Het Boek. Jaargang 18

[p. 25]

Boekbespreking

De Levensberichten van 1927-1928

De Levensberichten van Letterkunde verschenen weer met de Handelingen der Maatschappij. Vijftien namen geeft de Inhoud aan; één daarvan kunnen we wegdenken; van Lugard, den bekenden redacteur van de Kampioen krijgen we eene korte herdenkingsrede, die niets bevat van hetgeen we in een Levensbericht zoeken. En hoe staat het met de lijsten van de ‘geschriften’ van de overledenen die eigenlijk het levensbericht eerst volledig maken? Eigenaardig is in dit opzicht het vooraan geplaatste levensbericht van den architect Eduard Cuypers door G. Vissering; de werken zijn daar met groote zorg in systematische rangschikking opgenoemd, maar het zijn geene ‘geschriften’, maar bouwwerken. Bibliographische overzichten krijgen we bij de levensberichten van L.W.C. van der Berg, door S.J. v.d. Berg, van J.B. Breukelman door C. Bake, van D.F. Scheurleer door H.E. van Gelder, van Jan Koopmans door C.G.N. de Vooys, van G.G. van As (G. Schrijver) door J. van Ham, van G.E. Opstelten door J.S. Bartstra, en van H.C. Dresselhuys door P. Rink. Bij het levensbericht van Jan te Winkel gaf de schrijver A.G. van Hamel geene bibliographie, omdat hij kon verwijzen naar Fuldauer in Het Boek 1917 en 1927. Van F.B. Löhnis vindt men in het korte levensbericht zelf nauwkeurige bibliographische opgaven. Zoo geeft ook K. ter Laan in het uitvoerige bericht over het werk van de Groningsche schrijfster mevr. De Haas - Okken de titels en jaartallen van hare voornaamste bundels. Hutschenruyter geeft in het levensbericht van De Jong ook heel wat nauwkeurige gegevens over wat hij naast zijn journalistieke werk in het licht heeft geleven; een afzonderlijk overzicht zou toch wel duidelijker zijn. Ditzelfde zouden we ook graag hebben van Jacob van der Valk in het mooie levensbericht door M.H.A. v.d. Valk geschreven; ook van Abraham Rutgers v.d. Loeff doet hetgeen de levensbeschrijver D. Drijver meedeelt wel naar zulk een overzicht verlangen.

We mogen hier nog wel eens herhalen wat we over deze zaak wel eerder hebben geopperd. Wat zou het eene groote verbetering zijn als de Maatschappij zelve eens verbonden met haar secretariaat en bibliotheek een bio-bibliographisch bureau onderhield waar alle feitelijke gegevens over de leden - met der tijd misschien ook over niet-leden -, en vooral over hun geschriften werden verzameld en bijgehouden. We zouden dan naast de persoonlijk getinte levensberichten die we ongaarne zouden missen, een veel volledigere reeks korte feitelijke levensberichten met volledige bibliographie krijgen, die nog een veel secuurdere bron voor alle latere nasporingen zou worden. Zou zoo iets onbereikbaar zijn?

Intusschen ook zoo is het weer een mooi stukje historie dat deze reeks werkelijk goede levensberichten ons brengt. Van heel bijzonder belang zijn wel de beide mooie biographieën van D.F. Scheurleer en J te Winkel, mannen aan wie ieder zoeker op het gebied van bibliografie en letterkundige geschiedenis zoo veel heeft te danken, wier gemis we nog zoo levendig voelen, en wier werk ons nog lang als vraagbaak zal dienen.

Onder de afgestorven leden, die de voorzitter in zijne toespraak bij ope-

[p. 26]

ning der jaarvergadering noemde, zijn er ook weer verscheidenen die we met smart missen. Eene enkele correctie zij mij vergund. Hij noemt ‘den Engelschman geworden Nederlander J.H. Hessels te Cambridge’. Dit moest liever zijn: ‘den Nederlander J.H. Hessels te Haarlem, die ondanks een lang en werkzaam studieleven in Engeland, van harte Nederlander bleef, en zijn laatste jaren in zijn geboortestad doorbracht, steeds werkende tot op hoogen ouderdom.’

B.

Het slotdeel van den Catalogus der Vereen. Boekhandel

Catalogus der bibliotheek van de Vereeniging ter bevordering van de belangen des boekhandels te Amsterdam. 3e deel, Supplement-catalogus 1920-1926. Met Register op de drie deelen. 's-Gravenhage Martinus Nijhoff 1928.

De beide vroeger verschenen deelen van dezen catalogus zijn besproken in onze vroegere jaargangen 1921 en 1927. In dit nieuwe deel, krijgen we nu het Register, dat in de voorgaande deelen was aangekondigd, maar eerst een Supplement, voornamelijk op het eerste deel; immers het maakt de daarin vervatte hoofdstukken I - IV compleet tot 1926; ook op hoofdstuk V - VIII krijgen we nog belangrijke aanvullingen. ‘Het spreekt wel van zelf dat dezelfde systematische indeeling werd gevolgd met hier en daar een kleine verbreeding, waar een nieuwe onderafdeeling moest worden bijgevoegd of een bestaande titel wat ruimer genomen.’ Dit vernemen we in het Voorbericht van de Bibliothecaresse Emma Dronkers, die reeds het tweede deel had bewerkt, en sedert de catalogiseering geregeld heeft voortgezet. Als makers van het Register noemt zij den heer H. Koekebakker, inmiddels overleden, en den heer D. Sepp. Door hun werk, waarnaar iedere gebruiker zeker reeds met verlangen heeft uitgezien, heeft de catalogus zeer aan bruikbaarheid gewonnen. Het is een register op eigennamen en titelwoorden, niet zooals ik in mijne eerste bespreking (1921 blz. 252) opperde, ook op onderwerpen. Ook zoo beslaat het 140 bladzijden in twee kolommen in kleinen druk. Het verwijst met een enkel cijfertal naar de bladzijde, wat door de doorloopende pagineering van de drie deelen mogelijk was. Voor het vinden van een bibliografisch werk - in den ruimsten zin - hebben we nu in dezen catalogus zeker wel het rijkste hulpmiddel.

B.

Mainz en Gutenberg

Al weer een ‘kleine druk’ door de Gutenberg-Gesellschaft aan hare leden toegezonden: Mainz als Gutenbergstadt. Von Dr. A. Ruppel. Het boekje is eene schenking van de ‘Schriftgiesserei Benjamin Krebs Nachfolger in Frankfurt a.M.’ Het is daar in de ‘Hausdruckerei’ gedrukt met ‘Altschwabacher Werkschrift und Halbfette Renata II’. De druk doet aangenamer aan dan die van het vorige boekje (zie onzen vorigen jaargang blz. 367). Het schijnt goed gezien van de groote lettergieterijen en drukkerijen, om nu en dan een bijzonder verzorgd drukje langs dezen weg te verbreiden; het is voor de leden der Gesellschaft een klein geschenk dat door hen zeker gewaardeerd wordt, en daardoor voor den schenker eene mooie reclame.

De inhoud van het boekje verdient ook eenige opmerkzaamheid. De heer Ruppel wijst precies aan, wat Gutenbergs plaats en werk te Mainz kan zijn geweest, en verbergt daarbij volstrekt niet dat er zoo heel veel hypothetisch en onzeker is, ja, hij laat den lezer vrij om ook bij feiten die hij zelf bijna zeker acht, een vraagteeken te blijven denken. Aardig is b.v. de opmerking over de portretten van Gutenberg, die hem steeds vertonen met een

[p. 27]

zwaren baard, terwijl we juist dat met zekerheid kunnen aannemen, dat hij geen baard zal hebben gedragen.

Het waarlijk interessante deel van het boekje is het overzicht van de aan Gutenberg toegeschreven drukken, en van de van elk dier drukken bewaarde exemplaren. De schrijver zegt terecht, dat het kostbaarste dat Mainz van Gutenberg bezit, die verzameling drukken is. De vermelde feiten zijn zeker alle wel bekend, maar zulk een beknopt en helder overzicht vindt men wellicht nergens. Zeker hadden degenen die nu dit geschenkje ontvangen, zulk een overzicht niet zóó onder hun bereik. En zoo is het boekje niet alleen als geschenk en als proeve van een goed verzorgd boek voor hen van waarde, maar ook om den inhoud.

B.

Uitgaven der Stadtbibliothek Dortmund

Van de Stadtbibliothek te Dortmund ontvingen wij een reeks publicaties van de jaren 1927 en 1928. Wat allereerst treft is de blijkbare rijkdom waarmee al deze uitgaafjes op waarlijk smaakvolle wijze tot uitingen van bibliofilie konden worden gemaakt. Gedeeltelijk is dit zeker toe te schrijven aan de ‘Vereinigung von Freunden der Stadtbibliothek’, die op een aantal der titelbladen als uitgeefster is vermeld. De vraag of de inhoud van al deze geschriftjes en catalogusjes een dergelijke verfijnde uitvoering vereischt, ofwel daarmee in harmonie is, willen wij ontwijken. De onvoorwaardelijke aanhanger der opvoeding tot schoonheid zou ons de tegenvraag stellen of wij zulke uitgaafjes liever leelijk zagen. Zeker is, dat een stadsbibliothecaris die in Nederland zooveel zorg, tijd en geld zou kunnen besteden aan zulke weelde, voorloopig wel nergens te vinden zal zijn. En of wij daarom moeten treuren? of ons land achterlijk schelden? Ik waag geen afdoend antwoord.

Een catalogus voor de Ausstellungen zum 10. Todestage des Dichters Walter Flex und 100. Geburtstage des Westfalen Georg Hinzpeter (Dortmund Stadtbibliothek 1927. 8^o.). De eerstgenoemde sneuvelde 16 Oct. 1917, de tweede werd geboren 9 Oct. 1827. Het boekje geeft lijsten van de geschriften van en over Flex, brieven, portretten en afbeeldingen (blz. 3-20). Alleen de slotpagina (blz. 21) geeft een en ander van en over Hinzpeter, die een der leermeesters van keizer Wilhelm II is geweest. Tegenover den titel vindt men het portret van Flex.

Een boekje van 25 blz. groot 4^o formaat: Gedenkblatt zur 150-jährigen Wiederkehr des Geburtstages Heinrich von Kleists. Ausstellung der Handzeichnungen und Skizzen Hans Wildermanns zur Penthesilea (Dortmund, Stadtbibliothek, Dezember 1927). Het bevat een inleiding over dit teekenwerk door Dr. Walter Blase en verder een aantal korte fragmenten uit Penthesilea, namelijk de plaatsen waarbij de teekeningen behooren. Twee dezer schetsmatige, zeer suggestieve contourteekeningen zijn erbij afgebeeld, evenals het jeugdportret van Kleist zooals Wildermann dit naschetste.

Op 71 blz. in groot 4^o ontvangen wij den catalogus eener tentoonstelling Zur Wiederkehr des hundertsten Geburtstages des Westfälischen Dichters Friedrich Wilhelm Grimme (Stadtbibliothek Dortmund 1927) op 25 Dec. van dat jaar. Na een opstel over den dichter door Wilhelm Uhlmann-Bixterheide (blz. 7-12), volgt de uitvoerige bibliografie. Portretten, afbeeldingen en facsimile's verfraaien deze uitgave.

Van eenigszins algemeener belang is het Verzeichnis der westfälischen Bildnisse. 2. Aufl., abgeschlossen Ende Mai 1927 (Vereinigung von Freunden der Stadtbibliothek Dortmund), in even royaal formaat, op 35 blz. met afbeeldingen van een geteekend portret van Klemens Brentano en een silhouet van Justus Möser. In alfabetische volgorde en met een doorloopende nummering zijn hier 297 westfaalsche personen genoemd, van wie een of meer portretten in de verzameling der Stadtbibliothek aanwezig zijn. Bij elk zijn met enkele woorden de voornaamste levensfeiten vermeld, zooveel

[p. 28]

mogelijk ook een verwijzing naar de biografische lexica of andere literatuur, waar men uitvoeriger bericht kan vinden. Deze portrettenlijst is dus een westfaalsche biografie in nuce geworden, waarop de bibliothecaris Dr. Erich Schulz ook in zijn Vorbemerkung de aandacht vestigt.

Een drietal uitgaven houden zich bezig met de westfaalsche nieuwstijdingen, bladen en brochures, die men in de Nederlandsche bibliotheken in de pamflettenverzamelingen pleegt samen te brengen. Alle drie zijn uitgegeven door de Vereinigung von Freunden der Stadtbibliothek, twee staan bovendien ook onder de auspiciën van het Westfälisch-Niederrheinische Institut für Zeitungsforschung. Onder den titel Newe Zeytung sive Relation von einer Auswahl aus den Sammlungsbeständen des 16., 17. und 18. Jahrhunderts (1927, groot 4^o, 12 blz.) verscheen een eerste keuze, die werd gevolgd door twee eenvoudige 8^o boekjes in 1928. Een beschrijvende lijst van 26 stukken geeft: Newe Zeyttungen auss dem Landt Westphalen (Berichte über Westfalen in der Presse des 17. Jahrhunderts), 18 blz.; enkele titels, prenten en kaarten zijn er bij afgebeeld; de vrede van Munster en de krijgsverrichtingen van 1672 vinden hier hun weerslag. Hoewel van eenigszins anderen aard, sluit hierbij wat den tijd betreft min of meer aan: Westfälische Heimatblätter. Versuch einer Bibliographie des periodischen heimatkundlichen Schrifttums, 146 titels uit de jaren 1753 tot 1926, chronologisch geschikt met een alfabetisch titelregister. De twee laatstgenoemde boekjes zijn ingeleid door den bibliothecaris Dr. Erich Schulz.

De directeur Erich Schulz gaf in 1927 een bundel uit Festschrift zur 23. Versammlung Deutscher Bibliothekare in Dortmund (Leipzig, Hiersemann, 1927, 177 blz. groot 4^o). De inhoud is van zeer verscheiden aard: G. Knörich, Detmar Mülhers römische Inschriften vom Kaisberg; W. van der Briele, Eine Bibelhandschrift des 13. Jh. in der Dortmunder Stadtbibliothek (mit 2 Faks. in Vierfarbendruck); O. Schnettler, Vemefragen; Luise von Winterfeld, Vier Leibrentequittungen von 1456-1478 aus dem Dortmunder Stadtarchiv (mit 4 Faks.); A. Wand, Zur Geschichte der Dortmunder Bibliotheken; E. Reinhard, I.H. von Wessenberg als Freund der schönen Künste; W. Blase, Kunstfragen bei Grillparzer und den Romantikern; J. Risse, Ein neuer Immermann-Fund, die Urhandschrift des ‘Alexis’ (mit 12 Seiten Faks.); E. Schulz, Immermanns Briefe an Ferdinand Gessert (mit 6 Seiten Faks.); W. Deimann, Der Werdegang der Lönsschen Tiererzahlungen, Beitr. z. Gesch. d. neueren Tierdichtung, mit unveröff. Lönsbriefen (3 Seiten Faks.); R. Ippen, Das Prinzip der Volkssouveränität und die Tagespresse; H. Woelbing, Die Zeitschriften Pestalozzis.

Tenslotte noemen wij de eveneens voor de Versammlung Deutscher Bibliothekare door den uitgever Ludw. Röhrscheid te Bonn bezorgde facsimile-uitgave van de bladzijden der vermaarde Cronica van der hilliger Stat Coellen, die het hoofdstuk Van der boychdrucker kunst bevatten, met de gewichtige woorden ‘so is doch die eyrste vurbyldung vonden in Hollant vyss den Donaten, die dae selffst vur der tzijt gedruckt syn.’

F.K.