Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 100

[p. 308]

Een principiële beschouwing
Iets over het N.V.T.
door Albert Westerlinck

In het jongste nummer van het Nieuw Vlaams Tijdschrift las ik een romanfragment van L.P. Boon, dat ik in literair opzicht slechts matig kan waarderen, en dat voor mijn gevoel, in zekere passages, meer thuishoort op het gebied van de vulgaire viezigheid dan op dat van de literatuur. Het is misschien de gelegenheid om eens op de verdiensten en ondiensten van het N.V.T. te wijzen.

De grote verdienste van dit tijdschrift, dat thans acht jaar bestaat, lijkt mij vooral te liggen in het feit dat het ons sinds d e jongste oorlog uitstekend letterkundig proza heeft bezorgd. Geen enkel tijdschrift in ons taalgebied kan er zich op beroemen in enkele jaren tijds zulke hoogst merkwaardige bijdragen op het gebied van het verhalend proza te hebben geschonken. Wij denken aan verhalen van Elsschot, Gysen, Walschap, M., Gilliams, Van Aken, om slechts de belangrijkste te noemen. Deze merkwaardige prestatie op esthetisch gebied zal ieder letterlievend en tevens beschaafd mens verheugen, en het is mijn overtuiging dat zij in onze literatuurgeschiedenis zal gemarkeerd blijven.

Daarnaast is het jammer dat de redacteurs van het tijdschrift, of sommigen onder hen die hun wil hebben kunnen opdringen, er in geslaagd zijn aan het tijdschrift een anti-christelijk karakter te geven, tegen de oorspronkelijke bedoeling van de stichter Vermeylen in. Het tijdschrift heeft zich in korte jaren de weinig benijdenswaardige reputatie eigen gemaakt een soort fluimbak te zijn voor alle anticlericale gemoedsbeklemmingen, of zo ge wenst een hoekje tegen de kerkmuur, zoals ge er op onze boerenbuiten nog vindt, waar ieder zich eens vrij tegen de kerk kan ontlasten. Sommige redacteurs van het N.V.T. zullen misschien beweren dat ik niet onbevooroordeeld over dergelijke infra-intellectuele behoeften kan spreken, doch het zal mij wel voor immer ontgaan wat ze met cultuur eigenlijk te maken hebben. Ik ben er ook van overtuigd dat, indien Vermeylen de leiding had kunnen op zich nemen, het N.V.T. nooit zijn dorperige, anticlericalistische lijfreuk zou hebben gekregen. Hij zou al dat tendentieus én half-intellectueel gefilosofaster in vrijzinnige richting (dat ik even onnozel vind als sommige goedkope en tendentieuze christelijkheid inzake literatuur) hebben verme-

[p. 309]

den. Hij zou bij eventueel tekort aan ruimer visie en intellectuele volwassenheid bij zijn medewerkers (want men krijgt duidelijk de indruk dat ze geestelijk boven het niveau van hun eindeloze anticlericale expectoratiebehoeften niet uitraken), af en toe enkele opstelletjes naar de scheurmand hebben verzonden, zeker ook dat onlangs verschenen, dwaze en beschamende geschrift van de overigens als romancier zo begaafde Gerard Walschap. Het ts. zou er in geestelijk opzicht ruimer door zijn geworden, op cultureel plan hoogstaander. Het zou authentieker de geest van Van Nu en Straks hebben voortgezet, een geest waarin alle rijp-gecultiveerde Vlamingen elkaar kunnen ontmoeten.

Er is naast dat antichristelijke element van inférieur allooi, waarin men vergeefs enige culturele horizon of edelmoedigheid van denken zal zoeken, een tweede aspect dat mij, met vele lezers, in het N.V.T. hindert: het is de hebbelijkheid om verhalen of andere stukjes te publiceren, die, zij het slechts door zekere passages, indruisen tegen het elementaire morele fatsoen. Het verhaal van Boon, getiteld ‘Menuet’, is daarvan een voorbeeld. Er schuilt natuurlijk in het publiceren van zulke vieze stukken een tijdselement, tevens element van snobisme, zoals ieder, die de literatuur der jongste jaren ietwat kent, wel weet. Er schuilt daarin ook een zucht naar het succes, dat men door het uitgeven van zulke prozaschetsen in zekere milieus kan bereiken, vooral bij sommige jeugd (helaas!) en verder bij psychisch en moreel onevenwichtigen. Men moet nu eenmaal geen psycholoog zijn om te weten dat er altijd lieden gevonden worden, die voor geen geld van de wereld op de stoep in een excrement zouden trappen, maar toch graag daarover iets lezen. Ik ben ervan overtuigd dat het N.V.T. met het publiceren van zulke stukken bij dergelijke psychische sukkelaars succes kan halen, en bovendien bij enkele literaten die zich als ‘actueel’ willen doen doorgaan en dus bij gebrek aan morele moed zulke viezigheid goedpraten. Doch ik vrees dat de leiding van het ts. er zich niet voldoende rekenschap van geeft dat dergelijke vieze stukken bij het merendeel van onze opgevoede mensen, die geen ‘literatuurtje spelen’ en er ernstige opvattingen over menselijkheid en beschaving op nahouden, eenvoudigweg weerzin wekken.

Zeker, de schrijver moet vrij zijn. Het N.V.T. heeft die overtuiging in zijn schild geschreven en zijn redacteurs herhalen dat woord voortdurend, zelfs als een strijdkreet. Wij delen die overtuiging. Doch de vrijheid heeft ook haar wetten. Zij heeft meteen haar grenzen. Vrij denken mag niet betekenen dwaas denken, en de vrijdenkende vrienden die ik heb, die meteen weten wat ‘denken’ is en die kùnnen ‘denken’, zullen mij wel niet tegenspreken wanneer ik beweer dat vrij-denken niet betekent dat er geen wetten van logica noch van fatsoen bestaan en dat wij elke zot of elke psychisch-getareerde maar moeten laten uitkramen wat hij wil. Hetzelfde geldt voor de literatuur. Alle mensen met beschaving en fijngevoeligheid, van welke opinie ook, zullen er met mij wel over eens zijn dat

[p. 310]

de vrijheid van de kunstenaar haar wetten en grenzen heeft, en zullen bovendien betreuren dat de redactie van het N.V.T. het recht op vrijheid van de artist zo negatief beschouwt, namelijk als een recht op ongebondenheid, ja af en toe zelfs als een recht op degoûtant-zijn.

Ik wil hier geen uiteenzetting beginnen noch een discussie openen over de verhouding van kunst en zedelijkheid. Mijn vertrouwdheid met de wereldliteratuur heeft er mij toe geleid, met mijn christelijke beginselen, zeer ruim te voelen en ik kan in mijn ruime visie op de kunst zeer gemakkelijk Boccaccio, Rabelais, zekere verzen van Shakespeare, enz. enz. hun plaats geven. Mijn studenten weten trouwens dat ik deze auteurs waardeer, wat niet betekent dat ik ze in alles goedkeur en aanprijs. Dat ik ze waardeer is alleen te verklaren door het feit dat het erotische, en zelfs af en toe het obscene, in hun werk is opgenomen in een grote harmonie van menselijkheid en is opgetild door een grote artistieke bezieling. Bij de heer L.P. Boon niets daarvan! Alleen vulgariteit om de vulgariteit: opzettelijkheid, zonder hogere menselijkheid of verheffende artistieke bezielingskracht.

Moest hij dan nog geestig, verrassend, intelligent zijn wanneer hij sexuele thema's raakt! Doch ook daarvan is geen spraak. Er zijn in de geschiedenis van de letteren, vooral in Frankrijk maar ook elders, schrijvers te vinden die het in eroticis niet tot grote artistieke prestaties hebben gebracht, doch dan toch kunnen spiritueel en verrassend zijn, zoals Raymond Brulez - die deze galanten wel beter kent dan ik - zeker weet. Maar bij Boon geen zweem daarvan: alleen opzettelijk-vulgaire, stupiede smeerlapperij.

Dat de heer Boon het heeft tegen de priesters, kloosterzusters, artsen, hospitalen, kerken, enz. is van geen belang. Dat hij behept is met een ziekelijke en pretentieus-stupiede behoefte om te ergeren, en vooral om te ergeren door viezigheden, is al evenmin belangrijk op zich zelf. Dat kan alleen psychologen die zich aan een zeker soort lieden moeten interesseren, belang inboezemen en voor de rest verdient hij medelijden. Voor mijn part mag hij, indien hij papier tekort komt, al de urinoirs van België volschrijven tegen de pastoors en voor zijn viezigheden. Dat is niet erg. Er zijn er nog die dat doen, en dat zal altijd gebeuren, onvermijdelijk. Doch wat wél belangrijk is en wat ik niet versta, is dat een tijdschrift, dat in alle opzichten naar hoogstaande cultuur wil streven en die ook in zekere opzichten bereikt, dergelijke prozastukken opneemt, of althans ze publiceert zonder ze van vieze elementen te reinigen.

Ik ken sommige redacteurs van het N.V.T. persoonlijk (niet alle) en weet dat ze in hun persoonlijk leven mensen zijn met ernstige morele standing en besef van beschaving, ik weet bovendien dat ze over maatschappelijk verantwoordelijkheidsgevoel beschikken, doch ik moet dan wel besluiten dat ik af en toe hun redactionele beslissingen niet begrijp. Beseffen zij dan niet dat het beoordelen van literatuur niet enkel een kwestie is van esthetische kwaliteit (wat die in het geval van Boon's ‘Menuet’ is, laat ik hier nog in 't midden!) of van geestelijke voornaamheid (wat die in het

[p. 311]

geval van Walschap's ‘Salut’ en dgl. is, laat ik hier ook onbesproken!), doch ook van beschaafde menselijkheid? Ik geloof dat het N.V.T., om welke redenen ook, er zich niet voldoende rekenschap van geeft dat het publiceren van zulke, in hun geheel infra-menselijke en fragmentair-schunnige stukken, in beschaafde milieu's van ons land weerzin wekt. Ik geloof ook dat het door zulke prestaties in de literatuurgeschiedenis geen goede beurt zal maken. Laat het, in plaats van de vrijheid (die ons allen dierbaar is) zó eenzijdig en àl te negatief te zien, àl te duidelijk ook in de richting van het snobistisch-pikante, triviale, plebeïsch-vulgaire, liever voor de vrijheid een geestelijk-opbouwende betekenis zoeken.

Voor wie niet fanatiek of kortzichtig is, bewijst onze geschiedenis dat er in dit land een geestelijke elite aanwezig is, die boven confessionele onderscheiden en politieke twisten, de vrijheid bemint en desnoods verdedigen kan. Laten de redacteurs van het N.V.T., die voorzeker hun plaats wensen in onze algehele Vlaamse cultuur, hun vrijheid niet al te negatief, tendentieus, partijdig opvatten. Laten zij bovendien niet vergeten dat onze Vlaamse elite, in zoverre ze de letterkunde als een belangrijk element beschouwt van haar algeheel geestelijk leven, van hen verwacht dat er literaire bijdragen zouden worden gepubliceerd, waarin de ware en volledige menselijkheid wordt uitgebeeld. In het geheel van deze volledige mens horen de driften voorzeker thuis. Ook deze passies kan de ware kunstenaar, indien hij talent heeft en zijn eigen obsessies hem niet in de weg staan, uitbeelden op de aangrijpende en veredelende wijze van de kunst. Er is dus voor het N.V.T. plaats en vrijheid genoeg in het menselijke, zelfs indien het zich wil specialiseren in het uitbeelden van de drift-mens, óók zelfs indien het niet christelijk wenst te zijn. Waarom het dan zoeken in de vulgariteit en de viezigheid? Een tijdschrift, dat over zulke gedegen talenten beschikt, kan daarbij slechts het respect verliezen, dat het in andere opzichten zo ruimschoots verdient. Bovendien zijn betere lezers.