Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 310]

Cor Ria Leeman
Terugkeer naar de oorsprong

Ik weet het, men zou het een neurotisch verschijnsel kunnen noemen, wanneer men zich gaat inbeelden dat men alle gebeurtenissen vroeger reeds eenmaal heeft beleefd. Men weet alleen niet juist te definiëren wanneer het precies voorviel, doch met een onfeilbare zekerheid schijnt men de gave van helderziendheid in de toekomst te bezitten.

Vermits ik echter niet de enige was in dit geval - ik meen zelfs te mogen beweren dat meer dan de helft van de mensen om me heen waren zoals ik - en vermits de bijzondere gave na een poosje ook ophield, ben ik zo vrij te besluiten dat er helemaal geen neurose mee gemoeid is.

Toen ik de ogen opende lag ik uitgestrekt op mijn bed; ik voelde me lusteloos en ik wist dat ik nu erg ziek moest zijn, al was ik, waar ik vandaan kwam, nooit ziek geweest. Misschien was ik dood gedurende drie dagen, ik kan me anders moeilijk die bijzondere omgeving verklaren waarin ik rondzwierf, neen, veeleer zweefde, in een soort van onstoffelijkheid, want ik was me niet bewust een lichaam te hebben. En toch moet mijn lichaam bij me geweest zijn; ik kon het alleen niet voelen en niet zien...

Mijn hoofd doet pijn van de inspanning nu ik het geheim kost wat kost kennen wil. Het IS niet te achterhalen. Maar deze kamer is juist dezelfde als voor ik vertrok: Hier is het bed, tegenover me de linnenkast en rechts mijn bureel waar alles netjes geordend ligt, ik herinner me dat ik heel stipt was op mijn zaken. Links de eettafel waar ik mijn zelfbereide maaltijden nam.

En toch is er iets dat niet klopt. Hoe kom ik hier na die bijzondere toestand die drie dagen heeft geduurd?

Ik sta met moeite op; ik moet me aan het bed en aan de tafel vasthouden om bij de spiegel te komen. Ik zie mezelf. Ja, zo ben ik, twee en zeventig, grijs. Ik kan niet loochenen dat ik mezelf ben. En ik ben ziek. Het kost me weer veel moeite om nu bij de schrijftafel te komen. Alles is zo ordelijk; alleen mijn gedachten zijn het niet en ik voel hoe

[p. 311]

de herinneringen stilaan uit me wegsluipen als dieven die drie dagen lang alle private schatten uit mijn hoofd bijeen hebben gesleurd.

Daar ligt een doodsbrief. Mijn naam staat erop. En de datum waarop ik gestorven ben. Maar ik wil niet dood zijn. Ik word plots woedend, verfrommel het ding en steek het in brand. Een schelpje as dwarrelt als een vleermuisje op de vloer.

Hijgend kom ik terug in 't bed.

Na een week voel ik me heel wat beter. Er is niemand op bezoek geweest maar dat hoeft ook niet, voor mijn dood was ik reeds een eenzelvig mens en ik wil het liefst blijven.

Gelukkig maar dat ik een ijskast heb waar ik voldoende eten vind: melk in blikjes en eieren. Dat was het enige dat ik voor mijn dood nog verteren kon en dan bekwam het me soms nog heel slecht. Nu is het echter of ik mijn ziekte in omgekeerde orde meemaak en na die eerste week begin ik waarempel naar een hartig hapje te verlangen. Ik lig bij mezelf te overleggen of ik, als dode, me wel wagen kan op straat.

Ik doe het.

De reaktie van de mensen is niet bijzonder. De wijkagent tikt beleefd aan zijn pet en hij kijkt me niet eens na. De kruidenier zegt dat ik er goed uit zie en best aan mijn tweede jeugd kan beginnen. Ik koop havervlokken en melk; hij vergist zich niet eens in de merken die ik vroeger steeds verkoos dus...

Ik heb lekker gegeten. Ik heb ondertussen een plan opgemaakt om mijn herwonnen leven in te delen naar het voorgaande, doch het baatte niet zoveel want stilaan begon alles te vervagen wat er in mijn eerste leven geweest was. Alleen het bewustzijn dat ik in omgekeerde orde leefde, bleef me bij en dat bewustzijn werd af en toe nog versterkt wanneer ik een wandeling maakte en iemand me zei: 't Is net of je steeds jonger wordt.

Ik ging er niet op in. Daarbij was ik ervan overtuigd dat er meer mensen waren in mijn geval.

En op een dag gebeurde er dit. Ik was met het bereiden van het eten bezig en alsof iets het me ingaf had ik extra veel aardappelen geschild en een dubbele portie erwtjes gedopt. Ik dekte de tafel voor twee en ik wist dat het zo moest.

Toen werd er bescheiden op de deur geklopt.

Ze kwam binnen, zette haar boodschappentas op de tafel en ontdeed zich van haar mantel.

- Mooi weertje, zei ze en ze maakte meteen aanstalten om het vlees, dat ze had meegebracht, te braden.

[p. 312]

- Waar was je? vroeg ik.

- Eventjes op het kerkhof, zo in het voorbijgaan, antwoordde ze.

- Het is een heel eind, zei ik. Ging het, met je hart?

Ze glimlachte: Jij bent ook altijd even attent. Maak je van nu af maar geen zorgen meer, hoor.

Van die dag af woonden we samen: ze zorgde voor het eten, schuurde en waste, verstelde mijn kousen; ze was vol toewijding om hetgeen ik nodig had, ze was ten slotte mijn vrouw.

En ik begon aan mijn toekomst te denken. Enkele jaren geleden had ik me laten fotograferen en het was onmiskenbaar duidelijk dat ik er nu veel jonger uitzag. Ik begon aan mijn jeugd te denken en ik was soms een beetje bezorgd want ik wilde een gelukkige jeugd hebben. Ten slotte werd dat mijn enige bekommernis.

Ik ontdekte dat veel van mijn ervaringswijsheid in me wegzonk, ik werd minder bezadigd, rustelozer, en bijwijlen vreesde ik of ik op die manier wel gelukkige kinderjaren zou kennen.

Ik wilde achterhalen hoe ik vroeger als kind geweest was maar ik herinnerde me daarvan niets. Dus was alles opnieuw op te bouwen.

Er kwam een dag dat ik werken ging. Ik had een aangetekend schrijven ontvangen dat op datum zo en zo mijn pensioen niet meer zou uitbetaald worden.

Mijn vrouw scheen dit verwacht te hebben; ze vroeg geen uitleg en wekte me om zeven uur in de morgen; mijn pakje met boterhammen had ze reeds klaargemaakt.

Ik ging waar ik dacht dat ik zijn moest; niemand scheen zich om mijn komst te verbazen en ik begon mijn bureelwerk. Het was een kwestie van routine; ik zal niet zeggen dat ik het gaarne deed maar op de eerste van de maand had ik toch telkens een mooie wedde.

Er gingen jaren voorbij. Op een dag werd ik bij de directeur ontboden en met een vriendelijke glimlach deelde hij me mee dat ik, vanaf 1 januari, minder ontvangen zou. Daarbij stak hij me een feliciterende hand toe en bood me een sigaar.

Het MOEST zo gaan, doch meer dan ooit begon ik aan mijn toekomst te denken. Als kind zou ik wellicht helemaal niets hebben. Ik dubde erover, 's avonds, terwijl ik deed of ik de krant las.

- Wat heb je? vroeg mijn vrouw en ze legde haar breiwerk neer.

- Wat denk je dat een kind het meest nodig heeft? vroeg ik.

- Helemaal niets, antwoordde ze. Natuurlijk een moeder. Misschien ook een vader. In elk geval iemand die veel van het kind houdt.

Het klonk een beetje alsof ze een sprookje vertelde; toen zei ze: Je moet je geen muizenissen in het hoofd halen; een kind heeft werkelijk niets nodig dan liefde; dat is alles waar je je op moet voorbereiden.

[p. 313]

Ik nam me voor nooit meer aan geld te denken; ik kweekte bloemen en hield ervan; ik lokte vogeltjes aan mijn raam, ik liet ze uit mijn hand eten en ik praatte ermee. Het was misschien gek doch ik heb meermaals de bloemen gekust.

- We moesten kinderen hebben, zei ik op een avond.

- Je weet toch...

Mijn vrouw begon te schreien. Ik kuste haar tranen, niet alleen omdat het hààr tranen waren; het was water en men moest alles liefhebben om een goed kind te worden. Het speet me echter dat we nooit kinderen zouden hebben; ik wist het plots uit mijn herinnering. Toch hoopte ik nog dat de een of de andere dag iemand zou binnenkomen die ik herkennen zou. ‘Dag jongen’ of ‘Dag meisje’ moest ik dan zeggen en ‘Hoe gaat het met je?’

Het gebeurde echter niet.

Ik zei het reeds: Er waren herinneringen die men neurotisch zou kunnen noemen maar - en dat heb ik ook reeds gezegd - ze hadden haast geen vorm, het waren als nevelvlekken die in mijn hoofd bleven hangen. Zo herinnerde ik me op een dag, ik was veertig jaar, dat er iets belangrijks gebeuren moest en wel op tweeëntwintig september. Ik had dus nog een vijftal dagen om het me helemaal bewust te worden wat het zijn kon, doch hoe ik ook mijn best deed, het bleef bij die simpele aanwijzing.

Ik vroeg aan mijn vrouw of ze zich iets herinneren kon; ze schudde het hoofd en antwoordde dat ze zo net het gevoel had of we langzaam van elkaar weggroeiden.

- Het zal wel zo moeten zijn, dacht ze nog. Al doet het pijn.

Ik werd ongeduldig. Gedurende vier dagen strompelde ik als een landloper langs wegen waar ik geen boom of struik herkende. De tweeëntwintigste was ik zo door de onrust aangevreten dat ik midden in het bureelwerk alles liggen liet en de straat oprende. Ik liep naar huis doch toen ik voor de deur stond wist ik dàt het dat niet was en ik rende voort, vele straten verder en dan het veld in, tot bij een villaatje waarvan ik plots heel zeker wist dat het in mijn leven eens een grote rol had gespeeld.

Er woonde niemand. Ik ging binnen omdat het móést; veel later ben ik me eerst gaan afvragen waarom de deur niet op slot was.

Alles kwam me bekend voor, de meubelen, de keukeninrichting, de geur van een lichaam...

Ik kwam in de slaapkamer. Het bed was netjes opgedekt doch het was leeg. Ik nam een stoel. Ik zat een hele tijd voor me uit te staren en ik wachtte. Nadien hield ik het hoofd in de handen; toen ik weer opkeek

[p. 314]

hing de schemering over het bed en een vermoeide stem vroeg: Ben je daar, jongen?

- Ja, moeder. Ik nam haar hand en streelde ze. Langzaam werd die hand warm.

- Zal ik licht maken, moeder?

- Doe dat. Ik houd niet van de duisternis, dat weet je.

Ik maakte licht en ik zag haar aangezicht met veel verdriet; ik vond het heel mooi.

We bleven lange tijd bij elkaar. Ik gaf haar te drinken, ze werd levendiger en ze begon te vertellen hoe het allemaal worden zou tussen haar en mij. Het duurde echter niet lang of haar verhaaltjes verschrompelden tot één enkele zin uit haar herinnering, waarvan ze, aanstonds na het vertellen, zelf de betekenis niet meer begreep.

Ze scheen het zich bewust te worden want ze vroeg plots: Vind je dat nu niet gek? Ze zei het zo schuw, net of ze ergens bang voor was.

- Helemaal niet, lachte ik bemoedigend.

- Nu moet ik gaan, moeder. Maar ik kom je elke dag opzoeken.

Tegen mijn vrouw zei ik dat ik bij moeder op bezoek was geweest en ze begreep het dat ik voortaan meer afwezig zou zijn.

- Je moet wel erg gelukkig zijn, glimlachte ze. Ik heb nog niemand, ik ben een wees.

Ik schrok omdat ze het zó duidelijk wist.

Ik heb mijn moeder nooit anders gekend, dan met die onderdanige weemoed op het aangezicht; zo moet ze voor haar dood altijd geweest zijn. Soms, wanneer ik haar zo hulpbehoevend zag, wilde ik haar vragen of ze zich iets herinneren kon. Telkens toch kwam ik dan tot het besluit dat ik haar beter zelf over haar zorgen kon laten beginnen.

Op een dag, ik was toen zeven en dertig, overviel me weer dat eigenaardige gevoel dat ik had voor ik mijn moeder terugvond. Nu was het echter een onbestemde angst die uit het hiernamaals scheen te komen, alsof daar iets tegen moeder en mij samenspande. Die vrees groeide elke dag en ten slotte had ik het gevoel dat elk uur steeds dreigender voor ons werd.

Moeder liep gejaagd heen en weer, ze keek in alle kasten of ze iets zocht en toen ze het hele huis en de kelder had doorgerend, begon ze opnieuw bij de hangkast in de keuken.

- Wat zoek je dan? vroeg ik. De angst zat nu als een waanzinnige electronische klank in mijn hoofd en hij werd elke minuut scherper.

- Bier! antwoordde ze gejaagd. Bier en sterke dranken.

[p. 315]

- Maar jij drinkt toch nooit iets. Waar zou je dan bier vandaan hebben, hier in huis?

- Neen, ik niet... Ben je heel zeker dat er niets van die aard in huis is?

- Heel zeker, zei ik met klem.

Ze werd rustiger. Toch begon ze weer te zoeken. Nu in het bureel. Ze rommelde tussen een stapel papieren...

- Zijn het herinneringen die je zoekt? vroeg ik.

Er viel iets op de grond en ik raapte het op. Het was de foto van een mooi jong meisje. Ik schudde het hoofd bij de gedachte dat iemand met zulke vrouw zou kunnen samenleven, want in haar ogen was iets loens en haar mond was uitgesproken sensueel.

Moeder griste me de foto uit de hand en scheurde ze woedend aan snippers.

- Hoe komt dat ding hier? Ik heb spijt dat je haar bekeken hebt!

Voor de eerste keer was er opstand in haar stem.

- Wie is die... die vrouw?

- Weet je het niet? Werkelijk niet?

Moeder lachte TE uitbundig toen ik het hoofd schudde.

Ze begon weer in de bureelladen te zoeken. Ten slotte, omdat de tijd drong, greep ze alle papieren en propte ze in de kachel.

- Je moet er petroleum op gieten! eiste ze, met diezelfde angstige opstandigheid.

- Maar dat is gevaarlijk, moeder.

- We hebben niet veel tijd meer. Alles moet weg zijn voor hij terugkeert.

Ik goot petroleum in de kachel, er sloeg een gele vlam uit en eventjes meende ik dat er nu brand zou komen maar de angst om het hiernamaals was nog sterker en ik lachte schor omdat de papieren zo huilden in de vlammen.

- Niets mag blijven! En zeker geen foto van die... die... En geen sterke dranken! Weet je beslist dat er geen in huis zijn?

Ik had moeder nooit zo gezien. Ik moest haar van de kachel wegsleuren en dwingen in een zetel te gaan zitten.

De klok sloeg halféén. Moeder schrok op en wees naar de deur.

- Nu zullen ze hem brengen, fluisterde ze. Maak de deur open, jongen, dan kunnen ze gemakkelijk binnen... En schrik niet te zeer als het gebeurt...

- Wat zal er gebeuren? vroek ik beklemd.

De deur gaapte en de gang was een donkere lege holte; het hiernamaals kon binnenstappen.

- Hoor je niets?

[p. 316]

- Neen.

Ik luisterde scherp. Het kon dat ik in de verte de sirene van een politiewagen hoorde gillen; het kon ook inbeelding zijn.

De gang bleef leeg. Moeder begon rustiger te ademen. De hangklok sloeg opnieuw. En veel later, alsof het een eeuwigheid later was, sloeg ze weer. Toen stond moeder op; ze had opnieuw die weemoed als een sluier over haar gelaat, ze zei: Je zult nooit een vader hebben, jongen.

- Moest hij vandaag komen?

- Je moet er maar niet te veel over nadenken wat er vandaag gebeurd is. Ten slotte heb je ook helemaal geen vader nodig om gelukkig te worden, jij. Luister eventjes: De mens denkt al te dikwijls dat zijn toekomst mooi wordt door geld en hetgeen hij ermee kopen kan. En wat hij koopt is dan nog niet altijd het beste. Neen, luister nog eventjes, dan begrijp je alles: Je toekomst is kind-zijn en alles mooi vinden, en niets bezitten dan de liefde, wat bloemen en een kevertje om mee te spelen.

- Maar jij zult voortaan alleen blijven, merkte ik op.

- Daar moet jij niet om bekommerd zijn, jongen.

Er kwam een dag dat ik voor altijd mijn vrouw verliet en bij moeder ging wonen. Ik was toen vier en twintig en op het bureel verdiende ik nauwelijks voldoende om ons beiden te onderhouden. Moeder zei dat ik me daar geen zorgen om hoefde te maken; zij kon altijd uit werken gaan als het moest.

Was dat een intuïtief aanvoelen van haar, of was het een herinnering? - het duurde nauwelijks een jaar voor ze het besluit nam thuis bureel-werk te doen. Zo bleven we jaren bijeen en ik was werkelijk gelukkig omdat zij gelukkig was en omdat de weemoed van haar aangezicht veranderde in een jonge blijdschap.

Dag na dag zaten we bij elkaar, ik bracht haar thee omdat ik wist dat ze daarvan hield bij het werk. Als het winter was warmde ik haar pantoffels en soms deden we lange tochten te voet, in de winter of in de herfst, en het was altijd even mooi.

's Avonds, wanneer ze te cijferen zat in haar boeken, schreef ik wat ik wist, op blaadjes papier. Op een avond zei moeder: Je moet niet zo zitten piekeren. Ik weet wat je opschrijven wil en ik zal het wel voor jou doen. Je hebt nu de leeftijd bereikt dat je om niets meer bekommerd hoeft te zijn.

Ik dacht aan de liefde, aan de bloemen en aan het kevertje waarover ze me, lang geleden, eens verteld had. Dat was de laatste herinnering want meteen viel alles van me af; ik werd het onbezorgde kind dat

[p. 317]

juichen kon om een vogel die me rakelings voorbijschoot, om de sneeuw die dwarrelde en om de bladeren van de bomen die op de adem van God ronddreven. En God was overal.

En toen was er de geboorte naar de moederschoot. Het was donker om me heen maar in mij was licht. Met kleine handjes bewoog ik in de baarmoeder en de stromen bloed die me langs alle kanten omringden waren liefde. De taaie vleesvezels waren wanden van vreugde die stilaan wijder werden naarmate ik naar de kern teruggroeide. Er kwam een dag dat van mijn leven nog slechts de adem overbleef, ik voelde hoe God me optilde uit de moederschoot en glimlachend toonde Hij me zijn aangezicht.