Het Boek. Jaargang 15

[p. 269]

Een weinig bekende Nederlandsche uitgave

Wanneer ik aan den Heer Wouter Nijhoff bij de viering van zijn zestigsten verjaardag behalve mijn hartelijken gelukwensch ook een klein presentje wil aanbieden, dan weet ik niets beters te bedenken dan de mededeeling van een zeldzaam boek, dat de jubilaris niet kent. Dat is echter een zeer moeilijk op te lossen vraagstuk, want in elke provincie van het Koninkrijk van het Boek is de Heer Nijhoff een welbereisd man.

De streek van de incunabelen en nog meer die van de postincunabelen zijn om te beginnen al uitgesloten, daar zwaait hij zelf den schepter als alleenheerscher; geographie, reizen, cartographie, zouden er in die vruchtbare landerijen nog dorpjes zijn die hij niet bezocht heeft?

Misschien is er op een of anderen woesten grond nog een onbekend bloempje te plukken. Met zoo'n kale uitgestrekte heide zou men in de bibliographie wel de latere theologie uit den tijd der Vereenigde Nederlanden kunnen vergelijken. Daar nu heb ik een plantje aangetroffen dat misschien aan Nijhoff nog onbekend gebleven is.

In de Koninklijke Bibliotheek te Kopenhagen bevindt zich een boekje, uit twee gedeelten bestaande, elk voorzien van een titelblad, welke ik beide hier in facsimilé bijvoeg. Uit deze titels blijkt alleen dat we hier te doen hebben met een beschouwing over de laatste woorden die Jezus op aarde gesproken heeft, ‘Die lezte Mensch-Sohns-Tage d.i. Unsers Schöpfers und Heilandes Jesu Christi, da Er als Mensch auf Erden wandelte, lezte Reden und Geschichte’. Ook zien we dat het in een, laten we zeggen, heidensche taal geschreven is en in Utrecht verschenen in 1759 bij Pieterib Muntendamib of op zijn gewoon Duitsch of Hollandsch Pieter Muntendam.

[p. 270]

Slaan wij het boekje open, dan vinden we echter verdere bizonderheden, die meer onze belangstelling wekken. Na den titel volgt een opdracht, onderteekend Johannes Beck aan ‘Seinen geliebten Brüdern und Mitarbeitern Matthaeus Stach, Friederich Boehnisch, Johann Soerensen, Simeon Ikkoella, Daniel Augusinak, Anton Kigutikak, Jona Kepperok en nog een zestal andere broeders en ‘desgleichen seinen geehrten Schwestern’ Anna Boehnisch, Dorothea Ballenhorst, Elisabeth Ittaerinek, Julia Tammak, Witwen, en nog een 10-tal zusters. En deze geliefde broeders en geëerde zusters behoorden ‘bei den Gemeine zu Herrnhuht in Groenland’. Nu blijkt ook dat het boekje in het Groenlandsch geschreven is.

Na de opdracht volgt een voorrede, waaruit men kan opmaken, dat Johannes Beck twintig jaar als zendeling onder de Groenlanders werkte en dat een zekere Kajarnak de eerste bekeerling was, die als christen den naam Samuel koos.

‘Lasset euch sonderlich die Worte von Jesu Busskampf und blutigen Schweiss, ein seliges Andenken emeuern: denn die sinds, die den Erstling, Samuel Kajarnak, ergriffen haben, der schon selig auf sein verdienst entschlaffen ist. Es sind also die

[p. 271]

eigentliche Gründe und Eksteine des Groenlaendischen Tempels.’

Johannes Beck had de taal in Groenland zelf moeten leeren, en hij drukt zijn voldoening erover uit, dat het hem na 20 jaar gelukt een boekje in hun taal te schrijven: ‘denn es ist gewiss vor etliche und zwanzig jahren wenig Menschen eingefallen, dass eure Lehrer mit eurer sprache so bekant werden, viel weiniger dass so viel Heiden des Heilands Schmerzens-Lohn werden solten und etliche aus ihnen unsere Mitarbeiter.’

Wat nu voor ons Nederlanders een bizondere waarde aan dit boekje geeft, is dat het in Nederland ontstond. De schrijver onderteekent zijn voorrede aldus: ‘Annenhoff auf Heerendyk an der Yssel d. 15ten Febr 1759.’

In het nooit volprezen Aardrijkskundig Woordenboek van A.J. van der Aa, in het vijfde deel, dat in 1844 verscheen, vinden we dat Heerendijk terug:

‘Heerendijk ('S), h(uis) in de bar(onie) van IJsselstein, prov. Utrecht, arr(ondissement) en 2 u(ur) Z.Z.W. van Utrecht, kant(on), gem(eente) en ¼ u(ur) van IJsselstein, aan den IJssel.

‘Dit h(uis) is, omtrent het jaar 1736 gebouwd, door die van de gezindheid der Moravische broeders of de Evangelische broedergemeente. De Baron Frederik van Watteville had er bij den aan-

[p. 272]

vang het opzicht over, en het werd in het eerst door vijftien of zestien personen bewoond, die tot tusschen veertig en vijftig zijn aangegroeid; maar omstreeks het jaar 1746, hetzij hun meerdere vrijheid te Zeyst vergund werd, of om andere redenen, zijn de meesten derwaarts getrokken.’

Het blijkt echter uit ons boekje dat er in 1759 nog Hernhutters woonden.

Het tweede gedeelte, met afzonderlijke ntitel, is het ‘Grönlandische Liturgien- und Gesangbüchlein’. In de liturgiën wordt ‘Friederich V’ genoemd, die van 1746-66 koning van Denemarken was.

Er zijn 132 gezangen, bij elk wordt de melodie aangegeven met den beginregel van een Duitsch lied. Zoo ziet men dat de Eskimo-Christenen daar in Groenland zongen op de bekende wijzen van:

‘Aus meines herzens Grunde, -
Christ der du bist der helle Tag, -
Nun bitten wir den Heiligen Geist, -’

waarbij ongetwijfeld zeer dierbare zooals:

‘So recht Charfreytagshafftiglich, -
Ich bin ein kleines Kindelein, -
Wenn ich Abends zu bette geh, -
Bin ich gleich nicht Mari Magdlen, so bin ich doch ein Sünder, -
Wie ists dem Würmlein doch so gut, bey dem gefühl der Wunden, -’

en dergelijke.

Dit boekje is ongetwijfeld één der zeldzaamste liedboekjes in Nederland uitgekomen, en daarom misschien aan den Heer Nijhoff nog onbekend.

F.C. Wieder.