Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 104

[p. 185]

Een tweede staatsprijs voor Burssens!
door Albert Westerlinck

De driejaarlijkse staatsprijs voor poëzie werd verleden maand toegekend aan Gaston Burssens voor zijn bundeltje verzen Adieu. Zoals hier vroeger werd gezegd, heeft de staatsprijs voor letterkunde in de laatste jaren nog slechts weinig gezag en omzeggens geen weerklank meer. De pers en het lezend publiek schenken er zeer weinig aandacht aan. De bekroning van Burssens, ten tweede male sinds de oorlog, zal deze prijs zeker geen glans bijzetten en de drie heren die deze bekroning hebben verwezenlijkt - Van Ruysbeek, Jonckheer en Gilliams - zullen er best aan doen hun keuze zo gauw mogelijk te doen vergeten.

Een jonge lezer, die zich ergert aan de zo vaak dubieuze en minderwaardige politiek der staatsprijzen, schrijft mij o.m.: ‘Is Burssens wel een dichter?’ De betekenis van zijn vraag is natuurlijk dat hij er zelf een negatief antwoord op geeft.

Toch meen ik dat Burssens in zijn Adieu, een kunstenaar en dichter kan genoemd worden. Het begrip kunst is natuurlijk zeer ruim. Reeds de Grieken beoordeelden de kunst als een technè, een vaardigheid, en zij beschouwden mattenvlechters als kunstenaars. Ook in onze tijd noemen circusacrobaten, cabaretzangers en sabelslikkers zich artisten, zoals iedereen weet. In die zéér ruime opvatting van de kunst krijgt Burssens zeker een plaats. Ook het begrip dichtkunst moet men, historisch gezien, al even ruim opvatten. Naast moralisten en predikanten hebben in de loop der tijden grappenmakers en aardigaards van alle slag hun wetenswaardigheden in min of meer gebonden stijl aan het publiek verkocht, en wij zijn het er ongeveer allen over eens ze in de geschiedenis van de dichtkunst te betrekken. Het lijdt voor mij geen twijfel dat ook het Adieu van Burssens onder dit zeer ruime en eclectisch-disparate begrip der dichtkunst kan worden thuisgebracht.

Burssens is een maniërist. Zijn boekje is niet gegroeid uit onbedwingbare emotie, uit de innigste drift tot spreken van een diep-bewogen zeL, maar uit de lust tot poseren, tot opvallen, tot eigenaardig-doen, tot ergeren of verbluffen. Zijn poëzie is geen symbool van een merkwaardige innerlijke beleving, ze is een bewust en kunstmatig spelletje met woorden en beelden zonder dieper vermogen dan te charmeren of te ergeren als spel.

Er zijn zéér grote maniëristen geweest in de wereldliteratuur. De grootste

[p. 186]

voor mij is Ariosto. Zijn poëzie heeft geen diep accent; hij ontroert niet, hij grijpt niet aan door een échte en ruime menselijke beleving. Hij mist dus het essentiële, wat een dichter belangrijk maakt. Doch die geniale kunstenmaker in de taal schenkt ons toch het immens genoegen, ons enkele uren te laten betoveren door de onuitputtelijke acrobatiek van zijn verbeelding, de feëerie van zijn beeldspraak, de schittering van zijn taal, de muziek van zijn klank. Dit om te zeggen dat ik maniërisme in de verskunst, al draagt het nooit mijn voorkeur weg, in bepaalde gevallen groot kan vinden. Doch hoe zielloos en pover wordt dit maniërisme bij een kunstenmaker zonder sprankelende taalkracht en zonder inventie! In casu, Burssens.

Ik wil gaarne bekennen dat het boekje me bij eerste contact een ogenblik tot gevoelige aandacht heeft gewonnen toen ik een gevoel van ontgoocheling in de verzen hoorde spreken. Dat is iets menselijks. Doch al even spoedig hoorde ik hoe met dit gevoel in deze verzen wordt gespeeld. Het is er niet aanwezig met het onmiskenbaar accent der echtheid, die het woord ontroeren doet, maar om literatuur te maken. Ook het gevoel dat op zichzelf eerbied zou afdwingen, wordt hier gemengd in een histrionisch spel van de dichter met zich zelf en zijn eventuele lezers. Dit prikkelt mij in plaats van mij te ontroeren, zoals ik zou hebben gewenst. Het begrip poëzie is voor mij, ook op het plan van het gevoel, te zeer verbonden met het door en door authentieke levensgevoel, met het innigste en zuiverste van de ziel.

Zeker, hij heeft wat verbeelding, maar ze is zo beperkt en gezocht in het excentrieke. Af en toe is hij eens geestig, maar hij wil het voortdurend zijn en hij mist daartoe het spontane talent en biedt ons dan het pijnlijk schouwspel van het geconstipeerde kindje dat op zijn potje te duwen zit, al maar door, ocharme, zonder dat het lukt. Af en toe is hij eens geslaagd satirisch; maar ook op dat gebied moet hij zich al maar door forceren en vervalt aldus in opzettelijkheid en trivialiteit, zonder dat zijn satire één enkele seconde de meeslepende echtheid, de vonkenschietende overtuigingskracht van b.v. een Multatuli krijgt. Ten slotte is hij - zoals ik boven reeds zegde - ook melancholisch. Wat melancholisch doen, wat geestig doen, wat satirisch doen! De melancholische vleugjes, de ironische zetjes én de geprobeerde geestigheidjes, het is alles even would-be, geposeerd, geforceerd. Kortom, het hele boekje geeft, op zeldzame regels na - en geen enkele kan worden onthouden! -, de indruk van een middelmatige geest zonder diepe gevoelens, zonder humoristische oorspronkelijkheid, zonder satirische kracht, zonder poëtisch taaltoververmogen, de indruk van een mislukte geestigaard en van een moraliserende babbelaar, die zich met alle opzettelijke middelen ‘interessant’ wil maken, de immoraliteit en de godslastering incluis.

Averechtse moralisatie is de enige eigenschap, die ik van dit boekje misschien onthouden zal. Die moralisatie is natuurlijk opzettelijk tegendraads, met naïeve opzettelijkheid cynisch, en af en toe triviaal en vulgair. Indien men dit scheef moraliserend babbelboekje ooit een plaats geeft in de literatuurgeschiedenis - wij nemen daarin immers alles op -, dan kieze men best niet de buurt van

[p. 187]

Paul Van Ostayen maar de rubriek van de laborieuze potsenmakers of nog liever die der averechtse bastaardzonen van Vader Cats, van wiens gebabbel dit Adieu zich slechts door cynische ondeugd en verder in een allergunstigst opzicht onderscheidt: door kortheid van adem (gelukkig!).

Indien wij dus aannemen dat het gekeuvel-met-beperkte-middelen van Adieu als dichtkunst kan worden beschouwd, dan is het toch een heel andere vraag of ze een bekroning met de staatsprijs waard is? En dit zelfs een tweede maal! Wel, wel, wel, in welk land leven wij!

Het is vooral jammer dat men de prijs niet heeft toegekend aan een der betere candidaten. Want die waren er. Het strekt de dichters Jos De Haes en Anton van Wilderode, die beiden lid van de jury waren, tot eer dat zij de candidatuur van Hubert van Herreweghen met zijn Gedichten II hebben verdedigd. Deze bundel bekwam hun stemmen. Beide juryleden maken daar nergens een geheim van, en zij hebben groot gelijk dat zij in het openbaar zelfs de schijn niet willen dragen te hebben meegewerkt aan de bekroning van middelmatige grapjasserij wanneer veel beter werk voorhanden is. Van Herreweghen is een van onze beste jongere dichters. Door de gaafheid en persoonlijkheid van zijn stijl, door de echtheid, de bewogenheid en de diep-menselijkheid van zijn inhoud, zou hij deze prijs hebben verdiend.

Ook de Gedichten van mevrouw Christine D'haen kwamen in aanmerking en zouden m.i. de prijs waardig zijn geweest. Zij bekwam zelfs geen enkele stem. Nochtans bevat haar bundel enkele magnifieke gedichten, zo krachtig en stralend van vorm en zo eivol van menselijkheid dat ik niet aarzel ze tot de beste te rekenen die sinds de oorlog in ons taalgebied werden geschreven.

Zowel Van Herreweghen als Mevr. D'haen hebben enkele gedichten gepubliceerd zo sterk en persoonlijk van vorm, zo écht en ruim-menselijk van inhoud, dat ik niet eens kan begrijpen hoe ze met de kunstmatige maaksels van Burssens zouden kunnen vergeleken worden.

De heren Van Ruysbeek, Jonckheere en Gilliams hebben zich geblameerd door deze twee dichters te passeren, en ik vind dat bijzonder jammer van de laatstgenoemde onder deze juryleden voor wie ik respect heb omdat hij doorgaans blijk geeft van zuivere, verheven en eerlijke normen. Door hun keuze hebben zij het esthetisch zwakke en het menselijk minder waardige werk gediend, en het esthetisch en menselijk meerwaardige voorbijgezien.