Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 104

Boekbespreking

‘Suiker’ van Claus

Als feestvoorstelling van de Vlaamse Pers, waarvan de opbrengst bestemd is voor de prijs die door de Vlaamse Journalistenclub om het jaar aan een Vlaams Journalist wordt toegekend, heeft het Rotterdams Toneel, onder leiding van Ton Lutz, ons onlangs vergast op de première voor Vlaanderen van ‘Suiker’, een toneelspel in zes taferelen van de Vlaamse auteur Hugo Claus.

Dit stuk werd enkele maanden geleden te Rotterdam gekreëerd door hetzelfde gezelschap, in dezelfde regie en met dezelfde bezetting. Het genoot een tegenstrijdig onthaal, maar de lof overstemde de minder gunstige kritiek. Ondanks de neerdrukkende sfeer waarin de auteur zijn personages heeft gesitueerd, hebben de opvoeringen in Nederland een massale toeloop gekend. De tekst verscheen inmiddels reeds in een literaire pocketreeks, die het stuk op duizenden exemplaren heeft verspreid.

Hugo Claus, die nog niet eens de dertig bereikte, heeft ons in de laatste jaren menige verrassing bezorgd. Zijn experimentele gedichten en zijn ruwe, maar met grote openhartigheid geschreven romans en toneelstukken hebben de aandacht op zijn naam gevestigd.

Zijn toneelstuk ‘Suiker’ is de dramatisering van een novelle, die meer dan tien jaar geleden geschreven werd, toen de jonge auteur als seizoenarbeider op een fabriek in Noord-Frankrijk werkzaam was. De impressies die hij in deze neerdrukkende arbeiderssfeer heeft opgedaan vormen het kader van zijn verhaal, maar de kern ervan ligt in de jeugdige opstandigheid van een door de ruwe werkelijkheid gekwetst gemoed. Dat Hugo Claus dit verhaal voor het toneel heeft bewerkt wijst er op dat de indrukken die hij in zijn knapenjaren heeft opgedaan een grote invloed op zijn evolutie hebben gehad. Maar men moet zich daarbij ook de vraag stellen of de toneelbewerking van dit verhaal tot werkelijke toneelkunst is uitgegroeid. Ik meen dat wij hierop gedeeltelijk bevestigend mogen antwoorden. Al komen de dichter en de romancier nu en dan om de hoek kijken en al moet de indeling in zes tafereeltjes vrij gemakkelijk genoemd worden, toch bezit het stuk voldoende toneelkwaliteiten om de toeschouwer te boeien.

Het grondgevoel dat in ‘Suiker’ bijna doorlopend aanwezig is, is de opstand tegen de realiteit en de romantische vlucht in de wereld van de verbeelding. De aktie werd gesitueerd in en rond de barakken van de seizoenarbeiders, die in een suikerfabriek worden tewerkgesteld. Te midden van deze ruwe mannen, vooral dronkenlappen, in wier ziel echter het heimwee brandt naar de vaderstreek, en die met groeiend verlangen de dagen aftellen, verschijnt het jonge, verdorven meisje Malou, dat eveneens uit de verbijsterende realiteit wil wegvluchten in de droom van een beschermende liefde. Maar haar aanwezigheid wordt de oorzaak van de tragische ontknoping, die zich tussen de arbeiders Max en Kilo zal voltrekken. Kilo is met kinderlijke liefde gaan houden van Malou, zij hebben beiden dezelfde verlangens en de liefde moet hun de kracht schenken om in het leven te kunnen geloven. Maar de ruwe Max, die Kilo altijd in bescherming genomen heeft, ontpopt zich nu als een schurk. Met gemene sluwheid zal hij de liefde en het geloof van Kilo vernietigen, al schreeuwt ook in zijn eigen ziel het verlangen om te ontkomen aan de ontzettende realiteit.

[p. 192]

Uit deze al te beknopte samenvatting van de aktie kan men afleiden dat ‘Suiker’ geen opwekkend stuk is. De ruwe, realistische taal, met hier en daar een straaltje van humor, van tederheid of sentimentaliteit, de al te langdradige uitwerking van de taferelen en de meedogenloos-harde uitbeelding van de meeste figuren, dit alles laat een deprimerende indruk na. Vele uren na de opvoering houdt het stuk, dat Claus zelf een zwart-poëtisch-drama genoemd heeft, de toeschouwer nog in zijn greep. Het stemt tot verzet of geestdrift. Maar is dit niet het bewijs dat het met grote overgave geschreven werd en dat de spelers van het Rotterdams Toneel het met overtuiging hebben verdedigd?

De zware rol van Kilo werd flink vertolkt door Leo De Hartogh, die zelfs in de al te melodramatische momenten een grote beheersing aan de dag legde. Ook Guus Hermus speelde met meesterschap de niet minder zware rol van de cynische en bestiale Max, terwijl Ina Van Paassen, die als Malou aanvankelijk een minder goede indruk maakte, vooral in het laatste tafereel overtuigend spel leverde. Vermelden wij verder nog Jan Lemaire, Ton Lutz en Pim Dikkers, die voor een homogeen geheel zorgden.

En toch kan niet gezegd worden dat deze opvoering te Brussel een geestdriftig onthaal gevonden heeft.

Door de al te sombere indruk die het stuk naliet, leek het trouwens minder geschikt voor een feestelijke avond als deze, waarop de Vlaamse journalistenclub haar tweede lustrum vierde.

P.G. BUCKINX

Bruno Walschap

De held Rigo uit Bruno Walschaps Solo op het Kerkhof (Uitg. Stols) is het pretentieuze en zelfingenomen broertje van Dina uit Hart en Hart van Carla Walschap. Dit jonge kereltje is zich ervan bewust dat hij de enige is die werkelijk leeft in de arme ‘woestijn voor levende graven’ die wij helaas door ons burgerlijk conformisme geworden zijn. Voor ons zal de goede Rigo, hoewel hij begrijpelijkerwijze moet lachen omdat wij ‘zo ver’ beneden hem staan, van uit zijn verhevenheid de clown spelen, een solo dansen, en ons van zijn levensrijkdom meedelen.

Uit de ontzaglijke overvloed ervaringen, opgedaan gedurende een reis naar het zuiden, heeft hij de gedistingeerd klinkende namen van de azurenkust en Italië zo maar te grabbel te gooien; iets waar wij, sukkelse thuisblijvertjes, uiterst dankbaar voor zijn. Een hoop Franse, Engelse en Italiaanse zinssneden waarborgen de onvervalstheid van deze waar. En een collectie Vlaamse ‘verdomme's’ brengt het ding dichter bij ons. En dit zijn nog maar de kruiden die de rijke hoofdschotel moeten op smaak brengen! Om te beginnen speelt de sympathieke Rigo het in een ommezien klaar het ongerepte geluk van een jonggetrouwde Française te verstoren. Op zijn verdere doortocht verovert hij terloops het hart van een paar hoertjes. In Italië brengt dit ventje op een ik en een gij een grijze, ernstige oude dame aan de kook.

Wat Rigo met al die exemplaren van het mooie geslacht doet? Och, arme, verburgerlijkte lezer, gij hebt Rigo waarschijnlijk al tot de uwen gerekend, maar weet dan dat Rigo geen ‘veroveraar’ is! Als onze held bemint, is het ‘met dat precieuze ding in zijn linker borstkas en een kleine kronkeling in zijn hersenpan’. Ziet ge nu hoe ver Rigo boven u staat! Denk echter niet dat hij naïef is. De beperktheid van het leven kent hij beter dan gij. Het ware te veel dat allemaal te verklappen. De vraag is trouwens of gij, arme lezer, eerlijkheid genoeg zult kunnen opbrengen om over Rigo's schokkende wijsheid na te denken.

Het is weer eens een schande dat zulk werk geen uitgever heeft gevonden in België. Helaas, het lot der grote geesten!

LIEVE SCHEER