Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 113

[p. 140]

De laatste ronde

Ontmoetingen met Cyriel Buysse en Ward Ruyslinck

Met veel belangstelling in de reeks Ontmoetingen van de uitgeverij Desclée De Brouwer de nummertjes 68 en 69 gelezen. Ze verschenen allebei in 1966. Het eerste is van de hand van Dr. M. Galle en schetst leven en werk van Cyriel Buysse. We krijgen hier tal van wetenswaardigheden, bekende en minder bekende, over de figuur van de lang omstreden prozaïst; o.i. is hoofdstuk IV, Enkele structuuraspecten, zeer verhelderend.

Men kijkt evenwel verwonderd op, wanneer men in hoofdstuk III, Buysse als polemist, (op blz. 31) verneemt dat F.V. Toussaint van Boelaere in zijn boek Spiegel van Van Nu en Straks zou beweerd hebben, dat Buysse destijds Van Nu en Straks heeft verlaten, gedreven door antiflamingantische gevoelens. Dr. Galle zet daartegenover: de schrijver zegde om financiële redenen vaarwel. In 1960 heeft Dr. Ant. Van Elslander in zijn werk Cyriel Buysse. Uit zijn leven en zijn werk, I, nagenoeg hetzelfde beklemtoond (op blz. 64).

Maar heeft Toussaint van Boelaere op blz. 227 van het bedoelde werk het ontslag van Buysse niet op precies dezelfde wijze gemotiveerd? Wanneer hij daarna de vijandigheid van de schrijver t.o.v. de Vlaamse strijd toelichtte, betrof zulks slechts een zijdelingse verklaring van de breuk met Van Nu en Straks.

Dr. Galle betoogt terecht, dat Buysses uitlatingen tegen de flaminganten pas later kwamen, nl. in 1897; ook Dr. Van Elslander beklemtoonde vroeger reeds ‘... dat de tegenstellingen tussen Buysse en zijn mederedacteurs van “Van Nu en Straks”, althans tot 1895, niet zozeer te situeren zijn op het “flamingantische” vlak, zoals F.V. Toussaint van Boelaere dit meende te moeten doen’ (op. cit. blz. 64). De verwoede uitvallen tegen de flaminganten worden door beide auteurs veeleer gezien als een gevolg van minder prettige ervaringen met vooraanstaande Vlamingen, o.m. een mislukte poging van Buysse om een verloving aan te knopen met de mooie dochter van Max Rooses. Dr. Galle bevestigde onlangs zijn visie daarop nog eens in de Handelingen XX (1966) van de Maatschappij voor Taal- en Letterkunde en Geschiedenis (blz. 174-175).

Maar lijkt het zo niet al te zeer, alsof er zich een ommekeer zou hebben voorgedaan in de overtuiging van Buysse? We kunnen ons vergissen, maar het wil er bij ons niet in, dat Cyriel Buysse, ook vóór die strubbelingen, een model van flamingantisme zou zijn geweest. Wat mag men in dat opzicht verwachten van een fabrikantenzoon uit het Gentse in de jaren

[p. 141]

zestig en zeventig van de vorige eeuw, al kan men dan wijzen op verwantschap met de Lovelings en de Fredericqs? We zijn persoonlijk té zeer vertrouwd met de mentaliteit in de gegoede middenstand van vóór enkele decennia hier te lande, om niet te weten dat men omzichtig moet omspringen met de bepaling ‘vlaamsgezindheid’. Wat betekende dat toen?

Is het niet zo, dat Buysse in Zooals het was... (1921) zijn jeugd beschrijft, vertekend wellicht, als die van een jonge man die thuis haast niets anders las dan de Franstalige krant van zijn vader en Franse romannetjes?

Omstreeks 1887 richtte de schrijver ‘Le Caveau’ op, een literaire kring die een twaalftal families uit Nevele en omgeving omvatte, en waarin..... de voertaal wel het Frans zal geweest zijn’ (Ant. Van Elslander, op. cit. blz. 38).

Zeer zeker, in De roman van een schaatsenrijder schreef Buysse over het kwellende heimwee naar Vlaanderen tijdens zijn Amerikaanse reis en hoe hij tegenover een Ierse gastvrouw zijn hart uitstortte over het mishandelde Vlaamse volk. Maar er mag wel op gewezen worden, dat die woorden in 1918 werden geschreven, toen Buysse reeds een hele weg had afgelegd.

Het lijdt o.i. geen twijfel dat de schrijver zich in het milieu van Van Nu en Straks een vreemde eend in de bijt heeft gevoeld. De hele lijn, die in het leven van de auteur te volgen is, blijkt die van een steeds meer genuanceerd en rechtvaardiger oordeel over de Vlaamse kwestie te zijn. Hij kwam klaarblijkelijk ‘van ver’. Wat zou Buysse bijv. in 1885 over een Vlaamse universiteit hebben gedacht? De geleidelijke evolutie in zijn houding en opvattingen is er des te verheugender om.

Het tweede werkje, over Ward Ruyslinck, werd geschreven door Tom Schaken. Daar lezen we op blz. 7, dat Ruyslinck, alias Raymond De Belser, reeds op 12-jarige leeftijd kinderverhaaltjes publiceerde in Het Vlaamsche Land, ‘... een van de grootste toenmalige dagbladen waarin onder meer ook Gerard Walschap zijn eerste onrijpe pennevruchten publiceerde.’

Dat is, eerlijk gezegd, op zijn minst een beetje misleidend. In 1941 was Ruyslinck inderdaad maar twaalf jaar oud, maar Gerard Walschap (geb. 1898) was de veertig al voorbij. Ware het niet voorzichtiger geweest, te schrijven dat Walschap daar zijn eerste pennevruchten gepubliceerd had, twee decennia vroeger? Maar, goeie genade, Het Vlaamsche Land was een oorlogskrant die van 1941 tot aan de bevrijding, september 1944, te Antwerpen verscheen, en dat heeft toch helemaal niets te maken met het gelijknamige weekblad dat bestaan heeft van 1919 tot 1926 en dat inderdaad het eerste werk van Walschap opnam!

Laten we voorzichtig omspringen met dergelijke benamingen. Hoeveel bladen hebben in de geschiedenis van Vlaanderen bijv. niet Volk of Het Volk geheten? Wij kennen er een zevental. En De Standaard? Bij ons weten drie. En Het Vlaamsche Volk? En zo we het Hooger Leven van vóór de eerste wereldoorlog vereenzelvigen met dat van daarna? En als we Onze Tijd verwarren met Van Onzen Tijd? Fouten van die aard zijn zeer menselijk, maar ze worden soms te goeder trouw overgenomen en kennen dan een bijna onuitroeibaar bestaan.

Jan Persyn

[p. 142]

Mijn hond Castor

Castor ligt op de overloop. Zijn rechteroor, groot open en recht: zwarte driehoek tegen de parelgrijze gangmuur. Zijn voorpoten hangen over de bovenste trede. Hij wacht op de jonge ‘baas’, die nog in zijn kamer is. Aan zijn geduld komt schier geen einde.

Nu kent de buurt hem al lang. Maar tien jaren geleden viel hij op, door zijn dreigend uitzicht en zijn hoge zwarte gestalte. De volkskinderen, die geen Grieks kenden en met de onze speelden of babbelden, hadden er vlug iets op gevonden: zij draaiden zijn mooie naam om en maakten er iets smerigs van. Zonder te weten, wat een anagram is. Zonder de romans van miserabilisten, cremeristen en Co te hebben gelezen. De smerigheid hangt in de lucht, heden ten dage.

Even naar de kelder, voor een fles Vittel. Castor staat op mij te wachten aan de kelderdeur. Voor hem is de provisiekelder het nimmer te betreden sprookjesland. Hij riekt eens misprijzend aan de fles. Geen vlees, geen brood. En hij keert, zeer ontgoocheld, naar zijn mand terug. Uitzonderlijk eens vroeg opgestaan, te kwart voor zessen. Omdat ik naar Brussel ging. Mijn hond, die in zijn mand in de keuken slaapt, uit zijn afzondering bevrijd; de mand weer op de gewone plaats, bij de vulhaard in de livingroom, gezet. Castor deed daarbij zijn klassieke rondgang om de tafel heen en plofte dan opnieuw neer in zijn warme polk: wat minder soepel dan vorige jaren, hij wordt al wat oud, twaalf jaar. Piepende adem, af en toe. Hij liet me ontbijten, zonder bij mij te komen. Radiomuziek stemt hem rustig. En bij voorkeur klassieke muziek. Een dankbare luisteraar, behalve te zeven uur 's avonds. Maar dan heeft hij al wat vlees gegeten en voelt hij zich meer ‘hond’ dan ‘mens’.

's Avonds, te acht uur weer thuis. Ik heb dorst. Vier tassen koffie dadelijk na elkaar uitgedronken. Castor, ziende dat ik niet at en er dus geen kruimels of brokjes afvielen, ging wat water slurpen uit zijn drinkbak.

Winterochtend. Mijn hond lag lang uitgestrekt vóór de warme vulhaard: voorpoten vooruit, achterpoten achteruit, op het vloertapijt. En diagonaal, zodat ik over hem heen moest stappen. Hij kent de kunst, om baas te zijn onder bazen. Zie, daar ligt hij weer. Hij veert plots recht en komt bij mij staan, voor wat ochtendbrood. Ik toon hem een kruimel. Hij snuffelt er eens aan, wil het niet. Zijn praeludium is altijd: weigeren. Of allicht wantrouwen. Misschien grillen. Wat weten wij ervan? Mijn tweede aanbod wordt steeds aanvaard. Is de brok te groot - zodat hij ze niet kan inslikken - dan eet hij ze op, herhaaldelijk kauwend. En hij bekijkt me, alsof hij wou zeggen: Zeg, je doet me weer werken! Van het derde of vierde brokje af (O, Baas, knabbel ze voor mij...), wordt hij gulzig. Zo'n beest EET feitelijk niet, het hapt en slikt in. Zuigen bijna. Een echte eet- en stofzuiger. Geen wonder dat hij dan soms kucht, proest of niest. Nu gaat de werkvrouw naar boven: hij, achter haar aan. Tot voor enkele dagen, steeds de trap ophollend, nu meestal stapvoets (moet ik zeggen: stappoots?). Dan blijft hij op de overloop zitten of liggen (dik traptapijt!), in allerlei houdingen: verticaal, horizontaal, diagonaal. Iets is onvermijdelijk: steeds in de weg zittend of liggend. Een ware, onvervalste, onbewuste en onverbeterlijke ‘dwarsligger’.

[p. 143]

Men neemt hem zulks niet kwalijk, 't is ‘maar een hond’...

Wij zijn met zijn vieren. En elk van ons gaat drie-vier keren per dag in en uit het huis. Bij elke thuiskomst, steeds dezelfde hondegymnastiek. Castor (natte of droge poten) springt in onze richting en plaatst zijn voorpoten op onze schouders. Daarna tracht hij, met een voorpoot, een been te omklemmen. Ach, die nylonkousen! Als ik terugkeer uit Gent of Kortrijk of elders, heb ik meestal een klontje suiker op zak. Castor weet dat. Hij komt even rond mij draaien, alsof ik een pot ware (een suikerpot). Ik geef hem een half suikertje, na het gebruikelijke ceremonieel in vier tijden: ‘neer’, ‘liggen’, ‘één poot’, ‘twee poten’. Hij kwispelstaart daarna, dankbaar, wetend dat die zuinige suikerbedeling tot de zeldzame momenten behoort.

Vóór de tafel en bij mijn stoel, languit op zijn rechterzijde, ligt hij op mij te wachten, tot het mij belieft te ontbijten. Zeer duidelijk geeft hij mij te verstaan, dat hij wenst ‘gekamd’ te worden. Terwijl ik me aan tafel of stoel vasthoud, om mijn evenwicht niet te verliezen, wrijf ik met mijn rechtervoet (slof of schoen) over zijn rug. Steeds van de kop naar de staart. Ofwel begint hij dan met zijn voorpoten te ‘zwemmen’, ofwel plooit hij ze en krabt achter zijn oren. Een allergekst spektakel, dat ons allen steeds doet lachen. Een ‘hondse’ variante op de (menselijke) uitdrukking: ‘met zijn hoofd in zijn handen’, of: ‘met zijn handen in zijn haar’...

Toch geen écht ‘hondeleven’ meer. Op katten en vogels blijft hij verstoord. Hoort hij àndere honden blaffen, zelden windt het hem op. Maar mensen, vooral kinderen, die te dicht voorbij ons raam op het voetpad passeren, begroet hij, zonder uitzondering. Ze denken allicht dat hij ‘waakt’. Waarschijnlijk vindt hij het jammer, dat hij geen kennis kan maken. Want we hebben hem zoveel mogelijk gehumaniseerd, wij, mensen met girorekeningen; wij, mensen die niet meer weten hoe een goudstukje er uitziet en Hoofts, Molières en Consciences Gierigaards niet meer actueel vinden.

Op de trein Kortrijk-Brugge, rechtover een oude kennis gezeten, die ik in geen jaren meer had ontmoet. En één uur lang tegenover elkaar geplaatst, zonder elkaar te herkennen. Plots, bij aankomst te Brugge, een te laat erkennen van ons beider falen inzake geheugen.

Thuis, herkende mijn hond me dadelijk. Superioriteit van de mens?

Terug uit Gent. Castor verwelkomde mij, slaande met zijn staart tegen de deur. Een echte matteklopper, die staart. Hij ging daarna, gekruld, met zijn kop tussen zijn achterpoten, in zijn mand liggen. En begon zich te wassen: buik en buurt. Alles met zijn tong. Hij heeft maar dat... Oktoberavondregen. Vuurwerk in de Christus-Koningbuurt te Brugge. Ik denk dan telkens aan Caesar Gezelles vader, de vuurwerkmaker: mijmeringen, ontvlamd uit enkel boekenkennis. Waaraan mijn hond denkt, weet ik niet. Hij, die anders altijd wild en ongedurig was als hij dat geknal en geknetter hoorde, blijft thans stil in zijn mand liggen. Waarachtig, hij wordt oud.

Late zondagochtend. Bij het ontbijt, waren we allen samen en vormde Castor de spil van het gezelschap. Maar nu zijn we, alle vier, elk op onze kamer, in vier verscheidene ruimten actief. En onze hond heeft iets van zijn zelfverzekerdheid verloren: hij loopt nu eens bij de ene, dan weer bij een andere. Hij wil blijkbaar eenieder eens controleren. Na een uurtje

[p. 144]

trap-op, trap-af, gaat hij ten slotte, moegeïnspecteerd, in zijn mand liggen, berustend in zijn lot van ‘vijfde-wiel-aan-de-wagen’.

Als onze hond iets mispikkelt, dan zegt mijn zoon, verontschuldigend: ‘Och, 't is ook maar een mens...’

We komen laat thuis, na bij vrienden te hebben geavondmaald. We poken het vuur op in de huiskamer en verrichten nog allerlei kleine eindbezigheidjes. Castor loopt af en toe bij mij, ‘zeggende’: Welnu, eet je niets meer? Ik haal toch nog iets uit de kelder, om mijn hond niet helemaal te ontgoochelen.

Mijn broer en schoonzuster René en Juliette op bezoek. Zij brengen hun hond Katina mee: die reist graag per auto. Mijn zoon Ernest en mijn dochter Paula zijn er nooit in geslaagd, Castor in hun wagen te krijgen; hij moet er niet van weten. Wij staan telkens wel wat angsten uit bij die confrontatie van een twaalfjarige reu (zwart) en een tienjarig teefje (koffiemelkbruin). Castor met zijn rechtstaande oren en Katia met haar hangende oren. ‘Célibataire endurci’ (term van mij), bezoek ontvangend van een ‘vieille fille’ (term van Juliette). Castor besnuffelt Katia, vanzelfsprekend aan de achterkant. Kenmerkend voor alle dieren, die horizontaal op vier poten lopen. Zodra de verticaliteit begint, komt ook de ‘beschaving’, de ‘opvoeding’, later de schaamte en de schijnheiligheid. Zie de kudden: alleen de oudste, de ervarenste, de voorzichtigste, de schranderste, de sluwste, soms de sterkste, ruikt de lucht vóór hem; al de anderen volgen een hun bekende lijfgeur.

Maar er is niets gebeurd; alleen Katia heeft wat gegromd. Castor en Katia zijn geen kuddedieren meer, ze bereikten reeds een zekere trap van ‘beschaafdheid’...

Paula is voor het weekeinde weer thuis. Dan krijgt hij van haar zijn wekelijkse chocolade-boterham. Zestien tot twintig kleine stukjes. Castors oren staan recht van danig verlangen. Pootjes geven en andere kunstjes. Een toneeltje om je bijna kreupel te lachen.

Twaalf jaren heeft Castor, op voorbeeldige wijze, de deugd van het lankmoedigste geduld beoefend. Is hij het wat beu geworden? Heeft hij in de tientallen brochures, die ik onlangs van de zolder haalde, gesnuffeld (brochures van Kautsky, Vandervelde, Jules Destrée, Anseele, Huysmans, e.a.)? In elke geval, sinds enkele weken past hij een nieuwe tactiek toe: als ik hem niet vlug genoeg een kruimel of een brokje geef, laat hij één kort, speciaal blaf signaal horen. Eén dringend beslist verzoek. Bijna een eis, maar nog met mate. Zal het erger worden? In elk geval, reeds systematisch...

Een muur, daar moet je langs lopen en aan ruiken. Een deur: dient om gesloten en geopend te worden (menen zijn bazen); moet open blijven (meent Castor). Is een deur dicht in de kamer waar hij verblijft, dan recht Castor zich op zijn achterpoten en slaat met een voorpoot de deurklink naar omlaag, zodat hij weer vrije doorgang krijgt. Geen eerbied voor verf en mooie houtsoorten, alleen de dwingende behoefte aan ‘vrijheid’. Om dan te constateren, dat die ‘vrijheid’ enkele meters verder al ophoudt. Want in het bestaan van muren berust hij. Deze enkele snapshots wezen voldoende. Hij kan zijn biografie toch niet lezen. Ook zonder deze regels blijft hij ons dankbaar. Dat merken we zó.

Jan Schepens