Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 112

[p. 487]

Roger Pieters
Zomer

De fijferblazende jongens op de steenweg hieven voor de zoveelste maal hetzelfde marslied aan. Luider bijna dan het ijle, van harmonieken ontdane gefluit, klonk het dreunen van de benagelde laarzen op de keien. Mannelijk. Wie niet wist dat het de halfvolwassen jongens uit het college waren, had durven zweren dat de Duitsers teruggekeerd waren. Elke morgen wekten ze mij met hun ‘Prinz Ethelmars’. Ik was toen nog een heel kleine jongen, maar na enkele dagen floot ik het net als zij, hoog en nog valser, en ik trapte mijn schoenzolen met gaten nog stukker op de asbaan die naar de school leidde. Op een morgen, net nadat Prinz Ethel me had gewekt, hoorde ik op de deur bonzen en mijn vader werd weggevoerd. Ik hoorde het maar achteraf van moeder, die weende, wat ik van haar niet gewoon was, en ik vond het niet zo erg. De jongste tijd was vader heel dikwijls dagenlang van huis geweest: het was bijna een verrassing wanneer hij wel thuis was, en, nadat ik enkele dagen, bij mijn thuiskomst uit de school, naar hem had geïnformeerd, vergat ik het. Vader was iemand die er wàs, ook al was hij er niet, meer een begrip dan iemand van vlees en bloed, die je op de schoot nam. Slechts veel later, lang nadat de oorlog gedaan was, toen men de gevallen helden herdacht, begreep ik dat we iets verloren hadden. Ik stond naast mijn diep-gesluierde moeder en andere mensen in het zwart voor een lange rij uniforme kisten. In één ervan lag mijn vader of wat van hem restte, of wat men ons van hem wilde teruggeven (opsolferen, zegde oom) en ik kon moeilijk geloven dat het precies in deze kist waarbij wij hadden postgevat, was, dat vader lag. Ik zag hem in alle kisten en de hele lange dienst door heb ik gehoopt en gevreesd dat de deksels zouden opengaan en mijn vader, twintig, dertig maal herhaald, rechtop zou gaan zitten. De ontvleesde vingers naar mij toegekrampt, vragend waarom ik niet had getreurd over hem, me uitnodigend mijn aangezicht tegen zijn aangezicht, waarin de wormen gaten hadden gevreten, te drukken. Ik rook vader, de kerk stonk naar hem. Toen zette het orgel een lied in dat begon met een heel hoge fluittoon, een toon die ik tegen de gewelfde

[p. 488]

zoldering kon zien glijden (ik keek werkelijk naar omhoog) en toen was plots vader vergeten. De soldaten marcheerden onder het raam van mijn slaapkamer voorbij en ik hoorde hun lied fijferen, door de orgelmuziek heen. Ik vergat wat op het orgel gespeeld werd, wat me voorheen nooit gebeurde, want steeds word ik door de muziek volledig overspoeld. Ik ontwaakte toen ik moeders hand op mijn arm voelde. Iemand leidde me buiten de kerk en ik voelde de medelijdende blikken van honderden mensen over me glijden. Je zwijmelde, zei de man met de zwarte handschoenen, toen we buiten in de zon kwamen. Ik mocht op de arduinen kerkdrempel gaan zitten, heel onbeleefd, en hij liet me drinken van een scherp-smakend drankje waarvan ik hoesten moest. Straks komt mama, zei hij, blijf hier maar rustig zitten. Het was prettig in de zon met de orgelmuziek in de grote kerkklankkast achter me. Ik voelde de muziek trillen in mijn rug.

De muziek trillen in mijn rug, de warme muur van de bunker trilt in de zon. Of is het het lied der Vlaamse zonen dat de hete lucht vibreren doet? De jongens blazen ongelijk, ze snijden reepjes zomer. De reepjes vallen om me heen, aan alle kanten, als de lange reepjes aluminiumpapier die door de vliegtuigen werden gegooid om de radar te verschalken, vertelde me later een onderwijzer, die de oorlog niet had meegemaakt maar er veel over had gelezen. Wij jongens, verzamelden die reepjes en maakten er armbandjes van voor onze meisjes. We waren zes jaar. Zeven jaar. Elk van ons had zijn meisje. Een vader kon je missen, maar niet een meisje. Je wond de reepjes papier door hun haar en ze glimlachten en boden je een karamel aan, of gewoon een stukje suiker dat ze thuis hadden gegapt. Of je mocht bijten, zelfs tot over je oren, in hun boterham, zodat de confituur je een veel te grote mond tekende. De jongens blazen vals en ongelijk, ze kwetsen de herinnering. De herinnering stapt uit haar kader, ik kan er vader niet bijdromen, noch pogen, misschien uit berouw, een bleek afkooksel van verdriet te telen. De jongens zijn on-aangename werkelijkheid, ik ben blij wanneer ze ermee ophouden. Misschien zijn ze in het gras gaan liggen, ik hoor hoge lach-geluiden als van vechtende, stoeiende kinderen. Ze voelen elkaars lichaam en lachen, als twee pasverliefden die elkaar ontdekken. Eén blijft doorfijferen, een ander melodietje nu, een musicerende god Pan bij liefde in groep bedreven. De reeds harde stem van de leider (?) roept enkele namen. De jongen heeft een führerstem, hij is voor beters in de wieg gelegd. Hij waakt over zijn schapen of misschien wil niemand met hem spelen. Het hoge gelach wordt geproest en het klinkt bijna luider nog. Straks komen ze het duin over dat me van de steenweg scheidt. Ze zien me liggen, een volksvijand. Jongens als zij zien in elke

[p. 489]

vreemde een volksvijand, ze dansen om me heen, zwaaien hun fijfers als zwaarden door de lucht. De zwarten waren net zo, de jonge zwarten van weet-ik-welke brigade en de meisjes met blonde, lange vlechten. Hun haren waren ‘paarde’-lijk gevlochten en ze staken de harde borsten vooruit, ook al hadden ze er geen, om het vaderland te voeden, om ze door het vaderland te laten koesteren. Jongens van zeven jaar weten dat meisjes anders zijn dan zijzelf. We moesten de straat vrijlaten wanneer de zwarten aanmarcheerden, eerst de jongens. De riem over de borst gespannen. Ze zongen, fijferen leert men niet tussen aanwerving en Oostfront. Daarna de meisjes. Ze trokken de schouders achteruit en marcheerden met weinig zwier, maar fier genoeg. Op de speelplaats van onze school voerden de jongens militaire oefeningen uit en soms sloop ik de klas binnen en gluurde door het venster naarbuiten. De klas geurde nog naar dertig kinderen, ik hield van die geur. Ik zat achter de poppenkast. Tijl en de Duivel grijnsden elkaar stilzwijgend toe en er was ook een Stoute Man, helemaal in het zwart. De juffrouw had hem een riem over de borst genaaid. Ik keek naar de zwarten op de speelplaats. Ze kropen op de buik door het stof en de leider alleen stond heel fier rechtop onverstaanbaar te brullen. Het is gemakkelijk fier te zijn wanneer je heel alleen rechtop staat. Daarna stapten ze met bezemstokken rond de speelplaats, ze zongen ook van de Vlaamse zonen. Ik had steeds een buitengewoon geheugen voor muziek, toen ik negen jaar was stuurde moeder me naar de muziekschool en ik werd een heel fatsoenlijk trompettist. De meisjes zongen heel hoog en niet zo passend bij hun bijna onvrouwelijke fierheid over Onzelievevrouw van Vlaanderen. Ze kregen er de maat niet in. Zekere dag kwamen twee zwarten, een jongen en een meisje, vlak voor me op de bank zitten. Ik hield me heel stil, durfde bijna niet ademen. Eerst keek ik star naar Tijl, daarna naar de Duivel en toen durfde ik eindelijk door de spleet van het gordijntje naar de vrijende zwarten kijken. Het meisje leek een madonna met haar éne borst bloot. Bij oom hing een madonna, het jezuskind hield de borst met beide handen omklemd. Ik durfde naar de prent alleen maar loeren wanneer ik dacht dat moeder het niet opmerkte. Maar oom zei grof: Wat zou het, het joch heeft de jouwe toch ook gezien. Toen was hij klein, zei moeder. Toen, in de klas, was ik ouder en de gebaren van het zwarte jezuskindje leken me niet zo kinderlijk teder. Zijn vingers knepen het rode puntje. Ik wou glunderende Tijl laten meekijken, maar toen ik hem van de haak nam viel hij op de grond. Ik maakte me klein, een pak slaag verwachtend, maar het waren de zwarten die de klas uitvluchtten. Van toen af keek ik niet meer zo bevreesd wanneer ze de straat inmar-

[p. 490]

cheerden. Ik maakte me ook niet meer zo ijlings uit de voeten.

Toen was de oorlog plots uit. Moeder zei het me, en ze lachte voor het eerst sinds maanden. Nu keert vader weer, zei ze. Maar ik zag er niet zoveel verschil in. Er kwamen andere soldaten en ik at chocolade en ik leerde ‘plies’ zeggen in plaats van ‘bitte’ en op school leerden we een liedje waarvan niemand een woord begreep maar het klonk wel prettig. Eens kwam er een soldaat in onze klas en hij sloeg met een stokje de maat terwijl we zongen en klapte hard in de handen toen het voorbij was en wij gegroet hadden. De juffrouw bloosde heel erg toen de soldaat haar met zijn stokje tegen de wang tikte. We hadden nooit zulke vreemde liedjes geleerd toen de andere soldaten er nog waren, maar een meisje dat een tijdlang mijn lief was had juffrouw wel eens met een soldaat gezien. Hij droeg een revolver, zei ze.

De oorlog was voorbij, zegde iedereen en de mensen keken een tijdlang weer vrolijker en later werden de jurkjes van de meisjes kleuriger en ik kreeg nieuwe schoenen, maar ik was nog zo jong dat ik weinig verschil merkte. En zo kwam het dat de oorlog eigenlijk nooit eindigde. Nooit kwam een dag waarop ik me realiseerde: de oorlog is uit. Alle herinneringen die oorlog betekenden, bleven in mij. Soms sluimerden ze, maanden-, later jarenlang, maar dan zijn ze er weer. Er hoeft slechts iemand een sigaret te rollen, of er klinken harde stappen onder mijn slaapkamerraam, of iemand bonst op de deur omdat we de bel niet horen daar de televisie ingeschakeld is, en het is weer oorlog. Mijn vrouw zegt: je bent een dromer, geen realist en mijn kinderen begrijpen niet dat ik mezelf kan vernederen iemand een Engelse sigaret af te schooien, maar mijn leven stolde omheen enkele herinneringen die eigenlijk nooit werkelijkheid waren. Ik beleefde het verdriet niet, beleefde de oorlog niet echt, maar toch bleef hij duren, tot vandaag. Terwijl baardeloze jongens soldaatje spelen op een eenzame straat in de duinen. Een weg die de Duitsers aanlegden om door de batterij te rijden. Ik hoor de benagelde laarzen hun plaats in de rij zoeken. Iemand blaast een trillertje op zijn fijfer, een voorblazer. Onbewust huppelen mijn vingers de melodie mee. Op mijn knie. Lang nadat het ijle geluid in de hitte is opgelost, blijven mijn vingers het ritme tikken. Het geluid blijft even levend in mij.