Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 110

[p. 595]

Kroniek
Tom Schalken
De paardevleeseters

Na Ruyslincks grote sociale romans Het dal van Hinnom en Het reservaat vormt zijn derde verhalenbundel De paardevleeseters (uitg. Manteau) een vertederende tussenoplossing voor de doorgaans problematisch geladen werken van deze produktieve Vlaming. Het adertje van de fijne humor, dat Ruyslinck in zijn lichaam aanwezig weet, maar dat aanvankelijk nog te veel verborgen bleef onder de doorslaggevende thematiek van zijn romans en novellen, schijnt hij nu voorgoed te hebben aangeboord. Het vormt weer een gedifferentieerd perspectief voor de aandachtige lezer van de op literair gebied veelzijdige figuur, die Ward Ruyslinck ongetwijfeld is. Zijn in 1957 verschenen prozadebuut De ontaarde slapers getuigde reeds van een humoristische onderlaag en reveleerde een opmerkelijk geestige en fijnzinnig-ironische opmerkingsgave, hoewel ik deze novelle in geen enkel opzicht zou willen rekenen tot het type humoreske. In De stille zomer, maar vooral in Het dal van Hinnom schijnt Ward Ruyslinck de aanloop gewaagd te hebben tot de onlangs verschenen bundel, waarin humor en satire de enige en de duidelijke boventoon voeren.

Van de drie bijeengebrachte novellen is het titelverhaal wel het meest opmerkelijk. Voor het eerst houdt Ruyslinck zich met een doodgewoon, bijna banaal gegeven bezig, d.w.z. met een verschijnsel dat weliswaar nog nimmer in een dergelijke gave literaire vorm werd verwoord, maar waarmee hij als telg van de Belgische burgerlijke voedingsbodem dag in dag uit werd geconfronteerd, zelfs zó dat het hem, gevoelig als hij is, obsedeerde en hij het niet nalaten kon, zijn ergernis achter een felle satire te verbergen. Niet de oorlog, niet de eeuwige dood, niet de angst voor de menselijke aftocht, noch de sociale mistoestanden en wanverhoudingen, noch de nutteloze strijd van de romantische enkeling tegen de mechanisering en robotisering van onze maatschappij vormen het bijna symbolische onderwerp van zijn nieuwste verhaal, maar een volkomen ander, bijna contrasterend thema, dat hij met een satirisch lachje heeft gestolen van de opgeblazen burgerlijke gezichten van de mensen, met

[p. 596]

wie hij moet samenleven en wier grillen hij telkenmale moet aanschouwen: De enorme bouwlust van de doorsnee Belg, en dan niet als het gevolg van een nationale conjunctuurstijging, niet als een probaat middel om het tekort aan huizen te dekken, maar als het ziekelijk symptoom van de ijdele en hoogmoedige burgerzin. De behuizing schijnt het statussymbool te worden (of is het al) van de individuele materiële superioriteit. Ward Ruyslinck waagt het om met zijn literaire verrekijker, die hij vanwege zijn ergenis zeer scherp heeft ingesteld, door de vitrines van het maatschappelijke paleis der ijdelheid heen te gluren en hij komt tot de conclusie dat de bouwijver een bevrediging is van de menselijke hoogmoedswaanzin; dat het monument der westerse welvaart een schijnwerkelijkheid is; dat de bewoners van een riante villa mét zwembad en mét Amerikaanse slee slechts op bepaalde tijden hun sociale honneurs volgens hun aangemeten standing kunnen waarnemen, wanneer zij zich voor de rest van de tijd het meest elementaire ontzeggen, wanneer zij zelfs niet meer op een normale wijze hun organische behoeften bevredigen.

Ruyslinck heeft niet de pretentie om ons een misleidende beschrijving voor te houden van de door burgerlijke bekrompenheid geïnspireerde grillen van slechts één afzonderlijk mens, maar hij toont ons hoe aanstekelijk deze bouwzucht inwerkt op de afgunstige medeburger, die immers niet onder wil doen voor zijn buur, hoe deze tendens dreigt te ontaarden in een nationale kwaal, die Ruyslinck weliswaar lokaliseert in zijn vaderland België, maar die ipso facto te herleiden is tot de erfelijke mismaaktheid van de menselijke hoogmoed en afgunst.

Het verhaal kan kort worden weergegeven: een familie, bestaande uit vader, moeder en dochter, heeft een geweldig pand gebouwd met garage, vijf slaapkamers, zwembad, een ‘ladies' corner’ in de tuin en bovenal voorzien van een rieten dak, waarin Ruyslinck een dankbare gelegenheid ziet om de bewoners de naam Vogel te verlenen. Dit is overigens een kenmerkend literair trekje van deze Vlaamse schrijver. Namen verleent hij veelal naar de eigenschappen en gebreken van de personen, waardoor zij vaak (zoals in deze novelle) tot karikaturen worden. In De paardevleeseters geeft hij nog meer toe aan zijn neiging tot rake typeringen door middel van namen. Vader Vogel wordt al gauw de Nachtroofvogel gedoopt wegens zijn herhaalde nachtelijke thuiskomst, mevrouw Vogel krijgt de naam Steltvogel toegemeten wegens het hoegenaamd ontbreken van kniegewrichten en de dochter Charlotte wordt de Watervogel genoemd omdat zij lid is van clubs, ‘die alle iets met water te maken hebben’. Hoewel het gezin aanvankelijk de schijn van een welvarende gemeenschap heeft kunnen ophouden, komen hun buren al

[p. 597]

gauw achter de ware toedracht van de zaak. Vader Vogel is een doodgewone vertegenwoordiger in farmaceutische produkten; moeder laat zich, om de openstaande rekeningen te kunnen voldoen, voor haar liefde betalen; het gezin schaart zich 's avonds onder een enkele 25-watt lamp en voedt zich met paardevlees, afsnijdsel en vleesresten, die in een andere gemeente met de (auto)bus gehaald worden onder voorwendsel dat het dient als voedsel voor de honden. Aanstekelijk werkt deze levensstijl inderdaad, want wanneer de villa mét rieten dak te koop wordt aangeboden, omdat de schuldeisers blijkbaar ongeduldig beginnen te worden, zullen de buren dit gigantische ‘eiland van de maatschappelijke hoogmoed’ bij notariële akte overnemen; hun excuus hiervoor is: ‘Het is vreselijk om er de godganse dag tegenaan te moeten kijken, maar wanneer je er zelf in woont heb je er geen hinder van.’ Om opgewassen te zijn tegen de consequenties van hun geglaceerd bestaan, zullen ook zij niet kunnen nalaten om paardevlees te kopen bij de slager, die 5 kilometer verwijderd is, uit vrees dat hun herkomst en hun vermeende sociale status aan de ruchtbaarheid zal prijsgegeven worden.

In de bundel De paardevleeseters zijn verder nog twee novellen opgenomen en een hoorspel, getiteld De corridor, dat vorig jaar over de Nederlandse radio werd uitgezonden. Een van de twee verhalen, Mère Terrible, is een aardig schetsje in de wachtkamer van een dokter. Belangrijker is echter het verhaal Een man die Samson heet. De titelnovelle De paardevleeseters is qua inhoud typerend voor de mens Ruyslinck, het verhaal Een man die Samson heet is meer karakteristiek voor zijn schrijverschap.

Het verhaal, met zijn Kafkiaanse sfeer uit de bundel De madonna met de buil, vertoont er een grote overeenkomst mee. Ook hier zou men de noodlotsidee centraal kunnen stellen, zij het dan dat de tragiek van die idee verzacht wordt of misschien wel vergroot door de fijn-ironische pen van de schrijver. Ook hier is het weer het individu, de eenzame, gevoelige enkeling, die zijn naïeve vreugde met de desillusie moet bekopen; de gewone man, die hoopt, verwacht, teleurgesteld wordt en ontsteld het toneel moet verlaten.

Men zou er verkeerd aan doen, deze bundel, wat de novellen betreft, als Ruyslincks literair buitenbeentje te kwalificeren, wanneer de humoristische toon wat onwennig in de oren mocht klinken. Reeds in 1951 kon De Periscoop schrijven: ‘Ward Ruyslinck behoort tot de enigen in Vlaanderen, die humor bezitten.’ Zijn gave voor fijnzinnige humor, die vooral in Het dal van Hinnom manifest werd, evolueerde in deze verhalenbundel tot scherpe humor en satirische spot. Ontstaat de satire niet uit diepe, edele gevoelens, zoals bijvoorbeeld genegenheid en mede-

[p. 598]

lijden? Medelijden met de vernederden en verdrukten, ook wanneer men onderdrukt wordt door zijn despotische chef (‘Buigenofbarsten’) of wanneer men het slachtoffer wordt van zijn eigen burgerlijke afgunst en hoogmoed? In dit opzicht beantwoordt Ward Ruyslinck weer geheel aan zijn roeping als humanistisch schrijver, verdediger van de menselijke individuele en sociale waarden, en strijder voor handhaving van recht en waarheid. En het laat zich aanzien dat De paardevleeseters geenszins zijn laatste satirisch geestesprodukt is geweest. Sinds 1960 heeft hij immers reeds een paar satirische werken aangekondigd, ‘een grote sociale satire, geïnspireerd door de Parousie’ en ‘een satire op de ambtenaarswereld’. Wanneer ons lange wachten op de publikatie hiervan een positieve compensatie vindt in de literaire kwaliteit, dan willen wij ons ongeduld nog gaarne even met een vredige glimlach onderdrukken.

De corridor wordt door de uitgeverij als een ‘toegift’ beschouwd. Zowel wat de vorm en het thema alsmede de toon betreft, past dit hoorspel geenszins in het geestelijke en literaire klimaat van deze verhalenbundel. De vorm mag dan wel een nieuwigheidje van Ruyslinck zijn, het stuk doet voor mij toch de vraag rijzen of het niet zijn literair rendement zou opbrengen wanneer Ward Ruyslinck de kleine stap durfde wagen tot het in toneelvorm omwerken van bijvoorbeeld zijn De Ontaarde Slapers. In tegenstelling tot de vorm is de thematiek typisch Ruyslinckiaans, wellicht nog méér dan in zijn vroegere geschriften, omdat hij, bij gebrek aan de mogelijkheid van epische beschouwingen, de kracht hiervan moet zoeken in de keuze van zijn figuren en gebeurtenissen. (Dit verklaart misschien ook de reden waarom Kees Fens in ‘De Tijd-Maasbode’ de personen iets te opzettelijk vond.)

De relatie mens - maatschappij wordt hier zo nauw uitgespeeld, dat diegenen die deze relatie onderhouden, nagenoeg verworden zijn tot ‘voorbeeldige’ symbolen. Iedere (politiek) maatschappelijk actuele groepering kent haar representatieve figuur: Salmon Fink (jood), Polly (neger), Maj. Strangehold (Amerikaan) en ‘de commissaris’ (Rus). Wanneer zij tegenover elkaar staan leert men weer eens Ruyslincks visie en levensbeschouwing kennen. En ik kon het niet nalaten om Salomon Fink in meer dan één opzicht met Ruyslinck te identificeren: zijn hang naar de bijbelse leer (kaballistische uitspraken), zijn afkeer van collectivisme en utilitarisme, zijn pacifistische gevoelens, zijn zucht naar eerlijkheid en waarheid (interview met Amerikaanse reporters), doodgewoon zijn dóór en dóór menselijke houding. En een dergelijke bevestiging van Ruyslincks instelling en opvattingen mogen we zeker niet louter als een ‘toegift’ beschouwen.