Het Boek. Jaargang 16

[p. 75]

In memoriam.

J.H. Hessels †

Den achtsten October 1926 overleed in zijne geboortestad Haarlem op zeer hoogen leeftijd de vermaarde boekenkenner J.H. Hessels. In onze najaarsaflevering kon hiervan geen bericht worden opgenomen; ook nu kunnen wij nog niet meer geven dan deze korte vermelding. We hopen echter hierna zijne levenswerkzaamheid, die voor zoo'n groot deel aan de geschiedenis van het Nederlandsche boek was gewijd, te bespreken. Hij heeft de stad Haarlem tot zijn erfgenaam gemaakt; de rente van het te beleggen kapitaal is bestemd om ten goede te komen aan de gemeentelijke bibliotheek en leeszaal.

D.F. Scheurleer †

Den zesden Februari 1927 overleed in den Haag dr. D.F. Scheurleer, die jaren lang aan het hoofd heeft gestaan van het bekende bankierskantoor. Hij is in ruimen kring bekend als muziekhistoricus, en als bezitter van een kostbare verzameling van muziekinstrumenten, als verzamelaar van werken op muziekhistorisch gebied en als bibliograaf van onze oude liedboeken. Hij was jaren lang voorzitter van de commissie van bestuur van het Frederik-Muller-fonds, en lid van het bestuur der Linschoten-vereeniging. Aan zijn werk hopen we in een volgende aflevering eene uitvoerigere beschouwing te wijden.

De biblotheek van J.W. Enschedé

Ruim een jaar geleden is hij voor goed van ons heengegaan - zie Het Boek 1926, blz. 97 -; nu wordt op eens de herinnering aan hem wakker geroepen door de verschijning van den catalogus van zijne boekenverzameling, die van 12 tot 21 Maart in Van Stockum's antiquariaat zal worden geveild. De beschrijving, met groote zorg gemaakt, beslaat 239 bladzijden. Het is een blijvend monument, waarin zich de arbeid van zijn werkzame leven geheel weerspiegelt. Voor wie hem gekend heeft is het een weemoedig genot het boek door te bladeren. In hoofdzaak zijn het twee groote rubrieken: het boek. en de muziek; de twee onderwerpen die hem inderdaad het naast aan het hart lagen, die altijddoor zijne belangstelling hadden. Daarna komen algemeene onderwerpen: geographie en geschiedenis; ook hier, vooral waar de Nederlandsche geschiedenis behandeld wordt, was hij goed thuis. En eindelijk knoopen zich nog weer die kleinere liefhebberij-rubrieken daarbij aan, waarin hij ook altijd echte belangstelling had.

Loopt men het boek door, dan ziet men den verzamelaar in gedachten telkens weer voor zich, nu dit dan dat onderwerp besprekende, met tal van bewijsstukken bij het betoog, steeds dingen en geschriften, die niemand anders bij de hand had, waaraan eigenlijk niemand anders dacht. Een begin-

[p. 76]

sel van hem was het verzamelen van ‘waardelooze dingen’, maar hij wist door zijne bestudeering en uiteenzetting daaraan waarde te geven; en het is zeker te hopen, en ook wel te verwachten, dat van veel van die dingen de waarde nu ook wel door anderen zal worden ingezien, en dat zoo de vrucht van zijn werk niet weer geheel verloren zal gaan.

Allereerst zien we over het schrift naast moderne historische verhandelingen verscheidene van die aardige oude boeken over de schrijfkunst, en schrijfvoorbeelden als die van Vandervelde, David Roelands en Ambr. Perlingh - die van J. Hondius zijn in een andere rubriek verdwaald. Dan volgt het papier, waarbij merkwaardige staaltjes van allerlei soorten oude papieren, en ook zijn eigen studie over den Nederlandschen papierhandel in de 17e eeuw met een heel dossier correspondentie daarover. Ook Varia over boekhandel en papierfabricatie en inktfabricatie, waarbij prenten portretten en uitknipsels ten getale van 70 stuks.

Dan komt het belangrijke onderwerp van de uitvinding der boekdrukkunst. Onder de meer dan 150 nummers zijn vele bekende werken, maar eene volledige verzamelng is het allerminst. Maar ook hier zijn tusschen de boeken telkens van die echte persoonlijke verzamelingen, als die van Koppermaandag-gedichten (70 stuks), een dossier overdrukken en aanteekeningen over houten drukpersen, planodrukken van de Haarlemsche feestviering van 1823, een dossier typographische prijsvragen, 100 stuks over de uitvinding van Laurens Coster, een groot pak over drukkerijen, verzamelingen van oude houtsneeblokken, resp. 228 en 150 stuks - alles dingen die men bij hem kon zien en bestudeeren, en waarvan men zich nu afvraagt, waar de belangstellende ze later zal kunnen terugvinden.

Voorts tal van letterproeven, kalenders, prospectussen van werken over letters, drukkunst enz., verzameling van vignetten, uitgaven van het Onze Vader en het gebed van S. Nerses in tal van talen. levensbeschrijvingen en catalogussen van uitgaven van beroemde drukkers.

Het hoofdstuk zeldzame boeken is ook van belang; het bevat een paar incunabelen, maar vele merkwaardige 16e-eeuwsche drukken, zoowel Nederlandsche als vreemde. Ook latere, zooals eene heel rijke verzameling-de Parival, een onderwerp waaraan hij voor jaren een interessante studie heeft gewijd. Een mooi handschrift besluit het hoofdstuk.

Over Nederlandsche letterkunde is er zeer veel, en de aansluitende lijsten van volksboeken en kinderboeken, juist weer heel eigenaardige onderwerpen van zijne belangstelling, geven veel aardigs en zeldzaams, al moet ik er van afzien, titels te noemen.

Korter kan ik zijn met de zeer belangrijke afdeeling muziek; geschiedenis, theorie, instrumenten - vooral orgel en klokken. Hoe dikwijls gaf hij hiervan zelf kleine studies ten beste, toegelicht door bespeling van de instrumenten zelve. Ook hier verscheidene verzamelingen van afbeeldingen, aanteekeningen enz., en natuurlijk heele verzamelingen muziek voor instrumenten en voor zang. Bij de kerkmuziek en vooral de psalmen, waarvan er een aantal zeldzame uitgaven zijn, denken we van zelf aan de voordrachten in de laatste jaren door zijne echtgenoote met zijne begeleiding gegeven.

Dan komen de liedboekskens, natuurlijk geene verzameling die met die van Scheurleer zou kunnen wedijveren, maar toch - ook hier veel zeldzaams, ook wel éénige exemplaren, zooals de eerste uitgaaf van het Rijper liedboeksken, waarin men het ontstaan van het bundeltje in een doopsgezinden zangkring in het dorp Rijp zoo aardig kan bestudeeren uit de opdrachten door kapitale letters in de coupletten der liederen uitgedrukt.

Van de verdere meer algemeene rubrieken behoeven we hier niet te spreken. Maar daartusschen zijn er van die heel bijzondere onderwerpen die zijn aandacht hadden als emblemata en hieroglyphen, kaart- en gezelschapsspelen, plakboeken met oude prenten, gelegenheidsgedichten, en optica-kunst met optica-prenten en eene studie van hem daarover. Dan weer grootere afdeelingen van beteekenis:eene verzameling betreffende Haarlem, en een rijke verzameling bijbels, verderop sciences occultes, en aan het slot de heel bijzondere rubriek kinderspeelgoed, allerlei collecties van rariteiten

[p. 77]

die men nooit meer ziet - daaronder ook die goochelvoorwerpen, waarover hij zulke aardige voordrachten wist te houden met medewerking van een beroepsgoochelaar - avonden die een druk bezoek trokken.

Zoo zien we in zijne verzamelingen den man leven. De collecties gaan uiteen, maar de beschrijving, hoezeer zij vaak in enkele woorden tal van merkwaardigheden samenvat, is, zooals reeds boven gezegd, een blijvende herinnering voor ons die hem van nabij en in zijn werk hebben gekend.

C.P. Burger Jr.