Het Boek. Jaargang 14

[p. 377]

Uit noord- en zuid-nederlandsche bibliotheken

Dr. W.G. C. Byvanck †

Den 6 December 1925 overleed te 's-Gravenhage dr. W.G.C. Byvanck, in den ouderdom-van 77 jaar. Ongeveer een kwart eeuw lang (1896-1921) was hij Bibliothecaris der Koninklijke Bibliotheek; van veel langer duur is zijn werkzaamheid als schrijver.

In het Weekblad De groene Amsterdammer heeft Prof. H. Brugmans, een van zijne vroegere medewerkers aan de Koninklijke Bibliotheek, hem herdacht in een uitvoerig artikel, waarin zijn veelzijdige kennis in verband met zijne bibliotheekwerkzaamheid wordt geschetst. Na eene korte mededeeling over zijne vroegere werkzaamheid als leeraar aan het Leidsche gymnasium, uit den mond van een oud-leerling opgeteekend, laat de schr. volgen:

Zeven jaren heb ik met hem samengewerkt aan de Koninklijke Bibliotheek. Ik kwam daar in het tweede jaar van zijn bibliothecariaat; hij was toen in de volle kracht van zijn frisch enthousiasme voor de reorganisatie der wat verachterde boekerij. Hij zag de Koninklijke Bibliotheek als een instituut van nationale cultuurwaarde. Zij moest niet alleen het publiek dienen, maar het ook voorgaan; zij had niet alleen te bieden wat de lezers en onderzoekers vroegen, maar hen ook te brengen bij de geestelijke schatten, die zij slechts vermoedden. Dat leek iets op een openbare leeszaal, maar was het toch allerminst. Want de Koninklijke Bibliotheek had zich volstrekt niet te richten naar het actueele, maar naar het waardevolle. Juist om dat waardevolle te onderkennen en zich te verwerven, daarin lag de roeping der boekerij.

Aan dat ideaal is Byvanck getrouw gebleven niettegenstaande misverstand en ook tegenwerking. In ruime mate heb ik zijn arbeid van nabij kunnen waardeeren, omdat ik was geplaatst aan het hoofd van een afdeeling, die hem zeer ter harte ging, die der handschriften. Het is voor mij en, naar ik mag aannemen, ook voor hem een genoegen en een voldoening geweest samen te mogen werken aan de kostbare sectie der manuscripten. Die afdeeling was lange jaren geheel verwaarloosd, of liever, zij had geheel stil gelegen; zij was dood, beter, schijndood. Want zij is door Byvanck tot nieuw leven gewekt. Toen ik aan de bibliotheek kwam, was er in jaren geen handschrift van beteekenis aangekocht. Wat hij in mijn tijd en ook daarna heeft weten te verwerven aan kostbare manuscripten, kan men in de verslagen van die jaren nalezen. Rijke getijdenboeken en andere liturgische boeken, belangrijke letterkundige manuscripten, zeldzame alba amicorum, ten slotte uitgebreide brievencollectiën werden voor de bibliotheek verkregen. Dat alles bracht de handschriftenafdeeling weer op peil en soms wel erboven. Met klimmende sympathie heb ik Byvanck daarbij ter zijde gestaan. Er was maar één bezwaar aan deze sterke werkzaamheid verbonden: door de beschrijving der nieuwe aanwinsten werd de tijd zoozeer in beslag genomen, dat de hoog noodige catalogiseering der geheele afdeeling handschriften daaronder sterk heeft geleden.

Bij die samenwerking aan de afdeeling handschriften heb ik Byvanck's veel omvattenden geest leeren kennen en hoogachten. Van hem kon waarlijk als van den ouden Vossius worden gezegd, dat wat in boeken stak, in zijn hoofd gevaren was. Maar daarbij had hij niets van wat men een boekenwurm pleegt te noemen. Een veelweter in den gewonen zin was hij allerminst, hoewel hij ongelooflijk veel wist en ook spontaan voor den dag wist te brengen. Maar dat alles was geheel door zijn geest gegaan; zijn vermogen was veel meer dan zuiver receptief; hij wist alles, wat hij in zich had opgenomen, te ijken met het keurmerk van zijn geheel oorspronkelijken geest. Zoo werden besprekingen over handschriften tot wisseling van gedachten, denkbeelden, indrukken, gevoelens over de meest uiteenloopende geestelijke dingen.

[p. 378]

En het ging altijd weer als op het Leidsche gymnasium: het vak heette eigenlijk bibliotheekwetenschap, maar het omvatte ten slotte alles wat een geestelijk sterk levend mensch belang kon inboezemen. En dat alles ging met den bekoorlijken zwier, die aan zijn Fransche neigingen evenredig was, en die een gesprek met Byvanck tot een intellectueel genot maakte.

Op deze wijze heb ik heel wat van Byvanck's studiën zien worden. De jeugd van Isaac Da Costa was toen wat achteraf geraakt. Maar met Willem III hield Byvanck zich toen bezig; zijn Fruinstudiën ontstonden na den dood van den grootmeester der Nederlandsche geschiedenis; en vooral Dorus' droefheid was in wording. Het merkwaardige was, dat hij zijn buigzamen geest aan verschillende onderwerpen tegelijk kon geven en zich geheel kon verdiepen in historische onderzoekingen van zeer uiteenloopenden aard. Dat dat ook zijn groote bezwaren had, heb ik van nabij kunnen waarnemen; want indien iemand de gebreken van zijn eigenschappen had, dan was het Byvanck. Zijn belangstelling reikte soms verder dan zijn gezichtskring. Ook miste hij de gave de grenzen van zijn groot talent duidelijk te zien. En ten slotte was hem die geestelijke energie onthouden, die het den onderzoeker mogelijk maakt een nasporing door te zetten ook door de doornen der alledaagsche navorsching heen. Vandaar, dat zijn zeer suggestieve kracht uigeput was, als anderen nog zeer veel van haar verwachtten.

Een persoonlijkheid als Byvanck vindt in een land als het onze niet gemakkelijk de plaats, die haar toekomt. Daarom is het gelukkig, dat hij aan de Koninklijke Bibliotheek een ambt vond, dat misschien niet geheel met zijn rijken aanleg strookte, maar dat hem toch de gelegenheid schonk met zijn gaven in ruimen kring nut te stichten. Ik zou ten minste geen anderen werkkring weten waar hij beter thuis zou zijn geweest; want in menig opzicht had hij een teveel, dat evenwel een tekort aan de andere zijde niet kon aanvullen. Zijn bewonderenswaardige veelzijdigheid heeft hem belet diep op enkele speciale onderwerpen in te gaan, maar aan den anderen kant hem ook verhinderd in duffe beperktheid zich terug te trekken. Want ten slotte was Byvanck boven alles een sterk levende persoonlijkheid, die zijn altijd receptieven geest naar alle zijden wijd open zette. Een man, door wiens ziel eigenlijk alles was gegaan wat den mensch kan verrijken en veredelen. Een man in één woord, wien niets menschelijks vreemd was.

De verbouwing van de universiteitsbibliotheek te Amsterdam

B. en W. stellen den Raad voor, het krediet, beschikbaar gesteld voor de verbouwing, aanvulling en vernieuwing van de meubileering en stoffeering van het gebouw der Universiteits-bibliotheek, te verhoogen met ƒ 26.000.

Dit voorstel wordt gegrond op de omstandigheid, dat, nu met de verbouwing begonnen is en hier en daar een stuk van het oude gebouw gesloopt is, zich verschillende tegenvallers voordoen. Zoo blijkt de vloer van de kamer van den bibliothecaris op vergane balken te rusten, terwijl ook het moerbint vergaan was en geen oplegging meer heeft. De muur, welke op dit moerbint rustte, moet geheel vernieuwd worden. De vloer van de conservatorenkamer rustte op een gewelf, dat wegens gevaar voor instorting door een gewapend-betonvloer moest worden vervangen. Ook de bovenmuur van het trappenhuis moest worden ondervangen en versterkt. Al deze gebreken konden niet voorzien worden. Verder blijken bij de nadere uitwerking meer kasten en boekenstellingen noodig te zijn, dan waarop bij de globale begrooting was gerekend, terwijl dit eveneens het geval is met het verdere meubilair.

Dit berichtje bevestigt onze veronderstelling (zie blz. 264) dat de verbouwing allicht een ton zou kosten. Op tegenvallers als de vermelde kon men natuurlijk rekenen. De sous-terrains onder de beide benedenvoorkamers waren in den loop der jaren al meermalen onderzocht en tijdelijk versterkt. Welke kasten en boekenstellingen noodig zouden zijn kon men ook zeer goed vooruit berekenen.