Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 101

[p. 584]

Gust. Vermeille
De avond nabij

Aan Johannes.

Xander de Brabanter vloekte. Hij vloekte geweldig: met belangstelling voor zichzelf. Er was geen geur in de lucht en de eekhoorntjes in de bomen versprongen niet: er was alleen maar adem in de lucht.

Hij spuwde, en hij spuwde opnieuw, in het grint van de weg waarop hij liep. Hij keek niet rechts en niet links: vóór het M.T.O.-bureau stond luitenant Claesens. De luitenant lachte met de tong tussen de tanden. Xander salueerde.

Langs de gecementeerde muur van de opslagplaats voor eetwaren voelde hij luitenant Claesens hem achterna kijken. In de muur waren er vele kogel-trechtertjes, ook verse, waar de steen nog rauw aanvoelde. Tegen het einde van de muur schopte hij: er was iets in hem dat niet vast hing, en dat maar altijd zwaarder werd, altijd maar door zwaarder werd.

Hij sloeg de hoek om. Soms gebeurde het dat hij bij het inslaan van een straat iets verwachtte, iets dat geen naam had. Het was een oud gevoel, van toen hij nog een kind was. Het was voor de eerste keer opgekomen naast een oude afsluiting van betonnen platen, waar het roestig skelet van ijzeren staven doorheen stak.

Hij salueerde nogmaals: het was sergeant Bergen die passeerde. De sergeant keek nors onder zijn in elkaar gegroeide wenkbrauwen, en salueerde terug.

Xander hoestte met lange, schokkende buien. Zijn kop werd er rood van. Nog hoestend stapte hij een groot gebouw binnen; er was geen buitendeur en de trap was vervuild. De gang was morsig en donker. Op de eerste verdieping was het klaarder maar met een bedompte lucht. Hij begon luid en snel te fluiten.

Aan de deur glom een gele, elektrische draad. Hij snokte er aan alsof hij de draad door zijn korte, brede handen wilde trekken. Hij voelde zijn gelaat krampachtig worden als op zijn identiteitsfotootje. Zes dubbels had hij daarvan gehad. Eén aan zijn moeder gegeven; zijn moeder had het gescheurd. Zij meende dat hij er niet voordelig op stond. Zijn lief had er ook één, die had het bewaard. Zij kende hem anders.

Als een gek begon hij te roepen, onbegrijpelijk en gemeen. Niemand kwam hem tegemoet. Met de armen dreigend in de lucht stampte hij door de voorste naar de achterste kamer. Daar wachtten Sidon Verhanneman, zijn beste

[p. 585]

kameraad, en de Spies op hem. Hij verstilde om te schimpen en kruiste de armen hoog vóór de borst.

‘Luiaards, grote luiaards,... ik heb al vijf geweren gekuist en ingeölied en gij, niets... De staat opvreten...’

De Spies keek Verhanneman bekommerd aan; zijn voeten stonden tegeneen en zijn duimen staken in zijn vuisten, zorgvuldig.

De verwijten van de binnengekomene klonken hol en overspannen in deze kamer, zonder maatgevoel en onwerkelijk.

Sidon Verhanneman keek meewarig naar Xander, of deed toch alsof. Daarna scheen hij toneel te spelen: hij glimlachte met de mond van een oude vrouw die na de middag koffie heeft gedronken en gaat indutten. Hij blies de rook van zijn sigaret Xander in het gezicht. Die vloekte opnieuw, rauw en heftig. Het was alsof hij iets wilde doen.

‘Mittag,’ zei de Spies. Hij voelde zich onbehaaglijk.

Het was stil, maar niet volledig: er was nog iets aanwezig of aan de gang, iets dat niet tot de alledag behoorde, iets meer nog dan in de zaterdag-namiddagen. Ook Xander zweeg - zijn haar was niet gekamd en zijn brede neus scheen nog platter. Hij keek naar Sidon: Sidon hield van hem - Sidon hield van alle mensen.

Over de bestofte noordermuur van de kamer sijpelde water van boven naar beneden. Het leek op het detailplan van een vreemde machine.

‘Xander?’ vroeg Sidon.

Hij stond recht, hij had bruine, gespikkelde ogen. Xander werd beleefder. Het was alsof er vloeken uit hem wegsijpelden.

‘Ja, Sidon?’ vroeg Xander.

Sidon Verhanneman wachtte om aan zijn sigaret te zuigen en begon snel te spreken.

‘Hij verwacht iets van ons. Hij dacht meer aan ons dan wij aan hem. Hij verwacht veel van ons. Zijn oudste zoon is al komen kijken wat hij zou krijgen. Hij vroeg om mijn schoenen te mogen poetsen, om kolen te mogen halen, om de kamer te mogen dweilen, om me te mogen scheren. En Michel en Frans zijn met verlof.’

Hij sprak met passie, zijn vingers raakten elkaar niet.

‘Ha gij...!’ riep Xander.

Gesticulerend naderde hij de Spies.

‘Kattenvanger, grote kattenvanger,’ zei Sidon snel, luid en bitter.

Met één ruk keerde Xander zich woedend om.

‘Moet gij hem dan toch alles zeggen wat ik zei?’ vroeg Sidon.

Hij was bleek geworden: toen zijn moeder stierf, lag hij ziek en hij had zijn moeder niet meer kunnen zien.

‘...! wat ik, wat geef ik om de Spies. Er liggen geen van mijn eieren onder hem!’

Xander had een gebroken tand, en er lag slijk op zijn schoenen.

[p. 586]

‘Neen? - Die liggen bij Margareta of bij -: als de katers jagen kan men hun koersen niet meer volgen.’

‘Een beetje op uw gemak, hein, kameraad,...’

Met zijn korte, brede handen greep Xander naar Verhanneman's borst, half ernstig, half spelend.

‘Nicht tun,’ zei de Spies benauwd. Hij was de kleinste, in alles.

‘Neen,’ zei Sidon.

‘Neen,’ zei Xander.

Het werd terug stil. De kleuren van het weder waren wit, grijs, en blauw. Het zou misschien nog niet zo gauw gaan regenen. En de stilte wachtte, open en zacht.

Xander deelde sigaretten uit, en vuur. Zij rookten langzaam. De Spies keek door het raam dat uitzicht gaf op de grintweg. Hij verlangde, maar misschien was het verlangen - voor hem - weeral te groot.

Zo had Sidon Verhanneman de Spies nog niet gezien. Zou Xander het nu nog niet opmerken? Xander zat op bed van Michel en begon grimassen te trekken naar de Spies. Het gelaat van de Spies was één grimas, hij kon niet anders. De Spies leed verschrikkelijk. En misschien was Sidon Verhanneman gans alleen om dit te weten.

‘Xander, we moeten hem iets geven. We moeten hem zoveel geven als we kunnen. Kijk hem eens aan! Loebassen zijn we. En 't is toch vooral uw maat. - Of gij dat spek dat in uw kast ligt opeet of gij laat dat spek rotten, of zijn kinderen vreten het op... dat is toch allemaal gelijk. Geef het hem, mildjeu!’

Xander had aandachtig geluisterd en trok geen grimassen meer. Hij zei met een stem alsof hij een droge keel had:

‘Maar gij niet, kameraad! Ge klapt alsof alles van u is. Maar wat gaat gij aan de Spies geven, loebas?’

Zijn schouders opgetrokken als een kromme dwerg droeg de Spies de as van zijn sigaret naar het potaarden asbakje in het midden van de tafel. Zijn blauwe, met de hand gebreide baai was met verscheidene soorten wol versteld. Het kon hem niet schelen. Hij leefde samengedrongen: hij wilde alleen in het leven en op de wereld de plaats innemen waar hij werken moest. Niet meer.

Xander vloekte, werktuiglijk. De Spies keek hem sjofel aan. Xander voelde zich daardoor vaster en sterker gesloten, en zei:

‘Aan de Spies? Toen we hem vroegen om kolen mee te voeren naar zijn kot wilde hij niet. Dat was diefstal, zei mesjeu. Diefstal... En aan die ezel zou ik mijn tuig moeten afgeven? Ze mogen hem ophangen, nagelen, doodslaan. Of peinst gij... waarlijk Sidon dat de Xander zot is?’

Het werd zeer stil. Het was de stilte van het vertrouwen: de Spies had vertrouwen. In de morgen zei de Spies tegen zijn vrouw dat hij Weihnachten krijgen zou, en van Xander en van Verhanneman, van allebei. En toen hij zijn zoon antwoordde dat hij nog niets had gekregen, glimlachte die, niet om zijn vader, maar om het geloof van zijn vader. Maar de Spies wist dat het nu

[p. 587]

de laatste stilte was vooraleer hij zou krijgen, krijgen. - Ja, hij was spies geweest: een man boven andere mannen gesteld.

‘Wat geeft gij?’ vroeg Xander uitdagend.

‘Ik geef sigaretten, marken, rantsoenen C, rietsuiker, en wat ik heb.’

In de ogen van Xander blonk een lichtje dat valsheid voorwendde. Hij stond van het bed van Michel op en zei luidruchtig:

‘Doe het in die emmer daar. Ik ga het mijne halen.’

In het voorbijgaan sloeg hij de Spies hard op de rug. Het één-grimas-gelaat trok een echte grimas - grauwe pijn om beterswil verbeten.

De kleinste van de drie mannnen bleef stil: hij was ontroerd. Neen, hij weende niet, of toch niet zo dat iemand het kon zien.

Xander donderde de trappen af en riep naar korporaal Van Es als naar een schoelie. Nog was er geen geur in de lucht. Daartoe was het nog te vroeg, alhoewel de lichten van het M.T.O.-bureau al waren aangestoken. Eerst tegen de avond zou de geur komen. Zo immers was het altijd geweest.

De Spies keek Xander na en wachtte en bad. Niet lang meer en hij zou zijn vrouw de opbrengst van zijn geloof tonen, misschien zelfs meer dan hij had durven geloven. Of misschien ook niet.

‘Spies!’ riep Sidon Verhanneman zacht. Er klonk meer gevoel dan geluid in zijn stem. Hij gaf de Spies duizend mark.

Duizend mark. Per dag verdiende de Spies zeven mark. Voor honderd dagen werk, zevenhonderd mark. Hoeveel dagen nog voor driehonderd mark? De Spies rekende niet verder: hij werd vochtig, volledig vochtig. Het was alsof hij geen drenkeling, maar vijver was.

‘Dank,’ zei hij. En hij weende. Hij weende in zijn ogen: de tranen glinsterden en bleven in zijn ogen hangen, en droogden er in op. Meer wenen kon hij niet: hij was een man, de kleinste van de drie, naar de gestalte, én volgens de marktwaarde van de dag. Zo was de notering van de markt: vijf mark voor een Amerikaanse, vier mark voor een Engelse en twee en een halve mark voor een Belgische sigaret. En hij was spies geweest: een man boven andere mannen gesteld. Dat was nu allemaal voorbij maar - hij leefde nog en ook zijn geloof.

Sidon Verhanneman reikte de Spies een Amerikaanse sigaret aan. Hun handen beefden niet. Ook niet bij het vuur nemen. Dan vulde Verhanneman de emmer en drukte er een groot, bruin papier op. Het was verkreukeld, bruin papier, waarin hem een pakje uit zijn dorp was toegezonden. Zijn vader was daar smid, ook zijn grootvader en overgrootvader waren daar smid geweest - hij niet. Aan zijn rechterhand droeg hij een zware, gouden ring. Hij was geleerder. Zo had het zijn vader gewild.

Over de grintweg naderde Xander; hij droeg voorzichtig een groot pak. Er steeg een geur in de lucht, een geur die niet meer wachtte, een geur voor twee soldaten en één spies.

Toen de trap kraakte kneep de Spies de mond zorgvuldig dicht; zijn voeten stonden tegeneen; er was geen slijk op zijn schoenen. Het kleine, zwarte snorretje leek eigenlijk het enige dat van hem was.

[p. 588]

Xander trad binnen alsof hij moeite had met zichzelf. Onmiddellijk zei hij dat het pak niet mocht geopend worden. Hij vond dat het niet hoorde. Aalmoezen worden niet geëxposeerd.

Eén ogenblik was Sidon Verhanneman bang: haalde Xander wederom een van zijn brutale grappen uit? Eens gaf hij een doos Philip Moris weg, er stak geribt papier in elk van de tien pakjes. Neen, het kon niet waar zijn, niet deze keer, omdat het niet mocht, omdat het nu niet mocht.

Sidon Verhanneman knipte het licht aan en keerde terug naar het midden van de kamer. Er waren olievlekken op zijn broek.

Onder de lamp stonden zij bij het pak en de emmer. Het inpakpapier was erg verkreukeld: het kwam uit de dorpen der Verhannemans en der de Brabanters.

‘Dank. Dank. Heute Morgen sagte ich meine Frau Weihnachten zu bekommen. Auch ich bin katolisch.’

In de ogen van de Spies weende het wederom, het weende er op dezelfde wijze als voorheen. Xander deed de deur voor hem open en duwde hem buiten de kamer.

Achter het raam dat uitzicht gaf op de grintweg naast het M.T.O.-bureau stonden Sidon Verhanneman en Xander de Brabanter de Spies af te wachten.

Aan zijn rechterhand droeg hij de emmer, onder zijn linkerarm klemde hij het pak. Hij scheen er last mee te hebben.

‘Voilà,’ zei Xander en hij sloeg de armen wijd open. Hij voelde zich treurig worden in de stilte die volledig open was en goed. Hij zei:

‘Onze Xander zal ook in de hemel komen, zegt ons moeder altijd.’

De drie bedden in de kamer waren soortgelijk. Op het kastje tussen de bedden van Michel en Frans stond een grote kleurfoto van een meisje dat op Margareta leek.

De geur werd voller. Nu kon het niet lang meer duren. Nog enkele uren en het zou terug Kerstdag zijn - en Weihnachten.