Het Boek. Jaargang 19

[p. 37]

In memoriam

J.F. van Someren †

Nauwelijks is het nieuwe jaar begonnen, of daar ontvalt ons weer een van onze oudere bibliotheek-mannen. Den elfden Januari overleed J.F. van Someren die van 1879 af eene plaats aan onze bibliotheken innam, aanvankelijk als Assistent-bibliothecaris van de Amsterdamsche Universiteitsbibliotheek, van 1889 tot 1922 als Directeur der Universiteitsbibliotheek te Utrecht. Van zijne werkzaamheid vinden we het levende getuigenis in meer dan een jaargang van ons tijdschrift. Het meest sprekend is wel, wat we lezen in den zevenden jaargang van het Tijdschrift voor boek- en bibliotheekwezen, van het jaar 1909, waarin hij op het toppunt stond van zijn vruchtbare bibliothecaris-loopbaan. Het nieuwe gebouw. eindelijk een wezenlijk bibliotheekgebouw voor de oude en zoo rijke Utrechtsche boekerij, was gereed gekomen en in gebruik gesteld. G.A. Evers, een van de trouwe medewerkers van Van Someren gaf in het Tijdschrift (blz. 257-277) de historie van de instelling met volledige beschrijving en eene reeks goede afbeeldingen van de gebouwen zooals ze nu geworden waren. Van Van Someren zelf kregen we (blz. 232-243) ‘een woord bij de opening van de nieuwe bibliotheeklokalen’. Dit stuk geeft de volledigste en duidelijkste uiteenzetting van de beteekenis die eene werkzaamheid als die, waaraan hij zijn leven wijdde, naar zijne hoog-ideëele opvatting moest hebben.

‘De Universiteitsbibliotheek in onze dagen’, zoo luidt de titel. De schrijver begint met eene zeer bescheiden omschrijving van de naastliggende taak van de universiteitsbibliotheek: ‘zij stelt zich ter beschikking van de hoogleeraren en leerlingen der universiteit, om aan dezen de meest mogelijke inlichtingen in een minimum van tijd te verstrekken en in het kortst mogelijk tijdsverloop alle boeken, onmisbaar ter voorbereiding, bewerking en voltooiing van de een of andere wetenschappelijke studie den bezoekers in handen te

[p. 38]

leveren.’ Dat lijkt bijna laag bij den grond, maar wie verder leest, ziet zich een heel ander beeld van de bibliotheek ontwikkelen, dan dat van een bureau dat in beperkten kring zoo vlug mogelijk informaties geeft. Daar wijst hij op de wisselwerking van de wetenschappelijke studie en de bibliotheek; met voorbeelden zien we hoe knappe geleerden in de bibliotheek de leiding voor hunne studie vinden. En dan verruimt hij den kring van zijne beschouwingen. ‘Bij een veel grooter deel der volksklassen dan voorheen is een drang ontstaan tot deelneming .... aan den grooten wedstrijd op het gebied van onderwijs en opvoeding.’ En zoo moet de wetenschappelijke bibliotheek niet alleen dienen voor een engen kring van hoogleeraren en studenten maar voor allen. En aardig haalt hij daarbij uitingen aan in denzelfden geest uit vroegere tijden, ja reeds van tweehonderd jaar geleden, toen de ‘Utrechtsche Raad’ de bibliotheek openstelde voor ‘iederen burger’. Van Someren is zich dus bewust, in de historische lijn te blijven als hij de werking van de wetenschappelijke bibliotheken zoo wijd mogelijk uitstrekt. En hij roemt de bibliotheken boven andere instellingen, om de volkomen ‘leersvrijheid en onafhankelijkheid’ zonder eenige uitsluiting of eenzijdigheid. En dan dringt hij aan op betere staatszorg voor deze belangrijke instellingen, op veel ruimere beschikbaarstelling van geldmiddelen voor aankoop, personeel en alle verdere noodige uitgaven, met eene geregelde periodieke opklimming, daar immers de prijzen geregeld stijgen, de literatuur zich steeds sterker uitbreidt, en de kring van bezoekers steeds grooter wordt. Dit betoog is nu van niet minder waarde dan vroeger; het mocht wel eens op nieuw met krachtiger aandrang worden herhaald, en tot veel wijdere kringen van ons publiek en van onze regeerders doordringen.

Enkele jaren na de inwijding van het nieuwe bibliotheekgebouw had daar eene huldiging plaats van den Bibliothecaris, die toen (1 April 1914) vijfentwintig jaren zijn ambt had bekleed. Het Boek gaf eene feestaflevering (blz. 113-187), na een kort woord van inleiding geheel samengesteld uit studies van ambtenaren en beambten der bibliotheek. Een zeer goed portret van den bibliothecaris in zijn studeervertrek is er bij gegeven, en voorts tal van afbeeldingen van handschriftbladen en van kijkjes in de lokalen der bibliotheek. De huldiging zelve wordt uitvoerig geschetst op blz. 216-222 van denzelfden jaargang. Groot was de deelneming, eene zeer waardeerende toespraak van Prof. J.W. Muller schetste

[p. 39]

de vruchtbare werkzaamheid van den bibliothecaris, huldigingen namens curatoren, en namens ambtgenoten volgden, die van het eigen personeel was reeds voorafgegaan, en een drukke receptie en een gezellige maaltijd besloten het mooie feest.

Bij het aftreden van Van Someren na het intreden in zijn 70ste levensjaar volgde eene nieuwe huldiging, weer onder groote deelneming; ook hiervan geeft Het Boek een verslag (1922 blz. 241-246), waarbij meteen besproken worden de voortreffelijke cataloguswerken die Van Someren nog voor zijn aftreden had weten te voltooien. Zijne gezondheid was toen al niet meer ongeschokt; toch had hij nog ver gaande studieplannen, bepaaldelijk ten opzichte van de oudste drukken. Iets hiervan was al uitgesproken in denzelfden jaargang van Het Boek naar aanleiding van ‘The Gutenberg fiction’ van J.H. Hessels (blz. 1-10). Tot uitvoering zijn deze plannen niet meer gekomen; zijne gezondheid is achteruit gegaan, en de laatste jaren waren lijdensjaren. Het was mij daarom aangenaam bij de herdenking van den oud-collega terug te gaan tot dien vorigen tijd van opgewekt en vruchtbaar werk, dat door geen moeilijkheden tot stilstand kon worden gebracht. De Utrechtsche bibliotheek is zijn blijvende monument, daarnaast hebben we zijn mooie boeken. En wij die hem persoonlijk hebben gekend, behouden de herinnering aan zijn geestdrift en zijn volharding; onze onderlinge samenwerking was iets waaraan hij veel waarde hechtte en waarin hij voorging.

C.P. Burger Jr.