geen wonder, dat, zoodra hij den mantel der geleerden heeft omgeslagen, zijne handteekening Christophorus Rianus of zelfs in Grieksche karakters Christophoros Rianos luidt. Het behoeft dus niet gezegd, dat hij niet alleen de schrijvers der oudheid kende, maar als man van zijn tijd voor Erasmus vereering gevoelde en hem voor het opstellen van brieven tot voorbeeld stelde en wel aan zijne leerlingen, die in groot getal zijne lessen volgden. Want naar alle waarschijnlijkheid is Rianus aan de triviale school zijner vaderstad verbonden geweest.

In den loop van het jaar 1527 trad voor hem eene gewichtige verandering in en verwisselde hij de attributen der school voor de pen van het gezworen-klerkschap der heerlijkheid Etten, waar hij zich vestigde en den 11 den Februari 1528 een eigen huis in de Neerstraat kocht. Hij heeft de Ettensche protocollen tot het jaar 1532 gehouden; wat er daarna van hem geworden is, is mij onbekend gebleven.

Wil men weten, hoe deze bijzonderheden aan de vergetelheid zijn ontsnapt, dan diene, dat Van Rye een ordelijk man was, die zijne secretarieele acten in het klad placht te schrijven, vóór ze in het net te brengen, en dat hij voor deze kladden de blanco bladen van enkele zijner huishoudelijke registertjes heeft gebruikt.

Deze registertjes trekken de aandacht; men vindt er brieven van Erasmus in afgeschreven, die zoo goed als onbekend zijn, maar toch is dat deeltje nog interessanter, waarin hij heeft aangeteekend, hetgeen hij zijne leerlingen, wellicht voor het schooljaar 1525-1526, heeft voorgeschoten.

[p. 121]

Bestudeert men de eerste bladzijden daarvan nauwkeurig, dan leven - ik wil niet zeggen zonder moeite - onder eene laag krabbels en penoefeningen de acta en gesta eener Latijnsche school der renaissance op. Den inhoud der eerste bladzijden ga ik voorbij; het is moeilijk om verband te leggen tusschen azijnkruid, mosterd, gember of witte kaas en de studie der klassieken en zelfs twijfelachtig, of deze uitgaven het internaat dan wel zijne eigen huishouding over het zelfde jaar betroffen hebben, maar de volgende bladzijden zijn belangrijkeren worden door mij, zij het na eenige aarzeling, wedergegeven, met weglating van eénige gedurig zich herhalende posten voor papier en caperkels.

Ick heb verleet voer Peeter Cornelys Damiszoen mynen neve iersten eenen Syntaxis^1) van	i st.
Item noch Primus Liber Grammatices Theodori Gazae^2) Van Judocus Henricus een Pappa^3)	i st.
Item noch pampier^4) om	v penninghen ½ blanck
Item noch Jodocus Guihelmus Jodocus minor een Ghebeet
Ick heb verleet voer Petro Cornelys Damiszoen in den iersten een Syntaxis van	i st.
Item noch Primus Liber Grammatices Theodori Gazae van	ii blancken
Item noch Epistolae Ciceronis van^5)	i½ blancken
Item noch i Caperkel^6) van	½ blanck
Item noch Dialogus Luciani^7) van ½ braspenninck
Item Tabulae Aleandri^8)	i braspenninck
Gysbertus Ysendoren Cato^9)
Guilielmus D...... Cato	ii blancken
Jacobus Verspout Tabulas Aleandri	i braspenninck
Item Matthias de Heydit om ½ stuyver pampier
Judocus Henricus eenen Pappa	i stuyver
Item Arnoldus de Wasbeec i Pappa	i stuyver
Item verleet voer Petro Ipelaer in den iersten Syntaxis van	i stuyver
Item noch Primus Liber Grammatices Theodori Gazae
Item Epistolae Ciceronis^5) van	ii blancken
Joannes Henricus eenen Pappa	i stuyver

1) De Syntaxis is, aan de hand der lijst, door W. Nijhoff in het tijdschrift Het Boek gepubliceerd, wellicht die, welke door J. Custos, van Brecht, werd samengesteld en in 1519 door M. Hillenius, van Hoogstraten, te Antwerpen werd gedrukt.

2) Eene grammatica, door Theodorus Gaza gemaakt en door Erasmus in het Latijn overgezet, in 1516 door Th. Martens te Leuven onder den titel Th. Gazae primus liber grammatices institutionis gedrukt.

3) Waarschijnlijk Pappa puerorum van J. Murmellius, een Latijnsch-Nederlandsch woordenboek, zoo te Deventer bij Pafraet sedert 1514 als te Antwerpen bij G. Vorsterman sedert 1522 gedrukt.

4) Er volgen nog een twintigtal posten voor pampier, meestal ten bedrage van een oert, een halve oert, een halve stuiver, een enkel maal 1½ stuiver, een penning of een negenmanneken; eenmaal wordt opgegeven, een vel pampiers voor eenen stuyver, tweemaal een boeck pampiers voor een braspenninck.

5) Van de Epistolae familiares van Cicero verscheen het eerste deel in 1513, het tweede in 1525, beide bij A. Pafraet te Deventer.

6) Wat hiermede bedoeld is, heb ik niet kunnen achterhalen. Een caperkel voor ½ blanck komt nog herhaaldelijk voor; een enkel maal voor 3 penningen of voor een negenmanneken.

7) Van de Dialogen van Lucianus bestaan verschillende drukken uit het eerste kwart der 16de eeuw, verschenen te Antwerpen of te Leuven.

8) Met de Tabulae Aleandri wordt bedoeld Aleandri Mottensis tabulae graecarum musarum. Th. Martens drukte het werkje in 1516 en andermaal in 1523 te Leuven.

9) Werkjes van Cato verschenen in de eerste jaren der 16de eeuw herhaaldelijk, zoo te Zwolle als te Antwerpen, Deventer en Leuven.

5) Van de Epistolae familiares van Cicero verscheen het eerste deel in 1513, het tweede in 1525, beide bij A. Pafraet te Deventer.

[p. 122]

Joannes Jacobus eenen Pappa	i stuyver
Joannes de Wasbeec een Gebeet	½ blanck
Item noch Confiteor	½ blanck
Item noch eenen Pappa	i stuyver
Item Ghysbertus Laurentius Back een Cleyn Ghebeet van een ½ blanc.
Item noch een Confiteor van	½ blanc
Item Johannes Back heeft ghehadt een Caperkel van een neghenmanneken.
Item Laurentius heeft ghehadt een Ghebeet van	½ blanc
Item noch Ghysbertus eenen Confiteor
Laurentius Back een Ghebeet	½ blanc
Item noch een Ghebeet van	½ blanck
Joannes Back eeen Caperkel	iii penninghen
Judocus Bruhesius Dialogus Luciani	½ braspenninck
Item noch Primas Liber	vii oerth(?)
Item noch Tabulae Aleandri	i braspenninck
Johannes Laurentius heeft ghehadt eenen Pappa van eenen stuyver.
Everardus Joannes een Ghebeet	½ blanck
Item Cornelius de Wasbeec een Ghebeet van	½ blanc
Item noch Sevenpsalm	i blanc
Item Jacobus de Wasbeec eenen Sevenpsalm van	i blanck
Judocus Guilielmus Jodocus i Pappa	i stuyver
Judocus Guilielmus Jodocus een Caperkel van een neghenmenneken.
Item Bartholomeus Arnoldus Dialogus Luciani	½ braspenninck
Item noch Colloquia^1)	i braspenninck
Item noch Tabulae Aleandri.
Item Jacobus de Haga-comitis een Pappa van	i stuyver
Antonius Stryen een Cato	ii blancken
Johannes de Scoef (?) een Cato	ii blancken
Item verleet voer Cornelius Berganus in den iersten Primus Liber Theodori Gazae van	ii blancken
Item noch Secunda Pars magistri Gosuini^2)	i stuyver
Item noch eenen Epistole Ciceronis van	ii blancken
Item noch eenen Ars Versincatona Murmellii^3)	½ stuyver
Item noch een pont kersen	ii blancken
Item noch een pont kersen	ii blancken
Item Tabulas Aleandri	i braspenninck
Item noch van kersen	i blanck
Item ic heb Cornelys van Varmer van Berghen aengenomen in mynen cost een jaer voer xviii rinsgulden, behoudelijck dat hy mijn huysvrouwe gheven sal de alsoedanighe doeck, daer hy eer af hebben ende die bestedinghe is gesciet van Gielys van Varmer, zynen oem, ende dat jaer begint den viii^ten dach van Julio anno xxvi.

Het zal deskundigen niet moeilijk vallen uit deze gegevens, mits voor dat doel gegroepeerd, de gebruikelijke klasseindeeling van het toenmalig

1) Van de Familiarum colloquiorum formulae van Erasmus bestaan verschillende uitgaven, gedrukt van 1519 af te Antwerpen, Leuven en Deventer, zoodat keuze moeilijk is.

2) Wie deze auteur is, is niet gebleken.

3) De Versificatoriae artis rudimenta van J. Murmellius werden te Deventer in de eerste jaren der 16de eeuw verschillende malen uitgegeven.

[p. 123]

onderwijs te reconstrueeren, maar ook zonder dat zijn deze aanteekeningen genietbaar en meent men weder de schoollucht op te snuiven, ditmaal van een ander soort en even eigenaardig als die, welke uit de registertjes zelve opstijgt.

's-Hertogenbosch, Februari 1919.

J.P.W.A. Smit.