Het Boek. Jaargang 12

[p. 109]

Varia.

Nog meer over Coornhert.

Het Coornhert-jaar 1922 heeft over den grooten schrijver van vier eeuwen geleden nog heel wat literatuur gebracht; het was een goede gedachte van den medewerker aan ‘den Gulden Winckel’ die zich ‘winckel-bediende’ noemt, om hiervan (n^o. 12 van 15 December) een overzicht te geven, en daaraan de bespreking vast te knoopen van wat in 't geheel over hem in 't licht gegeven is. Onder de herdenkingsartikelen van 1922 komt vooral dat van Geertruida Carelsen over Coornhert's vrouw (Amsterdammer 16 Sept.) op den voorgrond. Van de oudere uitgaven de bekende studie van Jan ten Brink (1860), de biografie in het werk van de Bie en Loosjes, en de uitgaaf van de ‘XX lustige historien' door G.A. Nauta (1903). De schrijver meent dat een tweede deeltje hiervan misschien nog eer gewenscht zou zijn dan een nieuwe biographie. De Winckelbediende is een zorgvuldig bibliograaf; zijne nauwkeurige mededeelingen van titels en uitgaven der besproken werken geven aan zijn overzicht bijzondere waarde.

Ook nadat hij zijn overzicht had samengesteld, is de Coornhert-literatuur blijven vloeien. In het Leidsche Dagblad van 30 December staat een uitvoerig en degelijk opstel van den heer B. Becker over ‘Dirck Volckertszoon Coornhert en de Leidsche Magistraat’, waarin verhaald wordt, hoe C. in 1585 naar Leiden heeft willen verhuizen, waar hij enge betrekkingen had tot den Magistraat zelf, voor wien hij weinige jaren te voren de Justificatie en de Remonstrantie had geschreven, en tot vele aanzienlijke mannen, als Jan van Hout en Justus Lipsius. Het plan is niet tot uitvoering gekomen; waarschijnlijk omdat er onder predikanten en hoogleeraren te veel tegenstanders waren van den strijdlustigen schrijver, wiens laatste jaren juist nog eene nieuwe heftige polemiek brachten met Justus Lipsius zelf over het ketterdooden. Over deze polemiek handelt eenigszins breeder Hendrik J. Elias in het tijdschrift Vlaamsche arbeid; het Handelsblad van 8 Februari geeft daarvan een overzicht, waarin meteen de overgang van Justus Lipsius tot de Roomsche kerk en zijn vertrek uit Leiden naar Leuven wordt geschetst.

Jan Huyghen van Linschoten.

Historische portretten, verzameld door P. de Boer, met toelichtingen van Dr. M.G. de Boer. Premie-uitg. van Ferwerda en Tieman.

De portrettenreeks met toelichtingen, waarvan we onlangs (jrg. 1922 blz. 343) het korte berichtje over Coornhert meedeelden, breidt zich geregeld uit, en heeft nu den boekvorm aangenomen. Daarbij zijn meteen de namen van den verzamelaar en van den beschrijver meegedeeld. Wie van de prentjes en de beschrijvingen iets gezien had, wist al wel dat hier werk van kundige, volkomen bevoegde mannen werd gegeven, de namen komen dit bevestigen. Het eerste reeksje van 25 portretten omvat in bonte rij vorsten, staatslieden, zeehelden, kunstenaars, schrijvers en dichters van beiderlei geslacht. En nog gaat de reeks door. Onder de laatst gegevenen is Jan Huyghen van Linschoten. Het portret is aan De Bry ontleend, het heeft de spreuk ‘Soufrir pour parvenir’ en stelt Jan Huygen voor op 35 jarigen leeftijd (1598). Een Latijnsch bijschrift noemt hem den man die ons de wereld van het Oosten heeft geschonken.

Eoum nobis heic dat Lynscotius Orbem,

Lynscotum artifici sculpta tabella manu.

De tekst op de rugzijde van het portretje luidt aldus: Jan Huygen van Linschoten, geboren in 1563 te Haarlem, vertrok reeds op 16-jarigen leeftijd naar Sevilla en vergezelde in 1583 den nieuw benoemden bisschop van Goa als klerk naar Voor-Indië, waar hij zes jaar lang verblijf hield en de bouwstoffen verzamelde voor zijn geschriften over deze streken, vooral de

[p. 110]

beroemde Itinerario, welk werk op de ‘Eerste Schipvaert’ belangrijke diensten bewees; van niet minder belang was zijn Reysgeschrift, waarin hij de reisroutes, niet alleen naar Indië, maar ook naar China, Japan en Amerika beschreef. Na zijn terugkeer nam hij deel aan een tweetal reizen naar het Noorden, voorafgaande aan de bekende overwintering op Nova-Zembla. ‘Linschotens beteekenis’ zegt l'Honoré Naber ‘is die van een wegbereider op verschillend gebied geweest. Zijn werken leggen getuigenis af van een groote mate van belangstelling en speurzin en zoo zijn zij uitgegroeid tot hetgeen men een koloniale encyclopaedie voor dien tijd zou kunnen noemen.’

Een portret van Laurens Jansz Coster uit het jaar van zijn dood?

De Zeitschrift f. Bücherfreunde opent haren nieuwen jaargang met het portret van Laurens Jansz Coster. Het is het bekende portret, door Petrus Scriverius in zijn Laurekrans gepubliceerd (1628). Dat het alom gewaardeerde Duitsche bibliografische tijdschrift het weergeeft, niet om het als een onbeduidend, of zelfs als een vervalscht document ter zijde te schuiven, maar om er eene ernstige kleine iconografische studie aan te verbinden, is zeker opmerkelijk. De schrijver van deze studie, Prof. W. Molsdorf te Breslau staat onder den indruk van Zedler's boek, en zijne portret-studie brengt eene aanwijzing die zou kunnen strekken om Coster's verdienste als uitvinder en tegelijk de echtheid van het door Scriverius uitgegeven portret (door Jan v.d. Velde naar Jac. v. Campen) te steunen.

Het in 1484 door Jacob Bellaert te Haarlem uitgegeven houtsneewerk ‘Der Sondaren troest’ vertoont op eene afbeelding van het proces van den duivel tegen Christus, in het middengedeelte den rechter, koning Salomo, met zijn schrijver op den voorgrond, en aan weerszijden twee getuigen. Nu merkt de heer Molsdorf op, dat de voorste van de getuigen van Christus eene sterke gelijkenis vertoont met het portret van Coster. Wanneer deze gelijkenis geen louter toeval is, zou dus de eerste Haarlemsche drukker van de nieuwe (Mainzer) school in zijn oudste houtsneewerk een klein monumentje hebben nagelaten tot vereeuwiging van zijn stadgenoot, die op hetzelfde gebied de eerste uitvinding had gedaan, en die toen wel niet meer te Haarlem woonde, maar nog wel in leven was. ‘Der sondaren troest’ was voltooid op 15 Febr. 1484, en dit jaar is het sterfjaar van Laurens Jansz. Coster.