Uit Noord en Zuid-Nederlandsch bibliotheken
De heer G.A. Wumkes zendt ons een opstel over de Bijbeltentoonstelling in de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden (19 Dec. 1928-2 Febr. 1929). Daar het geheel is opgenomen in het Januarinummer van Bibliotheekleven, geven we hier slechts enkele passages.
‘Er was een bijzondere reden voor deze keuze. De Provinciale Bibliotheek werd dit jaar verrijkt met twee waardevolle boekerijen. nl. van den heer P. de Clercq te Veenwouden en van de St. Bonifaciuskerk te Leeuwarden. En daaraan dankt deze tentoonstelling menige belangrijke bijdrage.
Van de handschriften verdienen de aandacht: een 14de eeuwsche Vulgata, een N. Testament geschreven in het klerkenhuis te Zwolle (1452), een 15de eeuwsch graduale Romanum (met de folio-uitgave van 1872), een reproductie van den Münchener codex aureus, d.i. het gouden Evangelieboek van keizer Karel den Kalen, geschreven en met heerlijke miniaturen verlucht door de priesters Beringar en Liuthard (870) en negen eeuwen de trots van het klooster St. Emmeran, de codex Bezae te Canterbury (6e eeuw) in facsimilé, inhoudende de vier Evangeliën en Handelingen (ed. 1899), en het Profetenhandschrift (6e eeuw), Leiden, 1912.
Voor de Tekstuitgaven wijs ik op de grootsch uitgevoerde Polyglottenbijbels (de Complutensische in 6 talen), die verschenen te Parijs (1543 en 1645), Antwerpen (1569), Londen (1657), en op de prachtuitgave der Septuaginta door Prof. L. Bos te Franeker, in 1709 gedrukt bij F. Halma te Leeuwarden.
De Bijbelwetenschap in haar internationalen arbeid is vertegenwoordigd met woordenboeken concordantie's en vele oudere en nieuwere kommentaren, die den zin der H. Schrift trachten weer te geven.
Niet minder talrijk zijn de vertalingen: de Latijnsche (Keulen, 1541), die van Castellio (Bazel. 1551), van Antwerpen met houtsneden (1542), en van Frankfort (1579) met randglossen van Tremellius en Junius; de Gothische van Ulfilas (4e eeuw), bezorgd door Junius (Dordrecht, 1665), enz.
De eerste gedrukte Duitsche bijbel verscheen te Straatsburg in 1466 en tot 1518 zagen 13 drukken het licht. Hier ligt er een uit Halberstadt, van 1520, met gekleurde hoofdletters en merkwaardige houtsneden. Als antwoord op Luther's arbeid op den Wartburg, verscheen o.a. de R. Katholieke vertaling van Dr J. Eck (Ingolstadt, 1550), die men hier eveneens aantreft. Voor het oud-Engelsch vermeld ik de reproductie van Wycliff's overzetting (1380). Frankrijk mag roemen op den arbeid van prins Louis Lucien Bonaparte, die bijbelfragmenten in meer dan 50 Europeesche talen en dialekten liet overzetten, waaronder het Mattheusevangelie in het Friesch door J.H. Halbertsma (Londen, 1857). Zuid- en Noord-Nederland spannen hier de kroon met vele Antwerpensche uitgaven, ter perse gelegd o.a. door Willem Vorsterman (1532, 1543), Jacob van Liesvelt (1542), Hans de Last (1556), Jan Moerentorf (1559), J. Trognaesius (1614), en verder van allerlei kerk en gezindte: der Gereformeerden met hun Statenoverzetting (1637), der Remonstranten met die van Hartsoeker (1680), der Doopsgezinden met den Biestkensbijbel, der R. Katholieken (Utrecht 1732), enz. Er is een keurcollectie der uitgaven van het Nederlandsch Bijbelgenootschap, ingezonden door de afdeeling Leeuwarden. Behalve de Mattheusvertaling van Halbertsma zijn hier aan Friesche overzettingen aanwezig: Colmjon's Lukas (1879), Feitsma's Markus (1897), Postma en de Clercq's vier Evangeliën en van G.A. Wumkes de bloemlezing Ut de hillige Dobbe (1919) en het pas verschenen dagboek “Der stiet biskreaun” (T. Wever, Franeker).
Ook de kunst bracht hier het hare. Wat grootmeesters als Dürer, Rembrandt en Luyken hebben vermocht, kan men bewonderen in de uitgestalde gravures en houtsneden. Luyken's prentwerk mag aan het hoofd staan,
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd