Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 217]

De laatste ronde

Voor Prosper de Troyer, 80 jaar.

Hij stapt gelijk een boer,
rechtop gelijk een beer,
recht op mij af:
De Troyer: Dag Mijnheer.

Hij grijpt mijn hand,
zijn kop begint te schijnen,
zijn oog zit strak
als dit der oude Bijzantijnen.

Neemt al de woorden
uit die wijze mond...
Is het een open kelk?
ofwel de klove van een wond?

Een vent gelijk een boom,
ter ‘Dijle en gewesten’
hij groeit nog ieder jaar,
met blad en fruit en vogelnesten.

Hij schept de ruimte:
wind of weer
het kan hem nie verschelen
Dit is De Troyer: Dag Mijnheer.

REMI LENS

Ilja Ehrenburg 70 jaar.

Op 26 januari l.l. werd Ilja Ehrenburg, de internationaal gekende publicist, 70 jaar. Deze gebeurtenis werd met grote luister gevierd in het paleis van de letterkunde te Moskou waar, in tegenstelling met de Siberische temperatuur buiten (-20°), een aards paradijs van bloemen de gevierde omringde.

Ilja Ehrenburg is een zeer eigenaardige figuur. Geen van de thans levende sovjetletterkundigen kent het westen zoals hij. Vóór de laatste wereldoorlog verbleef hij geruime tijd in Frankrijk. (Verschijning, temperament en aktiviteit herinneren wel eens aan Jean Cocteau.) Op vele terreinen van de literatuur was hij, met sukses, werkzaam. Hij gaf symbolistische verzen uit, schreef romans, wordt beschouwd als een der knapste joernalisten van zijn tijd, en borstelde in zijn ‘BOERA’ een voor de historikus waardevolle beschrijving van de verdediging van Stalingrad. Opmerkelijk is zijn streven, op internationaal terrein, om tot meer verstandhouding onder de volken te komen. Te onderlijnen is het feit dat hij, van joodse afkomst zijnde, zich door al de jaren in zijn onaangevochten positie heeft kunnen handhaven.

Bij zijn viering werd Ehrenburg getekend als scheppend kunstenaar en als voorvechter van vrede en goede wil. Hij zelf verklaarde: ‘Wij leven in een tijdperk van strijd voor een maatschappij der gerechtigheid, en daar is geen plaats voor een neutraliteit van het hart. In het westen heeft men wel eens smalend gezegd van mijn werk dat het tendentieus is. Maar tendentieus zijn dat is, naar mijn mening, de bezieling en de overtuiging van de schrijver dat zijn zaak rechtvaardig is, dat is de eerlijke en openhartige trouw aan de ideeën waarvoor hij strijdt...’

Hij eindigde zijn toespraak met te zeggen: ‘Wij, sovjetmensen, moeten uit de strijd tussen de beide levenssystemen als overwinnaars te voorschijn treden, niet door tot de volmaaktheid opgedreven machines, niet door verbluffende ruimtevaarten en hoge welstand, maar door de vlucht van onze geest, door de schoonheid

[p. 218]

van onze menselijke gevoelens, door het begeesterend vooruitzicht als overwinnaars in dit vreedzaam gevecht de kroon van de zege te behalen’.

De Pravda schreef: ‘De sovjetregering heeft naar aanleiding van de 70e verjaardag van Ehrenburg deze auteur om de vele eminente diensten die hij aan de sovjetliteratuur bewezen heeft, met de Lenin-orde onderscheiden’.

Sjolochow terug te Moskou

De gekende schrijver van ‘De stille Don’ en van ‘Nieuw Land onder de Ploeg’ deed in het najaar een rondreis in Engeland, Frankrijk en Italië om met zijn uitgevers de vertaling van zijn werk voor te bereiden, tevens om de merkwaardigheden en schoonheden van Londen, Rome en Parijs, die voor veel russische prominenten onbekend gebied zijn, te bewonderen.

Hoofdzakelijk ging de reis echter om de heruitgave van het tweede deel van ‘Nieuw Land onder de Ploeg’ in goedkope volksuitgave voor te bereiden. Met enige spanning wordt op deze heruitgave gewacht. Het probleem van de staatskollektiefbedrijven, dat in het eerste deel van ‘Nieuw Land’ gesteld werd met een ongenadige openhartigheid, moet een oplossing krijgen in het aangekondigde tweede deel. De vraag blijft hoe Sjolochow zijn bijna cynische oprechtheid zal kunnen verzoenen met de politieke gerichtheid die wij in het laatste deel als vanzelfsprekend zullen zien doorbreken.

Sjolochow was uiterst tevreden over de kritiek op zijn werk, vooral wat Engeland betreft. Uitgaven van ‘Nieuw Land’ zullen binnen afzienbare tijd in de States, Canada, duitse Bondsrepubliek, Nederland, Spanje, Portugal, Argentinië, Chili en Brasilië, verschijnen.

De franse dichter Aragon heeft Sjolochow uitgenodigd op een voorjaarsreis door Frankrijk in 1962. Maar Sjolochow zou op dit ogenblik de gastheer zijn van Danilo Dolci, Leninprijs uit Palermo, waarmee hij sedert jaren bevriend is en die hij, in de loop van zomer en herfst, in de staniza ‘Weschenskaja’, bij de Don, zou willen ontvangen.

E. v. H.

Een Poolse rondvraag

Het geestelijk leven van het na-oorlogse Polen is de vrucht van een verkrachting. Zelfs de Poolse intellektueel, die niet als aktivist of beambte aan de partij van Gumulka gebonden is, draagt heel vaak alle kentekens van een bastaard. De dualiteit, het hybride, van zijn levensbeschouwing kan hij niet verbergen. Evenzeer op religieus als op kultureel gebied - kan men beide scheiden? - zweeft hij tussen Rome en Moskou, tussen de rijke traditie van het Westen en de nieuwe heilleer uit het Oosten. Komt zijn ingeboren voorliefde voor het oude erfgoed bij een of andere binnen- of buitenlandse gelegenheid te zeer te voorschijn; dreigt het door de partij in stand gebonden evenwicht der invloeden ineen te storten, dan zetten de bewindvoerders een aantal, zichtbare en onzichtbare, drukmiddelen in het werk om de waarden, die zij als de alleenzaligmakende prijzen, tegen de drang van ‘uitheemse’ verschijnselen te verdedigen. Dat die zgn. uitheemse verschijnselen als witte globulen in het Poolse bloed zitten, wordt daarbij over het hoofd gezien.

Men staat hier voor een nauwelijks erkenbare, moderne versie van het middeleeuws drama van de schone kristin die, ondanks haar huwelijk met de kalief, bij haar kinderen heimelijk de herinnering wakker hield aan de ‘andere wereld’, waar zij werd geboren en opgevoed. Om een toenadering tot die verloren wereld te bespoedigen, verstrikte de afvallige zich in samenzweringen en kuiperijen, die een van haar zonen op de troon moesten brengen.

In onze eeuw is dit drama een totalitaire, alles doordringende tragedie geworden. De kern van het konflikt, zoals

[p. 219]

het zich in Polen sinds tientallen jaren voortsleept, is echter dezelfde: de herinnering aan, het heimwee naar een van oudsher bekende horizont, naar afwisselende landschappen en woelige steden. De Italiaanse Renaissance, de Duitse romantiek, het Franse toneel en de Franse roman, verrijkt met een sterke dosis Poolse traditie, geest en fantasie, blijven steeds nog zichtbaar als de historische achtergrond van het hedendaagse letterkundig leven. Ondanks de kunstmatig verwekte mistbanken, ziet men van uit Warschau immer nog de torens van Rome, Berlijn en Parijs. De doorbraak van een literatuur wier thema's op het partijprogram afgestemd zijn, heeft het verleden niet kunnen verstikken.

Het materiaal, waarop deze vaststelling steunt, zou veel overvloediger zijn, indien wij het godsdienstig en geestelijk leven in zijn geheel beschouwen. De beperking tot het zuiver letterkundig gebied, zoals het beschreven wordt door het kommunistische weekblad ‘Polityka’, waaruit wij de hiernavolgende gegevens putten, verengt natuurlijk zeer onze blik, maar wat wij nog te zien krijgen, volstaat voor het ontdekken van een beeld, dat geheel in de lijn ligt van de traditionele Poolse hang naar de kultuur van het westelijk halfrond.

Welke auteurs werden in 1960 het graagst gelezen? - zo luidde de vraag die ‘Polityka’ de leden van de Poolse Schrijversvereniging voorlegde. Van de buitenlandse boeken bekwam Dokter Faustus van Thomas Mann verreweg de meeste stemmen. Daarna volgden de Amerikaan Warren met All the King's Men en de Fransman Aragon met zijn anti-burgerlijke romans. Max Frisch (Homo Faber), William Faulkner (Absolom) en Hemingway (For whom the bell tolls) kregen de vierde, vijfde en zesde plaats.

Op toneelgebied ging de voorkeur naar de opvoeringen van Kruczkowski's De eerste dag der vrijheid, Shakespeare's Richard III, Dürrenmatts Besuch der alten Dame, en ten slotte naar Arthur Miller en Sartre.

Indien hier ook een niet letterkundig genre ingeschakeld wordt, dan is het om erop te wijzen, dat de Sovjets - Dr. Zivago is, evenals talrijke andere boeken uit het buitenland een soort sluiklektuur, die slechts in vreemde talen voorhanden is - alleen in de film met Ballade van de soldaat een eervolle melding konden veroveren. Deze rolprent kwam met 10% der stemmen op de vierde plaats, na De Wilde aardbeien van Bergmann, de Franse productie Hiroshima mon amour en De Kruisridder van Ford.

Tussen de Polen zelf haalde Tadeusz Breza met 51% der stemmen voor zijn Romeins dagboek (Spizowa Brama) een aanzienlijke voorsprong op zijn mededingers. Ver achter hem kwamen bekende auteurs als Andrzejewski (De deuren des hemels), Iwaszkiewicz (Tartarak) en Brandys (De onbekende vorst Poniatoivski).

Om aan de hand van deze gegevens door te dringen in de huidige evolutie van het geestelijk leven der Poolse schrijvers, zou men deze en een aantal andere boeken der laatste jaren moeten gelezen hebben. Men zou daarenboven ook moeten weten of degenen, die de rondvraag beantwoordden, zich inderdaad zo vrij voelden als de Polityka uit de resultaten besluit. En ten slotte zouden wij ingelicht moeten zijn over de manier waarop de rondvraag gebeurde en over het karakter van de bevraagde vereniging. Op een bredere basis en onttrokken aan de scherpe blik van de almachtige partij, zouden de uitslagen waarschijnlijk nog duidelijker de Poolse honger naar ‘burgerlijke’ literatuur in het licht hebben gesteld.

JAN BRANS