Het Boek. Jaargang 15

Boekbespreking

Bibliografieën van nieuwe Nederlandsche Schrijvers

Met ingenomenheid maken wij melding van een onderneming van den heer P.H. Muller, die de redactie van het tijdschrift ‘Opwaartsche wegen’ bereid bevonden heeft in iedere aflevering van den nieuw aangevangen jaargang. (4e jg. No. 1, 1 Maart 1926) bibliografische aanteekeningen van zijn hand op te nemen betreffende een Nederlandsch auteur. Allereerst

[p. 389]

wordt opgave gedaan van de boeken en tijdschrift-artikelen geschreven door 'n auteur (met eventueel vertalingen). Het tweede hoofdgedeelte: B. bevat 1e wat in 't algemeen geschreven is over de(n) auteur en 2e waar besprekingen, beoordeelingen en aankondigingen over zijn werken zijn te vinden. Tenslotte wordt, indien noodig, in enkele slotopmerkingen een en ander vermeld, wat niet bij de verschillende rubriekjes kon worden ondergebracht.

‘We gelooven’ zegt de samensteller ‘door deze bibliografieën een niet te versmaden handreiking te doen aan studeerenden’. De tot dusverre behandelde auteurs zijn Johan de Meester, Herman Robbers en Jacqueline van der Waals.

Daar de samensteller aan het slot der inleiding mededeelt, zich voor opmerkingen aanbevolen te houden, hebben we de eerste bibliografie eens met aandacht doorgezien. Veel materiaal is hier bijeengebracht dat belangstellenden in en toekomstige biografen van de Meester zonder twijfel van groot nut zal zijn. Toch ware het wellicht beter geweest, indien de heer Muller, aleer tot publicatie van dit materiaal over te gaan eens geinformeerd had, waar aanvullingen daarop zouden te vinden zijn en hoe hij met minder moeite het nu verzamelde had kunnen bijeenbrengen. In de inleiding toch zegt hij dat hij vele jaargangen van tientallen van tijdschriften van pagina tot pagina heeft moeten nagaan. Die moeite zou hem bespaard gebleven zijn indien hij voor de jaren 1909 en volgende Nijhoff's Index op Nederlandsche periodieken en voor de jaren 1914-1921 tevens het Repertorium der Koninklijke Bibliotheek geraadpleegd had. Wat door en over de Meester in die jaren is gepubliceerd is zeker voor minstens 90 % in die repertoria te vinden. Hij zou bovendien meer hebben kunnen publiceeren. Over ‘Lichte lijnen’ worden b.v. geen recensies vermeld, terwijl we er in Nijhoff's Index 1909 (den eenigen jaargang, dien we ter controle gebruikten) zeven aantroffen, allen uit de belangrijkste recenseerende Nederlandsche tijdschriften. Al zegt de heer M. terecht dat absolute volledigheid niet te bereiken is, zoo zou hij toch gemakkelijk die volledigheid iets meer benaderd hebben, zoo hij zich vooraf op hoogte gesteld had van de bronnen, die hem materiaal konden leveren. Het is hier niet de plaats om de aanvullingen (een vijftigtal) op de beoordeelingen, die wij hem zouden kunnen verschaffen te publiceeren. Wanneer er toe kon worden overgegaan die als supplement op de bibliografie alsnog in ‘Opwaartsche wegen’ te doen drukken dan zou dit veel wenschelijker zijn daar dan alles in één periodiek kan worden gevonden. Wat de bibliografie van de Meester aangaat ook daaraan ontbreekt een en ander, wat niet had behoeven te ontbreken. De voornaamste bron is natuurlijk Brinkman's catalogus en daarin zou hij voor Kleingoed (1882) Een Huwelijk (1890) Louise van Breedevoort (2e dr. 1912) Geertje (1905) Gedenk te leven (1917) het juiste jaar van uitgave gevonden hebben. Bovendien had hij dan kunnen noemen de Meester's kinderboek ‘Op weg naar Transvaal’ (1902. 2e dr. 1911) en zijn belangrijke brochure ‘De menschenliefde in de werken van Zola’ (1903).

We meenen dat de heer Muller voor het bewerken der volgende bibliografieën goed zal doen alsnog de medewerking in te roepen van hen, die op dit gebied wat verzameld hebben bv. de bibliothecarissen onzer openbare leeszalen. In den catalogus van dien te Hilversum zal hij o.a. heel wat vinden. Met belangstelling zien we de vervolgen te gemoet.

v. H.

Karl Bader, Lexikon Deutscher Bibliothekare im Haupt- und Nebenamt bei Fürsten, Staaten und Städten. Leipzig, Harrassowitz 1925. Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beiheft 55. VII, 295 blz. Prijs M. 22, -

Dit boek dient zich zeker niet aan als een dat in een algemeene behoefte voorziet; voor het zeer bepaalde gebied der geschiedschrijving van de bi-

[p. 390]

bliotheken in Duitschland is liet echter een zeer dankbaar te aanvaarden en, zoodra het eenmaal is verschenen, ook onmisbaar hulpmiddel. Op zijn kleine 300 bladzijden bespreekt het een 1500 mannen - bij het doorlezen meen ik geen enkele vrouw te hebben ontmoet - die sedert de 16e eeuw meer of minder langdurig of uitsluitend in het bibliotheekvak werkzaam zijn geweest en vóór 1 Januari 1925 waren overleden. De in één alfabetische orde geschikte artikelen zijn zeer kort en zakelijk; zij geven geboorte, loopbaan, dood; de data der bibliotheekwerkzaamheid zoo nauwkeurig mogelijk, daarbij vaak ook een korte kenschetsing van het werk en eventueele geschriften die op het vak betrekking hebben. Eigenlijke levensschetsen zijn het aldus niet; over de verdere betrekkingen, gezinsleven, wetenschappelijke en andere verdiensten wordt niet uitgeweid. Bij elk artikel zijn bronnen en literatuur opgegeven, zoodat verder zoeken gemakkelijk is gemaakt. Men treft er bescheiden ambtenaren aan naast zeer beroemde mannen als Kant en Lessing, de broeders Grimm, den Homerusonderzoeker Wolf, den kunsthistoricus en archaeoloog Winckelmann, Hoffmann von Fallersleben, Leibnitz, de dichters Hölderlin, Matthisson, von Platen en ook Hebbel, welke laatste de eer genoot hofbibliothecaris te zijn van den groothertog van Saksen-Weimar ‘ohne Besoldung natürlich, wie ohne Verpflichtung’, gelijk hijzelf aanteekent. Een of andere betrekking tot de Nederlanden valt op te merken bij: K. Chr. S. Bernhardi (1799-1874), werkzaam te Leuven, daarna sinds 1829 te Kassel; J.L. Boscius (overl. 1585), een Brabander, kwam 1558 uit Leuven naar Ingolstadt; E.S. Crellius, bibliothecaris te Berlijn sinds 1689, vertrok 1713 nach Holland (uit Tautz, Bibliothekare der Churf. Bibl. zu Cölln an der Spree, in het Decembernummer van verleden jaar hier besproken, blijkt dat hij te Arnhem betrekkingen had); Joh. von Fuchte (1568-1622), geboren Antwerpenaar, werkzaam in Helmstedt; Joh. von Geldern (1567-1620), eveneens Antwerpenaar, werkzaam in Wittenberg en Koningsbergen; Janus Gruterus (1560-1627), nogmaals een Antwerpenaar, de vermaarde bibliothecaris te Heidelberg, die voor een professoraat in Leiden bedankte; W. Hemsen (1829-1885), die o.a. ‘literarischer Begleiter eines vornehmen Holländers’ heet, later werkzaam te Stuttgart; J.H. Jung (1715-1799), o.a. leeraar te Rotterdam, daarna sinds 1762 bibliothecaris in Hannover; Felix Polyphemus König (Rex) ‘aus Holland eingewandert’ overl. 1549, humanist, sinds 1534 bibliothecaris te Koningsbergen, wordt genoemd als de eerste ‘Berufsbibliothekar’ in Pruisen; A. van der Linde (1833-1897), uit Haarlem, de bekende schrijver over Coster en Gutenberg, sinds 1876 bibliothecaris te Wiesbaden; F.J. Mone (1796-1871), van 1827 tot de Belgische omwenteling professor in Leuven, bekend gebleven door zijn ‘Übersicht’ van de middelnederlandsche literatuur, kwam uit Heidelberg, werkte later te Karlsruhe; E.H.J. Münch(1798-1841), werd 1828 professor te Luik, 1829 directeur der Koninklijke Bibliotheek in den Haag, doch moest spoedig weer vertrekken en was sinds 1831 bibliothecaris in Stuttgart; L.L. Pithopaeus, eig. Helm (1535-1596), geb. te Deventer, daar rector, later naar Heidelberg; S. Quicchelberg (1529-1567), geb. te Antwerpen, bibliothecaris der Fuggers, later te München; E.A. Schmidt (1746-1809), geboren ‘in Holland’, werkzaam te Weimar; J.J. Schröder (1680-1756) orientalist ‘bereiste Holland und Russland’, sinds 1711 in Marburg; M. Steinschneider (1816-1907), bewerkte o.a. den Catalogus codicum hebraeorum bibliothecae Academiae Lugduno-Batavae 1858; Jac. Thysius, uit Antwerpen (overl. 1628 op 73 jarigen leeftijd), werkzaam te Kassel en Marburg; G.J. Wachter (1663-1757), werkzaam te Leipzig, had in Holland gereisd. Over de meest vermaarde van al deze mannen wordt men natuurlijk elders reeds uitvoeriger ingelicht; voor vele echter, over wie eigenlijk al te weinig bekend is en die hier thans uit hoofde van hun ambt voorkomen, verschaft dit nieuwe Lexikon op de gemakkelijkste wijze waardevolle gegevens.

K.

[p. 391]

Friedrich Overbecks handschriftlicher Nachlass in der Lübeckischen Stadtbibliothek verzeichnet von Dr. Paul Hagen (Veröffentlichungen der Stadtbibliothek der freien und Hansestadt Lübeck: 2.). Lübeck 1926, 61 blz. met portret en facs.

Het boekje is een beschrijvende catalogus van de te Lübeck bewaarde nalatenschap van den 1869 overleden schilder Overbeck, in hoofdzaak bevattend brieven van en aan hemzelf en zijn naaste familie. Onder afd. III b. nr. 74 treffen wij twee fransche brieven van J.A. Alberdingk-Thijm aan, uit de jaren 1852 en 1856 (blz. 17;) waarover zij loopen blijkt niet. Dit schijnt het eenige dat op Nederlandsche betrekkingen wijst. Voor een catalogus is het een zeer smakelijk uitgevoerd boekje.

K.

Das Deutschtum im Ausland. Eine systematische Zusammenstellung der im Gesamtkatalog der preussischen wissenschaftlichen Bibliotheken verzeichneten Schriften. 1900-1923. Berlin, Preussiche Staatsbibliothek, 1925, 168 blz. 4^o.

Deze catalogus somt bijna 5000 titels op van de ‘seit dem Jahr 1900 von der Staatsbibliothek und den preussischen Universitätsbibliotheken aus diesem Gebiet erworbenen selbständigen Schriften.’ Als uitgave van den preussischen Gesamtkatalog vormt hij een soort voorproef voor Teilrealkataloge over belangrijker en ruimer gebieden en een minder beperkt tijdsbestek. Het kan zeker wijs zijn om als een grooter opzet niet vordert met iets geringers te beproeven en aan te toonen hoe en wat men eigenlijk zou willen bereiken. Zoo deed zich in 1919 het gekozene als een geschikt gelegenheidsonderwerp voor. Opgenomen werden geschriften over Duitschers en hun ondernemingen in het buitenland, alsook over Duitschen invloed in andere landen. Nederland en Nederlandsch-Indië komen elk met 5 titels voor den dag (blz. 28 en 129), wat zeker wel heel weinig volledig is. En die 5 geschriften van het Auslanddeutschtum in Holland zijn dan nog wel niet anders dan: de Deutsche Wochenzeitung für die Niederlande, een verslag over vrouwenhandel van 1902, een Auskunftsheft für deutsche Auswanderer, de Goethe-catalogus van de Koninklijke Bibliotheek en het boekje van de Haagsche Schillerfeier in 1905. Over de beteekenis van Duitschen geestelijken of maatschappelijken invloed in Nederland zal men zich uit deze literatuur-opgave geen zeer sprekend beeld kunnen vormen. Maar dit is dan wat de genoemde Pruisische bibliotheken erover hebben; waarschijnlijk moet men, ook binnen Pruisen, eigenlijk in andere bibliotheken wezen, b.v. op technisch en economisch gebied, om in menig opzicht beter te worden ingelicht. Misschien is dit Deutschtum im Ausland dan toch niet een bij uitstek geschikt onderwerp om in het buitenland het belang en de bedoeling dezer uitgaven te doen blijken. Op ander gebied, waar het gemeenschappelijk bezit der groote bibliotheken van Pruisen een vrijwel volledig overzicht zal geven van de Duitsche vakwetenschap en van al hetgeen belangrijk is uit andere landen, zal ook het algemeene nut van een dergelijken catalogus onnoemelijk veel grooter en inderdaad zeer groot kunnen zijn. Maar dat zal dan ook een groote en kostbare onderneming zijn, die in de tegenwoordige omstandigheden wellicht nog eenig uitstel zal moeten lijden. Dat de inrichting en uitvoering van het werk goed en gemakkelijk is behoeft nauwelijks vermelding. De titelbeschrijvingen in een duidelijke systematische indeeling, waarvan het overzicht vooraf is gegeven, beslaan 130 bladzijden in twee kolommen bedrukt. Dan volgt een alfabetisch titelregister blz. 131-163, en daarna nog een trefwoordenregister op de namen van personen, landen en plaatsen, blz. 164-168; beide registers in drie kolommen. De signaturen bij de titels laten dadelijk afleiden in welke bibliotheek het bedoelde werk te vinden is. In het algemeen geldt hier evenals voor elken goed ingerichten catalogus:

[p. 392]

wie iets zoekt wat er in staat is gemakkelijk geholpen; wie iets zoekt wat erin ontbreekt hoeft geen tijd te verliezen eer hij hem terzijde legt. In zooverre is ook een catalogus dien wij zelden gebruiken moeten een welkome aanwinst.

K.

Jahrbuch der deutschen Bibliotheken, herausgegeben vom Verein deutscher Bibliothekare. 17. Jahrgang. Leipzig, Otto Harrassowitz. 1926. 277 S. 10 M.

De nieuwe jaargang van het bekende jaarboek geeft in één alfabet de lijst van alle Duitsche en Oostenrijksche bibliotheken (384 wetenschappelijke en 51 van populairen aard) en in een tweede van alle bibliothecarissen en beambten aan deze instellingen verbonden. Nieuw opgenomen zijn 57 bibliotheken, waarvan de naam van een teeken voorzien is. De blz. 242-266 geven eene Betriebsstatistiek, cijfers zoowel over de uitgaven als over het aantal aanwinsten en over de uitleeningen. Onze bibliothecarissen vinden hierin wellicht aanleiding eens een vergelijking te maken met Nederlandsche toestanden.

Schramm, A., Deutschlands Verlagsbuchhandel. Leipzig. Tondeur und Säuberlich. 1925. 541 S. 25 M.

Wanneer men, zooals veelal gebeurt, de inleiding van een boek niet leest en alleen kennis neemt van den tekst (blz. 3-465) zoo zou een Nederlander kunnen meenen niet veel te hebben aan een alfabetische lijst van alle Duitsche uitgevers. Leest men echter die inleiding wel en raadpleegt men het uitgebreide register (blz. 469-541) dan blijkt dat ook wij deze uitgave dikwijls met vrucht zullen kunnen raadplegen. Bij elken uitgever is namelijk vermeld op welk speciaal gebied hij zich beweegt en die gegevens zijn uitnemend verwerkt in het register. Niet alleen de boekhandelaar doch ook de bibliothecaris kan zich op deze wijze op snelle wijze op de hoogte stellen welke uitgevers er zijn op het speciaal gebied, dat hij op een bepaald oogenblik noodig heeft voor de aanvulling zijner bibliotheek en bij deze de lijsten hunner uitgaven aanvragen. Op deze wijze zal hij, vooral wat de nieuwste uitgaven aangaat, veelal spoediger geholpen zijn dan door het raadplegen van bibliografiëen, die natuurlijk zelden up to date zijn.

Den directeur van het ‘Deutsch Museum für Buch und Schrift’ moet de samenstelling van dat boek heel wat moeite en tijd gekost hebben.

Wiegendrucke, mit 150 Abbildungen von Typen, Holzschnitten, Miniaturen und Einbänden. Katalog 59 von J. Halle. Antiquariat. München. 154 S. und 131 S. Abbildungen. 10 M.

Een zorgvuldig bewerkte catalogus van 719 incunabelen gerangschikt naar plaats van uitgave, met 6 registers: Drukkers en uitgevers, zaakregister, lijst van vroegere bezitters, naamregister, enz. Uit de Nederlanden worden vermeld vier Deventer drukken, één uit Leuven en één uit Zwolle, waarvan twee met afb.

Bracale, C., e. C. Urban, Guida bibliografica di cultura facista. Roma, G. Berlutti. 126 p. 7 L.

De oudste publicatie is van 1920 en reeds konden er 676 vermeld worden behalve 30 musicalia (waaronder één getiteld ‘Olio di Ricino’, het bekende strijdmiddel der partij), ruim 100 couranten en ruim 30 tijdschriften. Het boekje is natuurlijk opgedragen aan den grooten leider.