Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 379]

De laatste ronde

Melancholia

Wij hebben Dr Jozef Muls ten grave gedragen. Rond zijn lijkbaar bloeide de brede krans van zijn vrienden. Zij hebben hem uitgeleide gedaan tot op het Erepark van de stad Antwerpen, waar hij nu rust tussen de andere groten van zijn stam, in de nabijheid van zijn vrienden Paul van Ostaijen en August van Cauwelaert. Het was een grijze dag, maar het regende niet. Staatsminister van Cauwelaert stond peinzend geleund op zijn regenscherm als de arme woorden de lof van de jonge, diep levende Muls zongen.

De ‘Marentak’, waar hij elke boom kende, lag in een krans van fel bloeiende brem. Op de vijver dreven de koninklijke zwanen. Het aards paradijs droeg aarzelend het broze loof van de reusachtige bomen. Het moederlijk rustend huis was gesloten. Ik wist waar de schatten hingen, Picasso, Daye, Servaes, Opsomer, Permeke, geheimzinnige diepten van lijn en kleur tegen de warme wand. Hoe dikwijls had ik zijn donkere ogen zien wandelen van schilderij tot schilderij, één koestering die geen woorden behoefde om welsprekend te zijn. Soms streek een schuchtere zonnestraal, door het loof priemend of weerkaatst in de doffe spiegel van een vaas, over de kleuren en deed ze zingen. Hoe hield hij van zijn geestelijke kinderen, die hun eigen leven hadden in zijn dankbare herinnering of een pittige anekdote.

In de naoorlogse jaren togen wij naar Son en Breugel. Studentenkongres; en de studenten deden een gans dorp een lange week leven. Voordrachten, zangavonden, kinderen speelden zoals Breughel op zijn schilderijen vertelde, er werd een kapel gebouwd, de roerloos toekijkende dorpelingen zagen een Mariabeeld groeien uit de donkere eikklomp. En Muls zou over Breughel spreken. Een onzijdige dorpszaal, genre katolieke kring, publiek van van Gogh, tafeltje met glas en karaf. Onheimelijk in zijn stilte. Ook als de spreker het podium betrad, zijn papiertjes schikte en aarzelend van wal stak. Zijn warme stem miste vastheid. De zaal zweeg, leefde niet. Gesloten boerenaangezichten waren raadsels, de hitte begon te drukken. De spreker aarzelde; hij kende zijn métier door en door, maar ik voelde zijn onvastheid, en zijn angst bekroop ook mij. Hij zweeg, een ogenblik, een eeuwigheid. Dan schoof hij met resoluut gebaar de papiertjes op zij. Ik zag hoe hij diep ademde; hij werkte zich los, verloste zich. Nu boog hij naar zijn publiek in het vertrouwelijk gebaar van de verteller, en vertelde. Over boeren, de arbeid van de ploeger, de aandacht van de zaaier en de vreugde van de maaier. Over winter en zomer, het paradijslijke voorjaar en de witte winter met de ekster op de galg. Over kermis en bruiloft, de vleistem van de doedelzak en de onweerstaanbare bekoring van de kermisviool. Over de armoe van sneeuwweer en ongenadigde vorst, het langgerekte huilen van het varken dat de beet van het mes in de keel voelt, het briesen van de paarden bij de moord rond Bethlehem. Over kommer en nood om eigen leven, de droom van het luilekkerland en de zegen van de lange teug, als de pikker met lui gebaar het zweet van zijn voorhoofd wrijft en de koele kruik aan de mond zet, één haal zonder einde. Over moord en vuurnood, klokkengetamp en geschokte gewetens, de sinistere galg en wijdopengesperde pijnogen, snaphanen en Gelderse duvels. Over kinderen en blinden langs de weg, het koninklijke aangezicht van de meibruid, en het gulzige gebaar van de drinkebroer die de malsrijpe vrouw kust.

[p. 380]

Over mensen en dingen, de taal die ze spreken in kleurige beelden en bloemige gezegden, en over de taal van de vrijheid in de stilte van twee peinzende apen. Antwerpen, Aalst, Brussel, een lang leven gestoffeerd met de onsterfelijke herinneringen aan dit landschap van zijn onvergetelijke jeugd. Brabant, land van hertog Jan en van de gelukkige mensen in dit grijze tranendal.

Hij vertelde. Uren, er was geen tijd meer; de uren gingen, een late zonnestraal kroop over de muur, klom naar het tafeltje leefde verstild in het bleke glas. Als het gedaan was, leefde de stilte.

Hij zei die avond vóór ‘slaapwel’ werd gezegd, - het licht was gedoofd, maar in de julinacht leefden de felle sterren, - hoe gelukkig hij was. Kinderlijk gelukkig, bijna naïef gelukkig. Maar hoe benijdde ik hem...

Hij zei: ‘Vóór ik slapen ga, denk ik aan een schoon schilderij: een madonna van Giotto, de Primavera, Renoir, een forse Permeke, een kruiswegstatie van Servaes. Zij vergezellen mij vaak tot in het land van de droom. Wat heeft de wereld al schoonheid gedragen! Onsterfelijke bloei... Overal ontluikt schoonheid... overal...’

Een poos later vroeg hij: ‘Ziet gij het schilderij?’ Kort daarop hoorde ik zijn rustige ademhaling.

Hij was niet altijd even spraakzaam. De naoorlogse jaren wogen hem zwaar. Maar hij is niet bitter geworden. Hij slaagde erin de bitterheid van zovele anderen te milderen, soms weg te nemen. En zijn hand was mild, de rechterhand, waarvan de linker niet wist wat zij deed. ‘Zult gij niet toekomen?’ klonk de vraag als zijn zuster kommer droeg om zijn vaak te ruime milddadigheid.

Misschien wordt de geschiedenis van zijn oorlogsjaren nog wel eens geschreven. Lam Gods, de klokken, en zijn fiere taal. Zijn Eminentie toomde hem in (Wie met klokken schiet, wint de oorlog niet!), hij gehoorzaamde, het viel hem hard. Hij is zijn weg gegaan, de rechte lijn, de weg van de onbuigzame, fiere, eerlijke man. Niet iedereen heeft dat begrepen, - of willen begrijpen, - en uit deze kleinmoedige aarzeling is veel leed gegroeid. Een nobel hart werd gekwetst.

Het is voorbij. De ‘Marentak’ straalt in de luister van het aards paradijs. De brem heeft koninklijk gebloeid. De lange nachten leven van het lied der onvermoeibare nachtegalen. Jozef Muls is herinnering geworden, glans en diepte in ons leven.

Em. VAN HEMELDONCK

‘De leeuw’ in 't Afrikaans

Wij ontvingen een exemplaar van ‘Die leeu van Vlaandere’ van Conscience, vrij bewerkt ‘uit Vlaams’ deur Arsène C.P. Bultinck (Uitg. J.P. van der Walt, Pretoria, 1960). De bewerker is een Vlaming, die sinds 1951 als technicus in Zuid Afrika werkzaam is.

Deze eerste publicatie van een Vlaams werk in Afrikaanse versie is wellicht een interessante poging om de Nederlandse literatuur dichter bij het Afrikaanse lezerspubliek te brengen. Dit publiek blijkt inderdaad vreemd te staan tegenover onze letteren. Nederlandse boeken blijken slechts vindbaar in openbare bibliotheken, niet in boekhandels. Om ruimere verspreiding te bereiken zijn de Nederlanders overgegaan tot het vertalen van werken in het Afrikaans, vooreerst populaire (b.v. Ciske de Rat). Literair volwaardiger werk kan nadien volgen.

Naar ik van Dr. L. Vandenbrande, thans secretaris bij de Belgische Ambassade te Kaapstad die de verspreiding der Zuidnederlandse letteren in Zuid-Afrika zo genegen is, vernam zouden na Die Leeu spoedig drie Afrikaanse versies van Vlaamse literaire werken uit onze tijd volgen.

Onder impuls van Dr. Vandenbrande is ook een Gallup begonnen over de bekendheid en waardering van de Vlaamse én Noordnederlandse roman in Zuid-Afrika. Wij hopen onze lezers over het resultaat van deze Gallup in te lichten.

ALB. W.