Het Boek. Jaargang 12

[p. 107]

Iets over 18e eeuwsche bijbelprentjes.

Bij het ontzettend groot getal Bijbelsche prenten en prentjes die op het einde der 17^e en het begin der 18^e eeuw in omloop waren, mag men, naast gelijkheid van stof en opvatting ook vaak gelijke uitvoering verwachten. Het ontbreken van wettelijke bescherming zal zulks bovendien in de hand hebben gewerkt.

Doch zelden kwam een zoo frappant geva¹ onder onze oogen als onderstaand:

In het Rijks-prentenkabinet te Amsterdam bevindt zich een exemplaar van de Honderdvijfenvijftig Bijbelsche printverbeeldingen, vertoonende de voornaamste Historiën der H. Schriftuur, cierlijk in het koper gebragt door Andries van Buysen en met Nederduytsche vaersen verciert, door Reijnier van Anslo. [vignet] 't Amsterdam By Jacob Graal. Boekverkoper op het Koninksplijn, bij de Heeregragt 1736.’

Op de verso-zijde van elk f^o. komt een polyglottisch bijschrift van 4-regelige coupletten in lat., fra., ndl., eng. en hd., op de recto-zijde het prentje en het bijbel-gedeelte, waarop zoowel het prentje als de versjes betrekking hebben. Deze bijschriften, van de hand van R. Anslo, doen denken aan vroegere uitgaven, daar Anslo reeds in 1647 of 48 naar Rome vertrok en in 1669 te Perugia overleed.

Deze prentjes zijn óók zonder tekst uitgegeven bij Jac. Graal in 4^o. obl.; deze uitgaaf is niet gedateerd, doch moet vóór de textuitgaaf gesteld worden, daar vele plaatjes 4 aan 4 zijn afgedrukt van één koperplaat, welke voor de tekstuitgaaf werd doorgesneden. Jac. Graal begon te drukken in 1729, en derhalve is de uitgave der enkele prentjes tusschen 1729 en 1736 te stellen, misschien niet lang voor de tekstuitgave, wijl in de voorrede niets omtrent een vroegere afzonderlijke uitgave der prentjes blijkt.

In mijn collectie komt een ex. voor, getiteld: ‘Cl. Bruins' Dichtmaatige gedachten over honderdvijfenvijftig Bijbelsche Printverbeeldingen [vignet] By Jacob ter Beek, Boekverkoper. 1740.’, terwijl in de Univ. Bibl. te Amsterdam een ex. aanwezig is, uitgegeven bij Marten Schagen in 1727.

De naam van den graveur ontbreekt hier, zoowel op het titelblad als op de meeste plaatjes.

[p. 108]

De meeste prentjes in laatstgenoemd werk geven een bijna getrouw spiegelbeeld van de prentjes van Andries van Buysen. De meeste, want de nos. 5, 6, 10, 21, 74, 75, 78, 79 en 80 van het O. Testament, en no. 24 van het N. Test. staan ‘recht’. Hiervan zijn de nos. 5, 6, 74, 75, 79 en 80 (O.T.) gesigneerd ‘Anna Folkema’, no. 24 (N.T.) draagt als sign.: ‘A. Folkema’. De 3 andere zijn, evenals de overige, niet gesigneerd; en slechts no. 77 is geheel anders van opzet en teekening, eveneens zonder signatuur. Bovendien is dit, no. 77, van veel beter gehalte dan de andere.

Intieme relatie tusschen drukker-uitgever en graveur zal hier niet vreemd zijn geweest; de uitgave van Anslo's poëzie bij van Buysen's prentjes geeft t.o. den titel Anslo's portret naar een schilderij van Govert Flinck, gegraveerd door Jacob Folkema, broeder van bovengen. Anna Folkema. Beiden waren uit Dokkum naar Amsterdam gekomen, en waren hier als graveurs werkzaam.

Welke uitgave is nu de oorspronkelijke? De uitvoering der plaatjes in Bruins' werk, die zeer ver achter staat bij de uitgave van v. Buysen's prentjes, geeft grond om te vermoeden, dat het jaartal 1727 gefingeerd is.

Indien de uitgave van Bruin's Dichtmaatige gedachten later is te stellen dan het werk van Anslo, komen beiden ook hierin overeen, dat de tekst eerst na den dood der auteurs is uitgegeven, daar Bruin in 1731 overleed. Geheel onmogelijk is dit, wat Bruin betreft, niet: na zijn dood verschenen nog tal van werken van zijn hand. Bovendien drukte Marten Schagen tot 1738, en is de mogelijkheid niet uitgesloten, dat het jaar van uitgave 1737 moet zijn, temeer, daar de koperplaatjes, dezelfde die Jac. ter Beek voor den druk van 1740 gebruikte, niets geleden hebben door slijtage, inwerking der lucht, etc.

De ‘voorreden’ geven intusschen omtrent de plaatjes niet de minste opheldering.

Amsterdam.

P. Visser.