Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 110

[p. 591]

Kroniek
Lieve Scheer
Een nieuwe reisidylle van Daisne

De nieuwe roman van Johan Daisne Als kantwerk aan de kim (uitg. Manteau) heb ik, zoals haast al zijn boeken uit de laatste jaren met gemengde gevoelens gelezen. Hoewel sommige van Daisnes eigenaardigheden je voortdurend ergeren, is zijn gebabbel over duizend gewone dingen des levens zo speels en gemakkelijk dat je verrukt moet luisteren. Tevens heeft de toon, bij alle zelfkoestering en gevoelerigheid, iets zo warms en oprechts dat je ondanks een en ander jezelf gewonnen geeft.

Zoals Baratzeartea vertelt het boek een toeristische idylle. Een oudbankdirecteur maakt een autoreis naar Zuid-Frankrijk, of liever: met een bepaald voornemen overdoet hij een reis die hij daar elf jaar geleden maakte met zijn dochter en een groepje uiterst kleurige Brusselse types; de mooiste beleving van de tocht was het beeld van een bergketen, die als kantwerk aan de horizon de naam droeg van ‘les dentelles de Montmirail’. Naar modern recept bouwde de auteur de ene reis in de andere in. Hij hanteerde het procédé van de flasch-back echter op zijn eigen wijze: niet om het verhaal te verinwendigen of de spanning op te drijven, maar om met een typische Daisneiaanse speelsheid werkelijkheid en verbeelding (i.c. herinnering) mekaar wederzijds te laten oproepen en aanvullen (magisch realisme). Typisch is ook dat deze flash-backs geen stelling tegenover of geen afrekenen met het verleden bevatten, maar enkel uiting geven aan een gevoelvolle en licht weemoedige gebondenheid aan het verleden.

In het begin schijnt het verhaal uiterst banaal en zelfs... - Daisne excusere mij het woord - een tikje lachwekkend te worden. Hoofdfiguur is een onbelangrijk heertje behept met een haast hinderlijke reeks narcistische trekjes: reactionaire verstarring, neiging tot moraliseren en doctrineren, een wat pietluttige en al te scrupuleuze zorg om de deugd van zijn dochter en om de toespraak die hij moet houden over de zware frank, maar vooral: gebrek aan aandacht voor de anderen. Zijn medemensen kent hij slechts voor zover ze op hem betrokken zijn, voor zover ze zich aanpassen aan zijn ik-gebondenheid, zijn ethische opvat-

[p. 592]

tingen en zijn hang naar het verleden; ze interesseren hem slechts voor zover ze zijn ijdelheid strelen door uiting te geven aan hun bewondering, voor zover ze hem in staat stellen zich ontroerd en bewogen te voelen of vol vergoelijkende vergevingsgezindheid, dit alles steeds vanop een sterk ik-gebonden ethisch standpunt.

Die weinig opvallende hoofdfiguur rijdt tijdens de paasweek naar Ouvèzes om er op de mas waar hij vroeger met de hele compagnie verbleef, alleen nog de onschone en reeds grijzende Dominique te vinden. Zulks had het slinkende aantal handtekeningen op de jaarlijks gestuurde paaskaartjes hem trouwens laten vermoeden. Het doel van die reis? Steeds weer heeft Folkert, de hoofdfiguur, het over een boodschap, een vraag... die hij Dominique over te brengen heeft. Hoe flauw doorzichtig, hoe belachelijk en ouderwets die suggestie van een laattijdige idylle de lezer aanvankelijk aandoet, op de duur begint het te boeien. Men beseft zelf niet waarom. Men weet immers al lang welke vraag Folkert te stellen heeft en welk antwoord Dominique zal geven; wat valt er tussen hen nog verder te zeggen? Of misschien wordt de lezer langzamerhand geboeid omdat er inderdaad niets meer te zeggen valt. Men is in de idylle van Folkert en Dominique gaan geloven; het belachelijk sentimentele ervan is stilaan geweken. Dan komt de ontknoping: zo bruusk, zo onverwacht, zo ontroerend-wreed en zo sober in al haar mysterie. Folkert vindt zijn bestemming in het Jenseits, heel anders dan hij ze gedroomd had. Aldus krijgt de titel een diepere betekenis. Het lichtende gelukschenkende kantwerk aan de kim van Montmirail is het symbool van de dood.

Dit slot maakt zeer veel goed. De ingehouden toon wist het hinderlijke en gevoelerig egotisme van het voorgaande uit. Het boek houdt immers op vanuit de oude man geschreven te zijn. De sentimentaliteit is nu niet langer iets dat de lezer opgedrongen wordt, maar de objectieve karaktertrek van een oud man, een kleine kant, die bij de lezer niets dan weemoedige vergevingsgezindheid wekt. Misschien heeft Daisne zijn boek niet eens bewust zo gestructureerd. Wellicht is deze distantiëring op het eind een wonderlijke vondst van zijn genie. Als de lezer, gewonnen door dit slot, op het vorige terugblikt, merkt hij ook dat veel van wat hem geërgerd heeft, de al te doorzichtige suspens die vervat lag in dat telkens opschorten van de ‘boodschap’, de ‘vraag’, het ‘voorstel’, die Folkert te brengen had, aanvaardbaar wordt. Zelfs die gevoelerige idee om de reis nog eens te overdoen was niet eens zo dwaas! Folkert en Dominique moesten toch naar elkaar toegroeien, en was er voor twee mensen die door niets anders gebonden zijn dan door de herinnering aan

[p. 593]

een paar samen beleefde dagen een betere weg dan dit overdoen van het verleden?

Wat de hoofdpersoon en intrige betreft, is dit verhaal al bij al dus niet zo kwaad, maar gemeten naar Daisnes eigen maat ver van indrukwekkend. Hetzelfde kunnen wij zeggen over de uitwerking en de stijl. Of liever: in de typering van sommige nevenpersonages geeft Daisne zijn volle pond; we denken vooral aan Bouzerolles, magnifieke naam voor ‘de kolos’, die beurtelings ‘lobbes’ of ‘olifant’ genoemd wordt, het stuk artiest, het grote kind met zijn omvangrijk en beweeglijk lichaam, zijn drukke gebaren, zijn spierige taal en rollende krachttermen; we denken ook aan het groepje onbehouwen lawaaimakers, opdringerig, tactloos, luidruchtig, gulzig: Louis, Louise en Titine. Daar vinden we Daisne op zijn best. De personages met wie Folkert zich solidair voelt, zijn echter ver beneden peil. Vooral de tegenspeler Dominique is te wazig uitgevallen. Zij is puur een afkooksel van Folkerts eigen gevoelerigheid. Zij is een schim die zich helemaal aanpast aan Folkerts behoeften, aandachtig luistert en op het gepaste moment de zweem van een traan te voorschijn brengt. Altijd weer beantwoordt zij Folkerts snel gewekte aandoening met flikkerende brilleglazen of stil geprevel, (wanneer zal Daisne dat aftandse woord toch eens gaan vervangen?). Voor het overige bestaat zij niet. Maman Varèze en Lieveke zijn wat beter. Toch is de uitbeelding van Maman Varèze te geëngageerd, te opdringerig vooringenomen. Lieveke van haar kant heeft buiten haar attentievolle bezorgdheid voor Folkert, haar kinderlijke drang om zich aan te vlijen, (papa en dochter slapen op de mas nota bene in hetzelfde bed!), haar zoeken naar troost en haar goedlachse vriendelijkheid, van de auteur weinig trekken meegekregen, zij het dat zij toch iets duidelijker is dan Dominique. Zo is dit weer eens een roman op zijn Daisnes geworden: een mengelmoes van meesterlijke brokstukken naast waardeloze rommel en levenloze schrijverij. Een paar parels liggen tussen een hoop eerder banaal leesvoer verloren.

Ook de stijl is zo. Voor onze moderne smaak wordt er een beetje te veel gebruik gemaakt van gevoelswoorden zoals lief, mooi, aandoenlijk, ontroerd, enz. Dat doet zo hol aan; wie zich niet te zeer ergert aan dat clichéachtig wegzwemmen in gevoelswoorden, wordt echter bekoord door Daisnes badinerende speelsheid, zijn gedurfd smeden van een eigen woordenschat, die zijn stijl een persoonlijke noot geeft en die soms verrukt door zijn vondsten. Graciele beweeglijkheid, wandelradiootje, pornomimiek, westernling, kloeane (contaminatie van doeane en kl...), snoblesse oblige etc. Daisne verstaat de kunst om deze vondsten aan te brengen op een wijze die zo spontaan en verrassend is alsof hij het zo

[p. 594]

maar uit zijn mouw te schudden had. Daarnaast irriteert echter zijn manier om over alles zijn zegje te hebben en zelfs... de moppen die vorig jaar de ronde deden, in zijn werk op te nemen. Ook kleine slordigheden als hem i.p.v. zich, of hij wanneer het over een valiesje gaat, zouden in de tekst van een goed auteur niet mogen te vinden zijn. Maar ja, Daisne schijnt nu eenmaal gebrek aan zelfkritiek of ambitie te hebben om zijn werk te kuisen en af te ronden. Of mist hij eerder het geduld om het in zich te laten rijpen?