Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 106

[p. 699]

Raymond Brulez
De palen

De twee palen stonden te midden van de grote markt geplant. Het waren zwarte, gekreosoteerde dwarsliggers; men zag duidelijk de gaten waar de bouten de spoorstaven hadden vastgeklonken. Blijkbaar spaarde het nieuwe regiem waar het maar sparen kon... Een lastwagen kipte een lading zand dat rond de voet der palen werd geharkt; het bloed zou niet ver over de historische plaveien vloeien...

Gezeten op het terras van een volkskroegje keek ik naar de stadstuinier die, traag, maar netjes, zijn taak uitvoerde. Weldra kreeg ik het gezelschap van een vent in zwarte trui; zwaar gebouwd, met zwarte naar mekaar toegroeiende wenkbrauwen, vlak facies - allicht een gewezen bokser. Ongevraagd gaf hij kommentaar:

‘Volgens mij zal het peleton opgesteld worden op het balkon van het stadhuis. De kogels die hun doel missen, slaan dan in het zand (zijn handpalm tekende een duikelende baan, als van een landend vliegtuig) anders gingen de ruiten van het muzeum er aan’.

‘Ze hadden evengoed de stallingsmuur van de gendarmerie kunnen kiezen, waar binst de oorlog...’

‘Ja, dáár schoten ze van vlak bij, van op zes stappen afstand... Er is daar nu een marmeren plaat met verguld opschrift’.

‘Te Florence op het plein waar Savanarola werd verbrand is er op de grond een koperen cirkel aangebracht...’

De man knikte. Savanarola was voor hem geen onbekende. Het bleek trouwens al dadelijk dat hij heel wat afwist van historische gebeurtenissen.

‘Waarom heeft de diktator - ik zeg de dingen zoals ik ze meen, recht voor de vuist (de vuist waarmede hij, vijftien jaar geleden Samuel Johnson in de vierde ronde knock-out had geslagen). Waarom heeft de diktator deze plaats uitgekozen? Om de verbeelding van de massa te treffen, meneer! Omdat, vier eeuwen geleden, op deze eigenste plaats, twee volksmenners werden gehalsrecht! De despoot voelt zich zo zeker van zijn macht dat hij zich alles kan permitteren...’

‘Volksmenners?’ wierp ik op.

[p. 700]

‘Eh ja, ge zult me zeggen dat die twee graven van ander formaat waren dan die twee dwaze senatoren welke aan de dijk werden gezet: die Berckmans met zijn advokatenbetoog dat de heerser een usurpator is; die Scherpenseel met zijn pamfletje over de jeugdjaren van de kerel, zijn kleine en grote aftroggelarijen’.

‘Nog geen reden om daarom die twee mensen kapot te maken...’

De bokser legde zijn handpalm op mijn voorarm.

‘Volledig akkoord, meneer! Wat hier, deze namiddag, om drie uur; let wel op een zaterdag wanneer iedereen vrij af heeft, zal gebeuren, is méér dan een misdaad... een onbetamelijkheid!’

Hij kende Savanarola; hij kende Talleyrand - althans approximatief. Niet zo kwaad als kultureel bagage.

Blijkbaar had de man zijn historisch citaat wat al te patetisch uitgegalmd, want, drie tafeltjes verder, richtte een spuitwaterdrinker zijn uitpuilende adamsappel en zijn fletse kwalogen naar ons. De bokser kleurde.

‘Die kwibus daar met zijn radaroren... net een verklikker...’

Wij zwegen een poosje. De spuitwaterdrinker bemerkte onze argwaan; riep de kelner, rekende af en slenterde weg.

Toen vroeg de bokser mij:

‘Weet je wie de geniepigste verklikkers zijn?’

Ik bleef het antwoord schuldig; maar dacht in petto: misschien boksers op rust die een bijverdienste zoeken als provokateur...

Hij gaf dan toch zijn mening te kennen:

‘Meest te vrezen zijn de koncierges. Is het u niet opgevallen dat de eerste maatregel, die de diktator heeft getroffen, een algemene loonstop was, met uitzondering voor gendarmen en koncierges. Daar hebt ge nu de gevolgen van de ondoordachte bouwpolitiek der vroegere regeringen: alleman in woonkazernes of flatgebouwen, onder toezicht van dat goedje dat hun oren plakt op het sleutelgat van uw appartementsdeur, dat uw briefwisseling losweekt boven de damp van hun waterketeltje... Mij zal zoiets alvast niet overkomen. Ik betrek een zolderkamertje in de Luizengang. Geen koncierge. Ik geniet de achting van alleman in het straatje. Ge begrijpt: dat kampioenschap van vroeger... Zodus als ik u ooit van dienst kan zijn: ge weet mij wonen, Luizengang 21. Ik heet Permentier’.

Hij vond er geen bezwaar in dat ik zijn drie glazen bier voor mijn rekening nam.

_**_*

[p. 701]

Ik was op mijn hoede gesteld. En plots herinnerde ik mij een onvoorzichtige uitlating. Op de fatale dag dat de diktator zijn machtsgreep had uitgevoerd, had mijn koncierge, leunend op haar bezemsteel als een herder op zijn staf - en zouden wij, huurders, niet voortaan een kudde vormen overgeleverd aan haar hoede? - mij, met haar schijnheilige, zoetzemerige tronie, gevraagd:

‘Wat denkt meneer zo al over de gebeurtenissen?’ Om het kort te maken had ik mij van het volkse gezegde bediend: Een rijk van dwang 'n duurt niet lang... En gisteren, toen ik thuis kwam, met welke arglisttige monkel had zij mij het boek overhandigd dat een haastige vriend voor mij aan haar had toevertrouwd: Opgang en Ondergang der Dwingelandijen... Was de exekutie van Berckmans en Scherpenseel niet het signaal voor een algemene terreuraktie? Deed ik niet goed, ik die door niets aan de hoofdstad was gebonden, een tijd lang, van op veilige afstand, dit wijf, dit panterdier uit de boom te kijken?

Dezelfde avond nog reisde ik naar mijn geboorteplaats, een badstad die, in deze oktoberdagen, nu de laatste zomerklant verdwenen was, een rustig verblijf beloofde. Ik deed er dagelijks mijn ochtendwandeling langsheen de zeedijk, snoof het zilt der zee en voelde mij betrekkelijk gelukkig. Zekeren dag merkte ik dat de rolluiken van het Casino neergelaten bleven. Op de arduinen stoep voor de gesloten ingangspoort trof ik een jonge croupier in werksmoking die een mismoedig gesprek voerde met een jager. De diktator had alle jachtgeweren doen inleveren en, vermits hij zijn regime niet alleen op dwang maar ook op deugdzaamheid wilde grondvesten, baccara- en roulettetafels in beslag genomen. De croupier jongleerde nerveus met het geldharkje, waarmede hij, in gewone tijden, de ebonieten geldmerken naar zich toehaalde, als een orkestmeester met een dirigeerstok, die geen maat meer krijgt te slaan.

Daar kansspel en liefde een zeker solidair verband vertonen waren logischerwijze ook de bars gesloten geworden, waar jonge dames kwetterden, aan de schenkdis op hoge krukstoeltjes gezeten. Voor hen was het trouwens maar een half kwaad: met de eerste herfstdagen trokken de meeste onder hen, net als de zwaluwen, naar de Azuren Kust.

Ook had ik kennis aangeknoopt met een gepensioneerd zeekapitein op de lange omvaart. Ikzelf was eveneens gepensioneerd; maar mijn vroegere werksfeer: de dienst der werkongevallen, had slechts luttele stof tot vertellen opgeleverd. Mijn vriend echter had, van op zijn scheepsbrug, ijsbergen en walvissen geschouwd en, binnen in het schip, het doen en laten der passagiers geobserveerd en zelfs medebeleefd.

Nooit raakten wij enig politiek onderwerp aan. Mijn vriend liet mij, doorheen zijn verrekijker, de aan de zeeeinder voorbijtiegende vaartuigen

[p. 702]

onderscheidden: de gladdekschepen en de kuildekschepen, de kofferdekschepen en de tankschepen.

Dagelijks deden wij dezelfde wandeling, rustten uit op dezelfde bank, daar waar de zeedijk plots stuit tegen de duinhelling.

En zo gebeurde het dat de zeekapitein verrast zijn kijker richtte naar een groep mannen, die de dijktrap afdaalden naar het strand. Zij strompelden, de ene na de andere, traag en gebogen als monniken. Hun rij werd bewaakt door gendarmen met blauw-zwart glimmende helmen als mosselschelpen. Ze liepen barrevoets in de zeebranding, die op haar laagste tij was gekrompen. Het leek zoiets als het défilé van renpaarden, die men ook wel eens naar de zee laat draven.

Ten slotte deden de bewakers hun gevangenen de golfbreker opgaan, die bezet was met een rij palen, begroeid met wier en mosselzaad. Aan iedere paal werd een man vastgekoord.

‘Wat gaan ze doen? Gaan ze hen fusiljeren?’ vroeg ik verschrikt.

‘Dat denk ik niet. Het nieuwe regime is zuinig. Het spaart zijn lood. De gendarmen hoeven slechts te wachten tot de vloed stijgt. Eerst tot aan de knieën, dan de navel, dan de kin, dan... Nooit gehoord van Carrier? Van de noyades te Nantes onder de Franse terreur?’

Hij reikte mij de verrekijker.

‘Misschien herkent ge iemand’.

Ik telde zestien veroordeelden; liet de rampzalige gelaten in de rondingen der lenzen opduiken. Onder hen waren: Permentier, de spuitwaterdrinker met de kwalogen, de jonge croupier, de jager...’

De officier der gendarmen kwam traagjes naar ons toegewandeld; hij besteeg de dijktrap en begroette de zeekapitein met een militair salut en een lijzige glimlach van heimelijke verstandhouding. Dan richtte hij zijn zwartgehandschoende hand naar mij, keek vragend naar de zeekapitein. Deze knikte bevestigend.