Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 112

[p. 768]

Albert Westerlinck
Julien Kuypers ging heen.....

Wie zich de figuur en het werk van Julien Kuypers voor de geest roept, kan eerst en vooral, zoals ik, worden getroffen door het feit dat wij deze vijfenzeventigjarige, door een snel woekerende ziekte weggerukt, nooit maar één seconde als een oud man hebben kunnen beschouwen. Tot op het ogenblik dat een brutale kwaal hem neervelde, was hij boordevol bruisende, sprankelende vitaliteit en gonsde hij van plannen.

Het treft mij nu ook meer dan te voren, dat ik nooit in het Vlaamse openbaar leven één man heb ontmoet die zich zó volledig, rusteloos, nerveus en dynamisch op zoveel verschillende levensterreinen heeft ingezet, met die totale overgave aan arbeid en strijd. Hij heeft ten volle geleefd.

Het heeft hem daarbij aan dramatische fazen niet ontbroken, tijdens de bezetting en daarna. Ze zijn bijna onontwijkbaar voor iemand die in de buurt komt van de politieke arena en er zich zelfs in werpt, vooral wanneer hij dat doet met de principiële onverschrokkenheid die Julien Kuypers als socialist, vrijzinnige en flamingant eigen was. De donkerste tijd kende hij ongetwijfeld tijdens het proces, en de wreedaardige hetze tegen hem opgezet, na de tragische brand in het departement van Openbaar Onderwijs te Brussel. Hij heeft, gelukkig, die helse periode dapper doorstaan en er wellicht uit geleerd dat hij, zeker links maar ook soms rechts, enkele trouwe vrienden telde - wat ieder leven rijker maakt.

Anderzijds heeft hij de grote vreugden gekend van een mens die door zijn onblusbare drift om initiatieven te nemen, op talrijke gebieden veel ‘realiseren’ kon.

Zijn medestanders in de Vlaamse socialistische beweging, die naar het voorbeeld van Vermeylen Vlaamse én sociale beweging tot één enkele, ruime democratische strijd willen versmelten, verliezen in hem een hunner trouwste, actiefste, dapperste en intelligentste makkers.

Maar ook buiten de grenzen van deze beweging, is Julien Kuypers voor geheel Vlaanderen een man geweest die met de hardnekkigheid en het enthousiasme, die hem kenmerkten, heeft geijverd voor de voortdurende

[p. 769]

activering van de Vlaamse emancipatiestrijd op cultureel gebied. Met hem verliezen wij een flamingant die op alle posten en fronten, te Brussel en elders, de culturele opgang van zijn volk met alles gevende edelmoedigheid heeft gediend. Hij beschikte bovendien over een klaar en evenwichtig inzicht in onze strijd, waardoor hij zowel de taalproblematiek als de sociale verheffing, de geestelijke vrijheid als de tolerantie, de autonomie als de Europese verruiming, hun juiste plaats wist te geven.

Anderen kunnen bevoegder dan ik spreken over de arbeid van Kuypers als onderwijsman, pedagoog, en specialist in de kennis van de grote cultuurmedia, radio en televisie. Ik verkies mij te beperken tot enkele aspecten die mij meer vertrouwd zijn.

De meesten onder mijn oudere lezers hebben in hun Sturm-und-Drangtijd romantisch van de eenheid der Nederlanden gedroomd. Zo deed ook Julien Kuypers. Doch pas later, toen zijn realiteitszin was gerijpt en hij in de administratie een grote macht had verworven, ging hij zich ten volle inzetten voor de verbetering van de culturele betrekkingen tussen Nederland en België (inzonderheid Vlaanderen). Zonder hem zou het Belgisch-Nederlands cultureel akkoord, met al zijn vertakkingen, niet tot stand zijn gekomen. Er is niemand in de gehele geschiedenis van de Vlaamse en Nederlandse culturele betrekkingen die ooit met zoveel zielsovergave en rusteloos dynamisme, ook zoveel resultaat, tot in zijn laatste levensmaand (zijn laatste brief bereikte mij twee dagen voor de jongste Conferentie van de Nederlandse Letteren), door de idee van de toenadering werd bezeten (het woord is niet té sterk) als hij. Hij kende zo goed als wie ook de aarzelingen, de negatieve affecten, de sceptische of ironische gesteldheden die in Vlaanderen, en zelfs bij zijn beste literaire of andere vrienden, tegenover Nederland bestaan. En hij kende, beter dan wie ook, de apriorismen en hebbelijkheden die bij een deel van de Nederlandse bevolking - vooral wellicht de intellectuelen - een sympathiek contact met het Zuiden bemoeilijken. Doch meer dan het hart, sprak bij Julien Kuypers, inzake Vlaams-Nederlandse toenadering, een verstand dat helder inzag dat dit de enige, zij het soms zo moeilijke en van onaangenaamheden bezaaide weg is naar de volwaardige integratie van onze taal en cultuur in een toekomstig Europa. De buitengewoon realistisch-intelligente ‘vent’ die hij was, liet zich niet drijven op romantische affecten, pro of contra, maar heeft met zijn scherpe zin voor de realiteit, zijn kunstvolle diplomatie en zijn nooit versagende hardnekkigheid, gewroet in dienst van zijn ‘idee’. Helaas, Julien Kuypers heeft ze niet volledig

[p. 770]

‘gerealiseerd’ gezien!

Een ander stuk van zijn rusteloos leven heeft Kuypers geschonken aan de voltooiing van Vermeylens ideaal: ons streven naar de ‘Europese ruimte’. Er worden op dit ogenblik, gelukkig, steeds meer Vlamingen gevonden die zich door ruime talenkennis en rijke culturele bagage zonder moeite in de Europese cultuurwereld kunnen bewegen. In de jongste decennia heeft echter niemand méér dan Julien Kuypers bijgedragen tot het scheppen van de media, die de culturele contacten van landgenoten met Europa kunnen mogelijk maken. Jarenlang heeft hij gewerkt om culturele akkoorden tussen ons land en zovele Europese volkeren tot stand te brengen, bovendien om via internationale organisaties in de sectoren van onderwijs, radio, televisie, Unesco, enz., de uitwisseling van de geestelijke goederen en de groei van de Europese geest te bevorderen. Het lijdt geen twijfel dat hij ook dit ideaal van August Vermeylen heeft geërfd, maar op het niveau van de praktijk, de politieke en administratieve mogelijkheden, heeft hij er méér dan wie ook voor gedaan.

Weet men dat Julien Kuypers zijn leven zo veelzijdig en intens aan de ‘actie’ heeft geschonken, dan sta ik, kijkend naar de rij van zijn geschriften op een van mijn boekenplanken, erover verbaasd dat hij tijd heeft gevonden om zoveel te schrijven.

Wanneer het over zijn geschriften ging, was hij zelf steeds bescheiden. Alleen over zijn sociaal-historische essays en studies sprak hij graag, en zelfs uitvoerig; om zijn resultaten op dit gebied bleek hij, tijdens gesprekken, gelukkig te zijn, en soms zelfs - terecht - een beetje trots. Over zijn belletristisch verhalend werk sprak hij niet graag, alsof hij het met de barmhartige mantel van Noë wou bedekken. Ten onrechte!

Zijn beste werk bestaat uit een reeks sociaal-culturele essays en studies, die begonnen is met Jakob Cats, agitator (1930) en later werd voortgezet in Bergop (1957), Les Egalitaires de Belgique (1960), De Vlaamse Beweging: een socialistisch standpunt (1960), Jan Pellering (1962). Verder liggen belangrijke bijdragen van hem verspreid in het verzamelwerk Geschiedenis der socialistische arbeidsbeweging in België, de Biographie Nationale, de Versl. en mededelingen van de Kon. Vl. Academie en elders. Het is opvallend hoe Kuypers zich gaandeweg beter wist te onderwerpen aan een strenge wetenschappelijke tucht, die bestaat in een nauwkeurige en volledige bronnenstudie en een scherp kritisch tekstonderzoek. Ik betwijfel geen ogenblik dat deze studies tot ons sociaal-cultureel en literairhistorisch patrimonium zullen blijven behoren.

[p. 771]

Als literair essayist is Julien Kuypers jong begonnen met een enthousiast doch vandaag voorbijgestreefd essay over Van Nu en Straks Op ruime Banen (1921) en een al te voorlopig opstel over Herman Teirlinck (1924), doch pas twintig jaar later waagt hij zich aan de publikatie van twee romans: de historische roman Heer van Lembeke, rijd aan! (1942) en de eigentijdse zedenroman Donderkoppen (1945). Wie beide romans gelezen heeft, weet dat zij treffen door grondige documentatie, breed opgezette structuur en beheerste afwerking, maar ontgoochelen door tekort aan spontane creativiteit en eigen stijlvermogen. Misschien voelde Julien Kuypers zich te weinig literator, ontbrak het hem in dit opzicht aan geloof in zichzelf of aan een levensconditie die hem zou in staat stellen de creatieve krachten te laten loskomen? Of misschien kón hij op louter creatief plan in feite slechts een tweederangsfiguur worden? Wat er van zij, hij verschijnt ons, literairhistorisch gezien, als een rand- en nafiguur van Van Nu en Straks, zwevend - en misschien soms geprangd - tussen de ‘grote’ prozaïsten vóór hem en de jongere ‘groten’ van het proza (Walschap, Roelants, De Pillecijn, enz.) die onmiddellijk ná hem zijn gekomen. Of hij uit die situatie of uit zichzelf een gevoel van literaire onzekerheid heeft opgedaan, valt te onderzoeken. Dat dit gevoel in hem heeft bestaan, staat echter boven elke twijfel verheven. In De Man van Emblem, en vooral in een van zijn mooiste verhalen Onder de Catalpa's, heeft hij het treffend uitgedrukt.

Al beschouw ik enkele van zijn novellen tot het beste dat hij heeft geschreven, toch gaat mijn voorkeur naar het scheepsjournaal Aan de Waterkant. Wie van de Vlaamse natuur houdt, de weiden, bossen en waterlopen, de pittoreske wandelingen in Vlaamse dorpen, de gezellige intimiteit van landelijke herbergen, wie ook houdt van de verhalen en wijsheden die de volksmond zo pittig vertelt, zonder de spannende wederwaardigheden van de lokale dorpsgeschiedenis te vergeten, zal dit boek steeds graag ter hand nemen. Het bewijst hoe diep Julien Kuypers geworteld was in onze Vlaamse natuur, ons volkswezen, onze onverwoestbare eigenheid.

Tot slot van dit In Memoriam wil ons tijdschrift ook hulde brengen aan de wijze waarop Julien Kuypers in de jongste jaren het N.V.T. heeft geleid. Zijn verhouding als leider van het N.V.T. met mij is steeds bijzonder hartelijk geweest. En ook zeer nuttig, want wij wisselden ervaringen uit, bespraken vraagstukken betreffende het tijdschriftwezen in Vlaanderen, bemoedigden en steunden elkaar voor een algemeen welzijn. Wij waren vrienden, zoals hij ook bevriend was met mijn beminde voorganger, August van Cauwelaert.

Onze wens is dat zijn ideologisch-gelijkgezinde culturele medestanders

[p. 772]

en literaire collega's die tevens met ons de tolerantie hoogschatten, - inzonderheid de redacteurs van het Nieuw Vlaams Tijdschrift, - ervan overtuigd zouden zijn dat wij met hen rouwen om het heengaan van een zeer verdienstelijk mens en vriend, die in bepaalde sectoren van ons cultuurleven moeilijk vervangbaar zal blijken te zijn.