Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 101

[p. 178]

De Amerikaanse letteren in 1955
door Jos van der Steen

Anatole France heeft eens gezegd dat de critiek als een avontuur van de ziel tussen de meesterwerken is. Indien die definitie ook voor de Verenigde Staten geldt, dan hebben de zielen van de Amerikaanse critici in het voorbije jaar een vrij eentonig bestaan gekend, want er is geen enkel boek verschenen dat men een groot werk zou kunnen noemen, laat staan een meesterwerk.

De oorzaken van de komkommertijd in de Amerikaanse literatuur zijn moeilijk aan te wijzen, omdat hij even goed een speling van het toeval kan zijn dan wel een gevolg van geestelijke armoede: in de geschiedenis van iedere letterkunde wisselen de magere jaren immers met de vette af.

Het voornaamste verschijnsel onder de zeldzame, die er in 1955 in de Amerikaanse letteren waar te nemen vielen, heeft weinig geestelijke betekenis en is waarschijnlijk slechts een mode: het meest geliefde romanthema van het voorbije jaar was namelijk de zakenman. Misschien vraagt het publiek in deze tijd van grote opbloei van handel en nijverheid naar dergelijke boeken, ofwel is deze mode bij romanciers ontstaan die menen het zichzelf en de wereld verplicht te zijn de ‘American way of life’ te verdedigen.

De beste onder de romans die over de zakenman handelen - en de sympathiekste roman van 1955 - was Sincerely, Willis Wayde van John P. Marquand. Marquand is een auteur die voor sommigen misschien te rustig of te vlot schrijft, maar indien dan ieder boek dat hij publiceert geen grote roman is, het getuigt toch steeds van voornaamheid en fijnzinnigheid. Hij is een meester in het portretteren van de burgerman op middelbare leeftijd en ook Sincerely, Willis Wayde is een schildering van een man van in de veertig uit de gegoede stand, ditmaal een onscrupuleuze zakenman. Voor hem tellen trouw noch dankbaarheid en de kern van zijn karakter ligt in zijn dubieuze oprechtheid. Het pleit echter voor de warme menselijkheid en voor het talent van Marquand dat hij zijn held zo humaan voorgesteld heeft dat de lezer hem niet voor een slecht mens kan houden.

The Man in the Gray Flannel Suit, dat een der meest gelezen romans van het verlopen jaar was, houdt zich eigenlijk niet met een zakenman bezig, maar met een jonge executive. Sloan Wilson, een nieuwe schrijver, heeft getracht de geestelijke leegte van de zakenwereld weer te geven en zijn held, die bijtijds het ijdele van zijn ambitie inziet, is goed getekend, al blijft Wilson meestal slechts aan de oppervlakte der dingen en zoekt hij opvallend

[p. 179]

naar effect. Cash McCall van Cameron Wawley, de auteur van Executive Suite, heeft als held een groot-financier, die niet alleen grote transacties nastreeft, maar ook eerlijkheid en degelijkheid. Hoewel de auteur met kennis van zaken schrijft en heel wat van financie afweet, is de houding van zijn held niet al te duidelijk en het liefdesverhaal is zelfs vrij zwak. Ook de voornaamste figuur van Out Went the Candle van Harvey Swados is een sluwe financier, maar in geld verdienen ziet hij nog iets meer dan de vorige helden, want hij is een Jood en beschouwt zijn fortuin als een geslaagde wraak op de vijandige wereld der christenen. Het tweede thema, en dat de schrijver het voornaamste acht, namelijk de mentaliteit van het jonge geslacht heeft hij veel minder goed behandeld.

Een tweede verschijnsel der literaire productie van 1955 is, dat geen enkel bekend auteur een belangrijk boek voortgebracht heeft. Voor Robert Penn Warren begint de toekomst er vrij duister uit te zien, want hij schijnt een één-boekschrijver te wezen: naast All the King's Men heeft hij geen enkele goede roman gepubliceerd en Band of Angels is zijn meest oppervlakkige boek. Het speelt zich af in het Zuiden, rond de tijd van de Burgeroorlog, en de heldin is een slavin van het genre Amber. Band of Angels is een sensatieroman, Warren geheel onwaardig, en het schijnt of deze van de klassieke Engelse roman alleen het romantische, het melo-dramatische en het drakerige overgenomen heeft.

John O'Hara, bij wie de kwaliteiten van Hemingway meestal gebreken geworden zijn, geeft in Ten North Frederick weerom blijk van een compacte, accurate stijl en van een talent voor sterke romanstructuur, maar tevens van geestelijke armoede en gebrek aan gevoeligheid. In The Deer Park van Norman Mailer moet men de ernst van de auteur bewonderen die moeite deed om een roman van betekenis te schrijven en ditmaal de mores van Hollywood als thema gekozen heeft. Hij beging echter de fout twee hoofdpersonages te nemen - waarvan er dan nog één vrij oppervlakkig getekend is - en hij schilderde het milieu in zulke zware kleuren, dat het ongeloofwaardig werd; bovendien is zijn roman brutaal, zwak gebouwd en vrij slecht geschreven. MacKinlay Kantor, een tweederangsauteur die zijn inspiratie dikwijls in de Burgeroorlog gezocht heeft, schreef een nieuwe historische roman, Andersonville, die hoofdzakelijk de geschiedenis van een berucht kamp voor krijgsgevangenen behandelt en de hel van dit kamp op pakkende - zij het dan niet grootse - wijze weergeeft. A Charmed Life van Mary McCarthy is, zoals de andere romans van deze schrijfster, een zeer bittere analyse van enkele families van de betere stand. Zoals een chirurg zet Mary McCarthy haar mes in de harten van haar helden, doch haar satire die alle gebreken en excentriciteiten van haar helden blootlegt, is al te scherp.

Het meest succesvolle boek van het jaar en de best seller bij uitstek was Marjorie Morningstar van Herman Wouk, dat de toneelcarrière van een Joods meisje als thema heeft. Het werd op de vlotte, amusante toon van The Caine Mutiny verhaald en alleen de knap geschreven Joodse familiescènes

[p. 180]

zou men literatuur kunnen noemen. Toch verdient deze succesroman een speciale vermelding, omdat Wouk een der weinigen in deze depressieve en pessimistische literatuur is, die uitkomt voor de hogere waarde van een gezond huwelijk boven een succesrijke carrière, van een geregeld huwelijksleven boven de verhoudingen, en van de deugd boven de aanlokkelijke zonde.

Big Woods van Faulkner is geen tegenvaller, maar ook geen nieuw werk, want het is een verzameling van vier elders gepubliceerde verhalen over de jacht: het lange The Bear, The Old People, A Bear Hunt en Race at Morning. Ze zijn zeer merkwaardig om de houding van Faulkner ten opzichte van de jacht die van groot respect voor het dier getuigt: de vier verhalen beelden een epische strijd uit, niet van goed tegen kwaad, maar wel van twee grote waarden die door het Noodlot onvermijdelijk met elkaar in botsing moesten komen.

De Zuidelijke decadente school liet in 1955 weinig van zich horen. Het werk dat haar best vertegenwoordigde, was One Arm and Other Stories van Tennessee Williams, in feite slechts een nieuwe uitgave van een bundel die voordien alleen in een beperkte editie verkrijgbaar was. De elf novellen van One Arm vormen een weinig verkwikkelijke lectuur, want de helden zijn steeds dezelfde gedegenereerde of ziekelijke, wansmakelijke personages, en al de woordenpracht van dit keurig geschreven boek volstaat niet om de decadente inhoud genietbaar te maken. Paul Bowles, die een van de meest representatieve vertegenwoordigers van de school der rottende magnolia's was, schijnt haar in The Spider's Web ontrouw te worden. Deze roman speelt zich wel, zoals zijn andere werken, in Noord-Afrika af, maar hij is veel minder morbied dan gewoonlijk en hij heeft een politieke achtergrond. Hij geeft uitstekend de atmosfeer van het hedendaagse Marokko weer en de karaktertekening van de helden, van de Amerikaanse romancier Stenham, de neutrale intellectueel, en van de jonge Amar is zeer goed. Gezonde lectuur is The Spider's Web nog niet, maar Bowles heeft toch de meeste sexuele perversies en excentriciteiten verzaakt, die zijn vorig werk ontsierden, en dit is ongetwijfeld zijn rijpste roman.

Al verloor de decadente romanschool een aanhanger, het schijnt of zij er een nieuwe gaat bijwinnen, want niemand minder dan Eudora Welty heeft gemeend haar laatste werk te moeten voorzien van de zonderlinge gedragingen, de duistere zinspelingen en de onverstaanbare symbolen die veelal het kenmerk van de Amerikaanse decadentie zijn. Haar werk wordt er absoluut niet door verrijkt of verdiept, en The Bride of the Innisfallen and Other Stories is een mislukking. Slechts in een enkele novelle op de zeven, in Ladies in Spring, waarin zij het over kinderen heeft, toont zij haar meesterschap en houdt zij haar faam als een van de grootste novellenschrijfsters van onze tijd hoog.

Van de nieuwe schrijvers zijn er slechts een drietal te onthouden. William Gaddis begon zijn carrière met The Recognitions, een turf van 956 bladzijden, het verhaal van een domineeszoon die Vlaamse meesters produceert, omdat hij

[p. 181]

geen talent genoeg heeft om zelf te scheppen: hij trachtte er de ondergang der geestelijke waarden van onze tijd, in Joyciaanse termen, in te herscheppen. De twee andere belovende auteurs waren beide vrouwen, wonen in het Zuiden van de Verenigde Staten en publiceerden geen roman, maar een novellenbundel. The Black Prince is het eerste werk van Shirley Ann Grau, een schrijfster uit Louisiana, en in haar negen novellen heeft zij blijk gegeven van het grootste talent van 1955; vooral in haar novellen over kleurlingen toont zij een grote fijngevoeligheid en een diepe menselijkheid. Ook A Good Man is Hard to Find is een beloftevolle novellenbundel, maar Flannery O'Connor zocht haar inspiratie meer bij de arme blanken van de pathologische Calwell-soort, en zij schrijft koude, dodelijk satirische novellen in een ongewoon directe stijl.

Ook op het gebied van de poëzie gaf 1955 een magere oogst. Het merkwaardigste feit was nog wel de definitieve uitgave in drie lijvige delen van de poëzie van Emily Dickinson, want het nieuwe werk van Conrad Aiken, Elizabeth Bishop en W.H. Auden was zeker hun beste boek niet. Slechts één nieuw dichter deed zich opmerken: Donald Hall met Exiles and Marriages. Hij schrijft over huwelijk en leven in wijze, gracieuze verzen die van een beheerste verbeelding en een grote intelligentie getuigen.

De critiek liet in 1955 weinig van zich horen en zelfs met de versterking die zij van de dichteres Marianne Moore (Predilections) ontving, slaagde zij er niet in één werk van betekenis voort te brengen. Het beste essayistisch boek was ongetwijfeld Pary of One van de radio-ceremoniemeester Clifton Fadiman die er zijn opstellen in bundelde. Er zijn er zeer rake en fijne onder - dit over Faulkner bijvoorbeeld - en zij hebben meest alle het karakter van een aangename causerie in de trant van Hazlitt en Matthew Arnold.

1955 is dus een treurig jaar geweest voor de Amerikaanse letteren, want men mag vooral niet vergeten dat deze enkele titels al zijn wat rest van een productie van honderden werken.