Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 100

[p. 595]

Jo de Meester
Kerst-reportage

Op dezelfde avond dat eeuwen geleden drie groten uit het Oosten op wiegende kamelen door de woestijn trokken, mengen nu de eigenaars van glimmende wagens een anti-vries-product in het koelwater, huilen de tram-wielen in de bochten en haasten de mensen zich naar huis, beladen met bestrikte pakjes als levende kerstbomen.

In dezelfde nacht dat eeuwen geleden de herders een ogenblik slechts twijfelden of zij ongeluksgeesten of engelen zagen verschijnen, schrijft een geleerde dat die herders helemaal niets hebben gezien. Hij zelf ziet zelfs nu nog niets.

In de dorpen sluiten de mensen vroeger dan gewoonlijk de luiken. In de steden leggen de vrouwen een vliesje lak op hun lange vingernagels. Op de vijvers en de sloten legt de vorst een vliesje ijs. Een boswachter tilt zijn geweer van de muur voor een laatste ronde. Een dirigent tilt zijn maatstok voor een eerste beweging.

In dezelfde nacht dat Jozef, de timmerman, vol zorg waakte over het kind en de maagd, zit Jan de Volder gebogen naast het bed van zijn vader. Het ganse jaar door heeft hij zijn rug gebogen over de nagelmachine in de fabriekshal. Draad trekken en nagelen slaan en zorgen voor thuis en dan weer draad trekken en zorgen. 's Zondags heeft hij boeken gelezen: ‘De twee wezen’ en andere. Nu zou men over hem ook een boek kunnen schrijven; over een triestig kamerke en een zieke vader en over een klein meisje dat verloren loopt in een leeg huis, - en zelfs de zure tante die af en toe eens komt kijken, zou ook kunnen optreden in het boek. Maar de meeste boeken hebben een gelukkige afloop, terwijl hier, bij Jan de Volder, alles slechter en slechter gaat. Jan had gehoopt op een gelukkig einde van 't jaar, op een kerstmis met een genezen vader. Waarom heeft de schrijver van Jan's levensverhaal geen mildere inspiratie gehad? Weet hij dan niet dat er in de kerstverhalen steeds wat schoons, wat hartverheffends gebeurt? Waarom heeft hij er niet voor gezorgd dat de vader geneest, juist op kerstnacht, terwijl buiten de sneeuwvlokken zachtjes neerdwarrelen en een onzichtbaar koor zingt van ‘Stille Nacht, Heilige Nacht’? Maar wat gebeurt er op deze kerstmis bij Jan de Volder, op dezelfde nacht dat honderden jaren geleden de vetbulten van de kamelen over en weer wiegden op een tocht naar Bethlehem?

[p. 596]

In het huis daarnaast maakt de man zich klaar om naar de dokken te rijden. Er moet dringend een schip gelost. Het wordt laat, de man moet spoedig weg, maar zijn fietslicht is weer niet in orde.

Wat gebeurt er op deze kerstnacht bij Fiel Schellens? Zit Fiel met zijn neus in de lucht te raden wat zijn vrouw aan 't gereedmaken is voor morgen? Zijn drie kinderen duwen een kerstboompje in een emmer wit zand. Het hangt nu te veel naar rechts, dan te veel naar links. Eindelijk wordt zijn hoogste tak bekroond met een schitterende ster en ook op de andere takken worden glazen bolletjes en kaarsjes geënt. Jan, de oudste kijkt triestig, omdat het beeldje van de zwarte koning afgeschilferd is en omdat de ezel een gebroken oor heeft, maar als het eerste kaarsje een wassen traan weent van ontroering omdat zijn vlammetje zo mooi is, schittert een lichtje in de ogen van de drie kinderen. Fiel Schellens heeft zijn ogen gesloten en zijn lippen klemt hij opeen rond de dunne sigaret. Hij heeft soms meer goesting om die beeldjes buiten te smijten dan om er kaarskes voor te laten branden. Fiel is een mens van goeden wil. Maar de anderen willen niet. Soms wil Fiel ook niet. Gisteren stond hij aan de steenoven en Monne, een jong kereltje vroeg hem of Fiel enkele beeldjes uit klei wilde laten meebakken in de oven. ‘Kerstbeeldjes, aha, kerstbeeldjes!’ had Fiel gegrinnikt en hij dacht aan het kerstgeschenk van de fabriek dat hem te wachten stond. Zeker, zeker, de Fiel zou die beeldjes bakken. De Monne kon op zijn twee oren slapen, zij zouden gebakken zijn!

Fiel kijkt naar de kaarsjes en naar zijn kinderen, en naar de beeldjes die hij zó zou kunnen buiten smijten.

Vandaag heeft Fiel Schellens zijn kerstgeschenk gekregen op de fabriek. Een nieuwe doos om sigaretten te rollen? Bijlange niet. Hij werd ontslagen.

In dezelfde nacht dat eeuwen geleden in het Oosten een felle ster de hemel doorboorde om aan wijze koningen de weg te tonen naar de Verlosser, loopt ergens in een vreemd land een bisschop heen en weer in zijn kleine kamer die door vreemde soldaten bewaakt wordt. De bisschop ziet geen ster. Hij ziet geen mensen. Hij zegt: ‘Rorate caeli desuper et nubes pluant justum. - Dauwt, hemelen dauwt, en de wolken regenen de Rechtvaardige’.

In diezelfde nacht wordt bij de schoenmaker in onze straat het vijfde kindje verwacht. De vroedvrouw is er al.

In Texas zien op hetzelfde ogenblik een cowboy, een ingenieur en een senator twee vliegende schotels.

Eeuwen geleden knielden de wijzen uit het Oosten op de lemen vloer van een stal. Zij waren aangekomen in hun reiscostuums, maar niet ver van de stal hadden zij hun koffers laten openen en hun stramme, kleurige mantels omgelegd. Nadat zij hun geschenken hadden aangeboden stonden zij een beetje vermoeid op, en een beetje rood in 't aangezicht, want zij hielden steeds van een goede tafel. Wat stro en enkele hooihalmen bleven op hun mantels hangen. Op dezelfde avond, eeuwen later, gaat de directeurgeneraal met plechtige schreden naar de plenaire vergadering van beheer.

[p. 597]

Gewoonlijk verwijlen zijn gedachten in de verslagen die hij onder de arm draagt. Nu zijn zij nog in de huiskamer waar een kerstboom over de kribbe huift. De directeur-generaal schrijdt plechtig vooruit, terwijl aan zijn jas 'n vlok engelen haar te glanzen hangt.

Met een klein, verdrongen gezichtje, zit Monne naast zijn vrienden in de vergadering. Het is kerstviering. De leider is luidruchtig. Er is veel volk gekomen. De wafelenbak heeft succes. De leider heeft geregeld lumineuze ideeën. Zo heeft hij ditmaal gevraagd, met goedkeuring van het voltallig bestuur, dat alle leden ‘het hunne’ zouden bijdragen om een kribbe te maken. De ene had de kribbe zelf in elkaar geknutseld, een ander had een ster gemaakt. Monne, de kleine Monne, uit één van de lage huizekes aan de gelaagputten, ge weet wel, waar het zo stinken kan, had beloofd enkele beeldjes te kneden en te bakken uit potaarde. Monne is een handig ventje; geen groot bakhuis, maar vriendelijk en goed. Monne zit daar nu, met ledige handen. ‘Waar zijn uw beeldjes, Monne?’, vraagt de leider, die heel goedgezind is vandaag. ‘Waar is uw Sint Jozef, en uw os? - En uw ezel? Of komt ge zelf in 't kribbeke staan, Monne?’ De leider lacht. En de anderen lachen mee. De jonge priester lacht niet. Monne zit daar kleintjes en bleek te kijken. Hij krijgt het eerste stuk van zijn wafel niet door zijn keel. ‘Ik heb de beeldjes niet gereed gekregen...’ zegt Monne. Straks, na de vergadering, zal hij nog eens gaan kijken naar wat er overblijft van de beeldjes die in de steenoven kapot gebrand zijn, omdat Fiel Schellens... Ja, Monne wist toch dat Fiel zich niet zou moemaken aan zijn kerstbeeldjes. Monne onthoudt slechts deze zin uit het kerstverhaal: dat Maria en Jozef eeuwen geleden op dezelfde avond overal de deur kregen in Bethlehem en dat zij verlaten op straat stonden.

Voor Line Laury - zij heet eigenlijk Aline Laureissens - is het ‘le grand soir’. Zij treedt vanavond voor de eerste maal op in een cabaret met faam. Zij breekt door. Zij lanceert een liedje. Zij kent elke intonatie, elk gebaar is bestudeerd. Zó en zó. Haar gezichtje is mooi en daarna even wijken en terugkeren langs de vleugelpiano. Haar rug is immers ook mooi. Als een ster schiet Line Laury vanavond de hemel van de roem in, zoals eeuwen geleden een ster de hemel verlichtte om... Ja, waarom eigenlijk, Line Laury?

De vader van Jan de Volder zal de morgen niet meer halen. Jan moet de dokter roepen. Zijn zusterke is nog wakker. Zij hoort alles wat er gebeurt. Waarom hoort het kleine meisje geen engelen zingen in deze kerstnacht? De zieke man beweegt niet meer, zijn handen worden zeer bleek. Hij heeft zijn gebuur nog horen vertrekken naar de haven. Hij heeft naar het uur gevraagd en gezegd: ‘Frans zal weer te laat zijn op zijn werk’. Meer heeft de vader van Jan de Volder niet gezegd. De dokter zegt ook niet veel. Hij schudt het hoofd, zoals de dokters het hoofd schudden in de boeken die Jan 's Zondags leest. Maar dan kijkt hij met een ruk naar Jan en zegt: ‘Moet ge mij dààrvoor roepen in déze nacht, - ge ziet toch dat die mens dood is?’ Het kleine meisje hoort en ziet alles wat er gebeurt.

[p. 598]

Mijnheer Jacques, de haarkapper die Line Laury's kopje gesierd heeft met de freelste golfjes van een gouden vijver, sluit zijn salon. Hij denkt aan Line, ook nog wanneer zijn kinderen hem aan beide geparfumeerde handen naar de ruige kerstboom trekken. En op dezelfde avond, dat eeuwen geleden een herder zijn schaap schoor om de wol naar een verre stal te dragen, - op dezelfde avond neemt Jacques, de haarkapper, zijn beste schaar en snijdt ze bot aan zijn kerstboom. Hij knipt en snoeit met elegante gebaren de geurende kuif van de boom. Hier een takje, daar een takje, - knip, knip, knip. Zijn rechterhand knipt, zijn linkerhand strijkt langs de dennenaalden als langs het kopje van Line Laury. Dan gaat hij een paar stappen achteruit en kijkt naar de boom met een schuin-geheven hoofd, en knipt weer, hier een takje korter, daar een takje weg, tot de boom een fijne donkergroene pyramide is.

De dokter is nog niet terug in zijn woonkamer of de bel gaat. Bij de vrouw van de schoenmaker moet het gebeuren. Er is weer de onmenselijke pijn, deze nacht. De schoenmaker is stil en blijft bij zijn leest.

De tijd sleept aan, er komt geen klaarheid in de vele problemen die de leden van de plenaire vergadering van beheer als keiharde kegelballen elkaar toewerpen. De ene werpt met een eerlijk gebaar, niet te hard, niet te zacht. De andere werpt met een draaiend effect. De ene werpt onmiddellijk terug, de andere wacht en verbergt de bal enkele ogenblikken. Tot iedereen uitgeput te wachten zit, verveeld, ernstig, loerend. De ogen van de directeur-generaal knipperen vermoeid. De kale heer die naast hem zit wijst plots met zijn lange, bevende vinger naar een vlok engelenhaar op de jas van de directeur-generaal. Iedereen lacht. De kegelballen rollen onder de tafel van de plenaire vergadering van beheer. Iedereen is opgelucht. De vlok engelenhaar ligt glanzend op de dossiers.

Bij de schoenmaker is een zoon geboren.

Op dezelfde avond, dat eeuwen geleden een koning uit het Oosten naar zijn tent terugkeerde, wrokkig omdat de geschenken van de anderen schoner waren dan het zijne, staat Monne alleen en zielsongelukkig op straat. Mensen gaan hem voorbij naar de nachtmis. Monne is zijn gevoelens niet meester. Hij wrokt en wil vrede. Hij wil slaan en tegelijkertijd vergiffenis schenken. Hij wil niet naar de nachtmis met de andere kameraden die hem uitgelachen hebben omdat hij beeldjes zou maken en met lege handen naar de vergadering gekomen is. Hij denkt aan Fiel Schellens en gaat er heen. Fiel is nog op en geeft hem een sigaret. Op de hoge kast staat een fonograaf uit de oude tijd met een reusachtige koperen hoorn. Fiel's vader draaide daarop altijd maar dezelfde platen tot ze zo dun-versleten waren dat men tegelijkertijd de polka van de bovenkant en de wals van de onderkant kon horen. Daaraan denkt Monne omdat hij niet weet wat zeggen, en kijkt naar de koperen hoorn.

‘Wat nieuws?’ zegt Fiel.

‘Niet veel,’ zegt Monne.

‘Zo alleen?’ vraagt Monne.

‘De kinderen slapen, de vrouw is naar de Nachtmis... - Ik heb al

[p. 599]

nachtmis genoeg gehad op 't fabriek,’ zegt Fiel. Monne knikt en zegt: ‘Fiel... dat van die beeldjes, dat is niets.’

‘Ha, ja...’ antwoordt Fiel, ‘'t was met 'n zotte kop. Ik had het zo niet bedoeld.’ Hij begint aan de radio te draaien; zij horen een nachtmis-uitzending.

‘Laten staan?’ vraagt Fiel. Hij zou wel naar de nachtmis willen luisteren, maar in zijn woorden legt hij een uitdaging. Monne zou ook de mis willen horen, maar hij zegt luchtig: ‘Zet deze keer gerust eens iets anders op.’ - dat iets anders is Line Laury. Zij zingt Engels.

Aan de haven ziet de gebuur van Jan de Volder een ster. Door een zwart glas ziet hij een hevig-schitterende blauwe ster, waaruit vonken in een waaierende cirkel wegspetteren. Hij last de ijzeren huid aan elkaar van een tankschip, dat in razende haast moet hersteld worden. Morgen ga ik Jan's vader nog eens bezoeken, denkt hij, morgen is het kerstmis. Hij is blij omdat hij met zijn fiets stilletjes door het gangetje geslopen is, om zijn zieke gebuur niet te storen. Dat is het minste wat hij voor zijn gebuur kan doen. Wanneer hij de laskap met het donkere glas van het hoofd neemt, is hij gans verblind.

In de huiskamer van mijnheer Jacques, de haarkapper, zendt de radio een Nachtmis uit. Mijnheer Jacques vouwt de handen samen onder zijn neus en ruikt zijn beste Cuir de Russe. Hij ziet in zijn zetel recht tegenover het kadertje met zijn diploma van het ‘Salon 1950’. Hij wordt nog kwaad als hij bedenkt hoe die Brusselaar met oneerlijk gekleef en gelijm de onmogelijkste krullen deed houden, en vóór hem geklasseerd werd. Jacques' vrouw staat op en verlaat even de kamer. Mijnheer Jacques is reeds aan de radio en laat Line Laury's stem weerklinken. Enkele ogenblikken later komt zijn vrouw binnen en zet onmiddellijk weer de nachtmis op. Mijnheer Jacques zit in zijn zetel, de handen onder de neus gevouwen. Hij hoort de koorgezangen maar hij luistert naar de mezzo van Line Laury. Knip, knip, knip, doet hij langs haar lieve oortjes. Een kwartier later gaat zijn vrouw naar het salon, beneden. Mijnheer Jacques vangt met de negen lampen van zijn super-toestel opnieuw de vokale bekoring van Line Laury op. In het Frans. - ‘Laat de Nachtmis staan, liefste!’ roept zijn vrouw aan de trap. Mijnheer Jacques zoekt langzaam, terwijl hij alle storingen en gefluit ruimschoots aan de beurt laat komen, naar de Nachtmis. ‘Nu syt wellekome...’ zingt een bronhelder kinderstemmetje. Mijnheer Jacques voelt in zijn Cuir-de-Russie-handen weer de handjes van zijn kinderen die hem naar 't kerststalletje drumden. Is een gast die zich zo pramen laat, ook welgekomen? Mijnheer Jacques stemt haarscherp af op de Nachtmis en luistert.

Eén gestorven, één nieuwgeboren, - denkt de dokter, terwijl hij de garage sluit. Gelijk spel, noteert hij. Hij is voetballiefhebber.

In dezelfde nacht dat eeuwen geleden Christus geboren werd, draagt ergens in een vreemd land een bisschop de kerst-mis op. De herders zagen engelen en hoorden hemelse gezangen, de wijzen uit het Oosten zagen de schittering van een ster, Maria en Jozef hoorden het kindje schreien. De bisschop ontwaart geen sterren in de donkere nacht. Hij hoort de stappen van soldaten

[p. 600]

vóór zijn kamer en hoort geschrei. Hij legt het boek open op de Lauden en zegt met klare stem:

‘Looft de Heer uit de Hemelen! Looft Hem in den Hoge!

Looft Hem, zon en maan, looft Hem alle sterren en licht!

Want Hij sprak en zij werden; Hij beval en zij werden geschapen.

Looft de Heer, van de aarde, draken en alle afgronden.

Vuur, hagel, sneeuw, ijs, stormwind die zijn woord volvoeren,

Bergen en alle heuvelen, vruchtbomen en alle ceders.

Wilde dieren en alle vee, kruipend gedierte en gevleugelde vogels,

Koningen der aarde en alle volken, vorsten en alle rechters der aarde,

Zijn lof is boven hemel en aarde!

Een klein kindeke is ons geboren en het zal God, de Sterke, genoemd worden, alleluia, alleluia.