Het Boek. Jaargang 11

[p. 63]

De rubriek ‘Philadelphie’ in de 18^e eeuw (omstreeks 1770).

Toen ik om inlichtingen over een zeldzaam boekje, Les Bigarures d'un Citoyen de Genève, dat een Amsterdamsche bibliophiel, de Heer A.C.W. van Woerden, mij had toevertrouwd, bij den Heer Burger kwam, moest deze mij bekennen, dat hij ze mij niet kon verschaffen over de rubriek Philadelphie, die het droeg. Weliswaar geven catalogi meestal tusschen haakjes de aanwijzing ‘Paris’, maar, voor zoover ik weet, is 't daarbij gebleven. Aangetrokken door mijn belangstelling voor Rousseau, wien dit pamphlet in de schoenen werd geschoven, heb ik eenige onderzoekingen gedaan, waarvan ik het voorloopige resultaat hier wil samenvatten, in de hoop, dat anderen deze rubriek nog zullen onderzoeken en uitbreiden.

't Groepje werken omvat de vier volgende nummers:

1.	Traité | des délits | et des peines, | traduit de l'italien, | D'après la troisième Edition revue, cor | rigée et augmentée par l'Auteur. | Avec des Additions de l'Auteur qui | n'ont pas encore paru en Italien. | Nouvelle Édition plus correcte | que les précédentes. | A Philadelphie. | MDCCLXVI. 't Is 't bekende tractaat van Beccaria, waarvan de vertaling door l'Abbé Morellet is gemaakt; deze uitgave is de volledige, die den grondslag vormt voor de latere.
2.	Een uitgave van Rousseau's Contrat Social. A Philadelphie | chez John Robert | Imprimeur du Congrès Général | MDCCLXXV. Deze is mij slechts bekend uit een noot in de Annales Jean Jacques Rousseau, deel XI (1916-17), p. 261. Een verzoek om inlichtingen aan Prof. C. Gauss van Princeton, die er over in de Modem Language Association of America op 29 December 1915 sprak, bleef onbeantwoord.
3.	Les | Bigarures d'un | Citoyen de Genève | et | ses conseils republicains | dediés aux Américains | Avec quantité d'Anecdotes amusantes, inte | ressantes & autres pour servir à termi | ner l'histoire des Jésuites. | Tome premier | A Philadelphie | de l'Imprimerie du Congrès-Général | 1776. 't Tweede deel ‘Aux depens du Congrès Général en Amérique’ heeft den datum 1777.

[p. 64]

4.

Recueil précieux de la Maçonnerie adonhiramite .... par un Chevalier de tous les ordres maçonniques. A Philadelphie, rue de l'Equerre, à l'A-plomb, 1785. Ik citeer den titel naar Klosz, Bibliograpkie der Freimaurerei, 1844. Deze voegt er bij, dat de schrijver, die zich achter 't anagram de Gaminville verbergt, is Louis Guillemain de Saint-Victor. Deze gaf, op het oogenblik dat de vrijmetselarij in Frankrijk het meest bloeide, aan den vooravond der Revolutie (z.G. Klosz, Geschichte der Freimaurerei in Frankreich, 1852, p. 322), nog een geschrift uit: Origine de la Maçonnerie adonhiramite.... par l'auteur du Recueil Précieux, Helyopolis, 1787. Beide werken hadden groot succès: 't Recueil 5 edities tot 1811 en een Duitsche vertaling; 't tweede 3 edities tot 1812.

We hebben hier dus te doen met uitgaven geschied door of onder bescherming van een maçonnieke loge, waarvan de meestersgraad gevestigd was op Hiram of Adonhiram (Adon = Heer), een der wederopbouwers van Salomo's tempel (I. Koningen, V, 14), en waarover 't Recueil Précieux nader inlicht. Overeenkomstig het doel van hun orde gaven zij Beccaria's Tractaat uit, een der sterkst ‘menschelijke’ boeken, daarnaast een paar werken over hun streven en dan de Bigarures. Dit laatste deden zij, nadat zij in 1775 een nadruk van Rousseau's Contrat Social hadden gepubliceerd. En ditmaal ontzagen zij zich niet, in een vervelende, langwijlige compilatie van anecdoten en praatjes, die dienen moesten om de Jezuïeten aan te vallen en meeningen over staatsinrichting ten beste te geven, Jean-Jacques Rousseau als den auteur er van voor te stellen. Uit 't gebruik van zijn voorletters (I, 44) en van den term ‘le Citoyen de Genève’ (I, 14) - een burgerschap waarvan Rousseau reeds op 12 Mei 1763 afstand had gedaan-, door verwijzingen naar zijn werken (I, 3, 192, 197, 217; II, 96, 133, 139) en door te spreken over zijn leven en zijn persoonlijkheid (I, 31, 71, 15-18) tracht de anonyme schrijver den armen Jean-Jacques dit werk te doen toeschrijven, 't Is waarschijnlijk door een democraat uit Genève samengesteld, die de overheersching door de aristocraten, na de troebelen van 1734, ontvlood, reisde en zich in Bordeaux als advocaat vestigde. Voor 't overige geeft 't boekje over den auteur geen uitkomst, 't Is één der tallooze geschriftjes tegen de Jezuïeten (A. Carayon, in zijn Bibliograpkie historique de la Compagnie de Jésus, 1867, vermeldt 't niet eens), waarin hun orde hevig werd aangevallen. 't Is minder geestig dan veel van die werkjes; slechts twee gedeelten (brief VII en XI en XII) zijn leesbaar; de rest is grauw.

Bij de Fransche publicaties uit de 18^e eeuw die de rubriek ‘Phila-

[p. 65]

delphie’ hebben en omstreeks 1770 verschenen zijn, moet men dus rekening houden met de eigenaardige uitgaven van de loge der Adonhiramieten. Zij zullen weinig talrijk zijn vergeleken met de werkelijk in Philadelphia gedrukte werken, waarover men enkele details kan vinden bij Oberholzer in zijn Histoire littéraire de Philadelphie en in een artikel van A. Schinz in de Revue d'histoire littéraire van 1917 (deel XXIV, blz. 568-584).

Amsterdam.

K.R. Gallas.