Chrysallis. Jaargang 1980

[p. 165]

Vuilnisbak:

Liesbeth Brandt Corstius en Hannemieke Stamperius

De tentoonstelling Feministische Kunst Internationaal (zie ook p. 168) die haar rondreis begon in het Haags gemeentemuseum, trok in twee maanden 38.000 bezoekers. Van de kritieken (waartoe wij niet die publicaties rekenen die een louter informatieve bedoeling hadden) nam ongeveer de helft de tentoonstelling serieus, de andere helft echter deed dat volstrekt niet, maar maakte er wel een buitensporige drukte over. Zulke negatieve publiciteit heeft natuurlijk wel degelijk invloed. Hoewel 38.000 bezoekers erg veel is, zullen er ook mensen bij nader inzien zijn weggebleven. Erger nog is het verschijnsel dat men sinds de tentoonstelling geregeld in kranten nu een communis opinio kan aantreffen, dat feministische kunst ‘immers’ niet goed kan zijn.

Toch is zo'n veelheid en hevigheid van reacties natuurlijk interessant. We gaan hier in op een paar vreemde verschijnselen die zich in de negatieve kritieken voordoen.

Allereerst valt het op dat men vrijwel niet vertelt wat de bedoelingen van de tentoonstelling zijn, waar zij over gaat - toch een eerste taak van een criticus - zodat de lezer geen indruk krijgt waar hij of zij bij een eventueel bezoek op zou kunnen letten. Ook komt men niet op de gedachte dat een fusie van verschillende elementen (kunst, feminisme, een andere visie op materialen e.d.) een interessant verschijnsel zou kunnen zijn, iets nieuws. In dit opzicht verschillen de reacties trouwens ook hevig van die op andere thematentoonstellingen, waar altijd een aantal kunstwerken eerder hangen omdat zij het betreffende thema goed illustreren dan om hun kwaliteit, waar niemand zich dan ook erg over opwindt. Dat dat hier wel gebeurt doet toch vermoeden dat men allergisch is voor feminisme. Waaraan kunnen we dat zien?

De bedoelingen van de tentoonstelling worden vaak niet serieus genomen. Een voorbeeld is H.J. Oolbekkink (Haagsche Courant 4-12-79) die meent te kunnen volstaan met het citeren van enkele teksten uit de catalogus, doorspekt met niets anders dan opmerkingen als ‘toe maar’, ‘alsjeblieft’, ‘ammehoela’, ‘ganougauwweg’,

[p. 166]

‘toe nou Marlite, doe me'n lol Liesbeth’. Dit kan een criticus natuurlijk alleen maar doen als hij er van uitgaat dat zijn lezers alle betreffende informatie even belachelijk zullen vinden als hijzelf. Door hun woede laten critici zich ook nogal eens verleiden tot het uiten van cliché's. M.M.M. Vos in NRC/Handelsblad (23-11-79): ‘De tentoonstelling als geheel roept het beeld op van een groep onzelfstandige, gefrustreerde en vooral zeurende, klagende en boze wijven [curs. van ons] die met z'n allen verwikkeld zijn in een heilloos proces van zelfbevruchting.’

Soms wordt een vermanende, waarschuwende toon tegen vrouwelijke kunstenaars aangeslagen, of worden zij op andere wijze gevoelig gemaakt voor de afkeuring van sommige van hun kunstbroeders: ‘De tentoonstelling is beschamend, maar bovenal beledigend voor iedere vrouw die serieus in de kunst werkzaam is of was.’ Aldus, wederom, M.M.M. Vos. Deze criticus zaait niet alleen tweedracht tussen vrouwelijke kunstenaars, maar ziet hen ook allemaal in de eerste plaats als vertegenwoordigster van hun soort, hetgeen moge blijken uit een omdraaiing van deze redenering: ‘De tentoonstelling is beschamend, maar bovenal beledigend voor iedere man die serieus in de kunst werkzaam is of was’ - wat onzin is. Geen mannelijke kunstenaar zal zich persoonlijk verantwoordelijk voelen voor het imago van al zijn collega-seksegenoten, maar van vrouwen wordt dit kennelijk wel verwacht. Hoewel inhoudelijkheid in de werken op deze tentoonstelling centraler staat dan meestal het geval is, worden zij toch primair beoordeeld op de mate van vormvernieuwing. Philip Peters (Kunstbeeld feb. 80): ‘De werkelijke revolutionnaire kracht binnen de kunst is vormvernieuwing.’ Toch is deze theorie onhoudbaar voor wie maar even naar de geschiedenis van de kunst wil kijken: het symbolisme was inhoudvemieuwend, evenals de gedachte dat niet alleen de ‘engel’ maar ook de ‘ui’ onderwerp van kunst kon zijn, en zelfs abstracte kunst is inhoudvernieuwend te noemen aangezien het loslaten van figuratieve onderwerpen allereerst met de inhoud te maken heeft.

Dit is niet de enige merkwaardige kunstopvatting die in deze kritieken komt bovendrijven. Fotografie wordt er geen ‘echte kunst’ geacht, evenmin als aquarellen. Een voorbeeld: Volkering, die overigens ook meent dat vrouwen minder kunsttalent hebben dan mannen, schrijft (Binnenhof 17-11-79): ‘Het feit ligt er nu een-

[p. 167]

maal dat vrouwen in de kunst altijd een wat bescheiden rol hebben gespeeld. In het verleden kan dat te maken hebben gehad met het “rollenpatroon” dat hen in de hoek van aquarellen en fraai handwerken drong, al kwamen ook vroeger echte talenten [curs. van ons] wel met schilder- en beeldhouwwerk.’ Critici van deze tentoonstelling schrijven ook geregeld dat feministische kunstenaressen bepaalde dingen ‘eisen’ - toch kunnen ze dat nergens anders vandaan hebben dan van de kunstwerken zelf die, uiteraard, evenals welk ander kunstwerk ook, niets normatiefs te zien geven: duidelijk achten deze beoordelaars ‘voorstel’ synoniem met ‘voorschrift’. Zulke griezelige denkfouten treft men in ‘gewone’ kunstkritieken zelden aan, waaruit de droeve conclusie te trekken valt dat seksisme kennelijk het gehele beoordelingsvermogen aantast.