Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 100

[p. 559]

Vlaams proza
Maria Rosseels
door Pol Heyns

Anton van Duinkerken heeft ooit de lof gezongen van de journalistiek als voorportaal van de literatuur. Hij zal daarbij wel uitsluitend aan de Nederlandse journalistiek gedacht hebben. De Vlaamse verdient inderdaad eerder de naam van dodencel.

En toch is juffrouw Maria Rosseels, van wie we hier de literaire aktiviteit uitdrukkelijk willen loven, een Vlaamse journaliste. Haar zeldzaam geluk - en het geluk van haar lezers - is echter dat zij zich nagenoeg uitsluitend heeft bezig te houden met de haar toevertrouwde rubriek, die zij bovendien ongehinderd volgens haar eigen opvattingen kan redigeren. Zij moet dus zichzelf en haar pen niet om den brode verknoeien.

Maria Rosseels had reeds een paar ‘Vlaamse Filmkens’, ettelijke verhalen in weekbladen en een roman voor de jeugd ‘Sterren in de Poolnacht’ op haar aktief vooraleer zij in de journalistiek aanlandde. Haar roman voleindde ze op Paasdag 1945; in 1947 kwam hij bij het Davidsfonds van de pers; dit jaar volgde er bij Lannoo te Tielt reeds een tweede editie van. ‘Sterren in de Poolnacht’ brengt het verhaal van de overwintering op Nova-Zembla van de Nederlandse zeevaarders die in 1596, onder Barendsz en Heemskerck, langs het noorden een nieuwe zeeweg zochten. De zakelijke gegevens werden geput uit het scheepsjournaal van Gerrit de Veer, maar er werd geen verkorte, gedrongen, nuchtere transkriptie van gegeven. De schrijfster leverde een vinnig nieuw reisrelaas waarin - waarschijnlijk omwille van het jeugdig lezerspubliek - de eigen tragiek van elk der deelnemende kompanen weliswaar summier werd uitgewerkt, maar dat voor de rest toch een boeiend en kleurig-levend historiestuk werd. Dat er in de schrijfster van ‘Sterren in de Poolnacht’ stof voor een romancière stak, bewezen duidelijk het begin en het einde van het boek waarin de vrouw van Barendsz ten tonele wordt gevoerd en de enkele bewogen lichtflitsen op nog een paar andere personages als bv. Reyer van Dijck. Die romancière begon aldra aan een trilogie. Maar de journaliste drong de romancière tijdelijk terzij.

Hoofdzaak voor de jounaliste was en is de filmkritiek. In een boekje voor de Hogeschooluitbreiding ‘Kunst van Schaduwen en Dromen’ (1955)

[p. 560]

vatte ze haar wetenschap en haar wensen omtrent de kunst van de laatst gekomen muze prettig-keuvelend samen. In haar wekelijkse filmkritiek van de Standaard volgt ze op de voet de aktualiteit, lovend wat te loven is zonder trompetgeschal, snaaks dood-kittelend wat een onnozele moord rechtvaardigt, altijd pittig, zowel bij prijzen als priegelen. Steeds maar alle nieuwe filmen te moeten gaan kijken, zal voor de filmkritikus wel geen onverdeelde pret zijn. De stukjes van Maria Rosseels over al die filmen te lezen is dit gelukkig wel.

Niet de Film-pagina zat de romancière tijdelijk dwars. Wel de inmiddels spijtig der ziele gegane ‘Standaard der Jeugd’, die week aan week van haar een paar bladzijden opnam uit het dagboek van een jong meisje, ‘Spieghelken’ geheten. Dit dagboek, begonnen als journalistiek gelegenheidswerk, groeide spoedig uit tot een gesloten geheel waarin de ter sprake komende personages als vanzelf even veel kleur en reliëf kregen als... echte romanfiguren. Het bloed van de romanschrijfster bleek dus toch niet te temmen; spijt alles zocht en vond het zijn loop in een frisse mixtuur van roman met dagboekblad en brief. ‘Spieghelken’ werd direkt een steeds stijgend sukses bij jong en oud. Het verscheen in 1952 bij Lannoo in boekvorm, werd vertaald in het Duits, tweemaal herdrukt, en zelfs gevolgd door een ‘Nieuw Dagboek van Spieghelken’ (1953) waarin schalksheid en ernstige bezonkenheid zich andermaal gelukkig bleven afwisselen, maar waarvan de kompositie, vergeleken bij de speels-petillante van ‘Spieghelken I’ jammerlijk verstoord werd door een al te nadrukkelijke behandeling der belevenissen van een der nevenpersonages.

Aangezocht om ook voor een derde rubriek kopij te leveren (de Vlaamse journalisten, ziet ge wel, moeten harder zwoegen dan de Nederlandse), liet de romancière zich ditmaal echter niet door de journaliste verdringen. Stout en boud kwam de romancière integendeel te voorschijn toen ze in de Vrouwenrubriek de eerste fragmenten publiceerde van haar eindelijk stevig aangepakte trilogie.

De delen van deze trilogie heten ‘Elisabeth’ (1953), ‘Ic segh adieu’ (1954) en ‘Het derde Land’ (1955) (alle drie uitgegeven door de Clauwaert). Elisabeth blijft het gehele werk door de hoofdpersoon.

‘Elisabeth’ is de dochter van een reeds weifelende boerenzoon uit een oud, stoer geslacht, en van een humeurige, wispelturige moeder uit een zeeliedenfamilie. Land en zee zullen aldus in haar een onbarmhartige strijd aangaan, die reeds haar moeder kwetst wanneer deze er haar man gaat van verdenken minder van haar dan van de voorouderlijke hoeve te houden.

Om het kind, om jong-Elisabeth, wordt er door de volwassenen hard en sluw gevochten. Tegen haar wankelmoedige man alleen zou de moeder het stellig gemakkelijk kunnen halen. Maar de strijd wordt ook meegestreden door de grootvader, ‘de’ boer, een man als een symbool, die niet eens weet wat versagen is. Grootvader van Dijck blijkt er van meet af aan van overtuigd dat hij uiteindelijk de slag zal winnen, ook al verlaat jong-

[p. 561]

Elisabeth tijdelijk de hoeve om in de stad te gaan studeren.

In ‘Ic segh adieu’ neemt Elisabeth afscheid van het stadsleven, waarvan ze, vooral door haar kontakt met een buitenissige kunstenaarsfamilie, al het zoets en zuurs heeft leren kennen en dat haar bijna op een dwaalspoor dreigde mee te sleuren; eveneens neemt zij fscheid van grootvader van Dijck die, spijt alles, haar idool en ideaal bleef, wat hij, door de dood geveld als een eik, voortaan nog meer zal zijn dan voorheen.

In ‘Het derde Land’ heeft Elisabeth, de gestudeerde, die met een simpele boer is getrouwd, grootvader als boerin van de Kloosterhoeve opgevolgd. Met haar, als met een in zijn hand verstard lineaal, trekt de eeuwige van Dijck, het spoor door van zijn geslacht, op welk spoor alles moet wijken, hoe zwaar dit ook valt. Elisabeth meent in haar eigen kinderen dat spoor te kunnen doortrekken. Maar pijnlijk ervaart zij dat de strijd, bij haar moeder begonnen, in haar nog lang niet werd uitgestreden. De kleindochter van grootvader van Dijck, hoedster van de familietrouw, voelt zich thans meer dan ooit belaagd, én als echtgenote, én als moeder. Op een haar na bezwijkt zij ditmaal zodat heel haar eigen leven en meteen de droom van haar geslacht dreigt ineen te storten. Maar op het ultieme ogenblik hervat zij zich. Uiterlijk gebroken door de dood van haar jongste kind, voelt zij zich uiteindelijk innerlijk gelouterd. De moeder in Elisabeth triomfeerde over de tegenover God opstandig geworden mens in haar en over de tot huwelijksontrouw genegen echtgenote.

Deze bondige, al te bondige en schrale samenvatting van de trilogie volstaat op zichzelf reeds ruimschoots om de indruk te geven van een soliede roman waarin, meer dan op de louter uiterlijke gebeurtenissen, de nadruk ligt op wat zich afspeelt in de ziel der dramatis personae. Elisabeth, zoals zij geboetseerd wordt door het leven en de menigvuldige kontakten en botsingen met anderen, met haar grootvader, haar vader, haar moeder, haar kloosterzusters-onderwijzeressen, haar schoolvriendinnetjes, jeugdvrienden, ooms en tantes, de oude hoevemeid Barbara, haar latere echtgenoot Johannes, de musicus Philip Stevens, de zuivere artiste Catharina, haar eigen kinderen, pastoor Reymen, enz., dwingt als romanfiguur bewondering af al is haar psychologisch portret niet in alle opzichten volkomen aanvaardbaar. De zuiver religieuze problemen waaraan Elisabeth laboreert, werden namelijk m.i. door de schrijfster ietwat geforceerd gesteld en dan ook onvoldoende opgeklaard; verder kan ik mij moeilijk indenken dat de driehoeksverhouding Elisabeth-Johannes-Philip Stevens psychologisch helemaal te verantwoorden is.

Een pracht van een figuur is ook de grootvader, wiens verhouding tot Barbara, de oude hoevemeid, in ‘Elisabeth’ haast tot een roman op zichzelf werd uitgewerkt met een waarlijk superieure donker-troubele suggestiekracht. Aangrijpend is verder de kunstenares Catharina in deel II dat ik overigens het minst geslaagd acht van de ganse trilogie omwille van de al te opvallend systhematisch beredeneerde kunstenaarsfamilie die bovendien

[p. 562]

in het geheel een te ruime plaats inneemt om de bouw er van niet wankel te maken.

Voor de rest zit er in het verhaal een vlotte, gestage voortgang en is er voldoende gezorgd voor afwisseling van donkere en lichte partijen om ononderbroken de aandacht te blijven boeien en regelmatig verrassingen te brengen. De grootste verrassing blijft echter de frisse, springlevende taal die Maria Rosseels schrijft, een gemakkelijke, zuivere taal die, zonder enige mooidoenerij, even gunstig in aanmerking komt voor het borstelen van kleine, gemoedelijke genre-toneeltjes als voor het weergeven van de gevoeligste en tederste aandoeningen. Is de trilogie van Maria Rosseels nog niet de perfektie, zij bevestigt in ieder geval overtuigend de indruk dat deze romanschrijfster ons nog heel wat te bieden heeft, op voorwaarde dat... de journaliste haar geen verraderlijk en ongelukkig beentje zet.