Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 121

[p. 565]

Lut Ureel / De zomer dat de aarde kantelde

Eind juli begon de aftocht.

Op een vroege morgen werd het dorp opgesdirikt door het doffe ritme van hotsende wagens, voortgetrokken door kleurloze paarden, met stof en jaren en moeheid overdekt. De bevolking had het bevel gekregen in hun huizen te blijven tot de laatste kolonne van de achterhoede voorbijgetrokken was.

Doorgezakte schimmels sleepten de veldkeukens voort en de lichte afweerkanonnen die op houten affuiten waren geplaatst.

Stil en verwezen zaten de soldaten tussen de hoogbepakte wagens. Ze zongen niet meer, zij zwegen...

Tegen valavond snorde nog een militaire escorte voorbij - drie, vier watervlugge wagens. Aan de hoek van de Oerenstraat en de Baan op Diksmuide ketste een laatste salvo tegen de stalen omheining van de veehandelaar die zich toch op straat had gewaagd. Op het laatste ogenblik werd ook nog de brug over het kanaal opgeblazen, maar dat was in '40 ook gebeurd...

Daarna bleef het dagen stil.

Op een late middag, in het begin van de maand augustus, gleed een brede zwarte slede met Duitse nummerplaat de Nieuwstraat in en viel stil voor de kapelanie.

De chauffeur opende de portieren en bleef in houding staan tot de hoge officieren in hun stijf geperste uniformen en de grijze priester in clergypak waren uitgestapt.

‘Verschaeve is terug!’

Ik hoorde een deur opengaan en een vrouw rende vlug naar een andere vrouw en er ontspon zich een opgewonden gesprek.

Maar het hoge huis achter de rode beukenhaag verraadde niets van wat er binnenskamers gebeurde en de twee klappeien verdwenen.

De straat was weer leeg.

In het voortuintje gonsden dikke hommels boven de breedgeurende rozen en van de ‘Gloire de Dijon’ tegen de zijgevel hingen de ivoren bloemen omlaag.

[p. 566]

Nieuwsgierig bleef ik zitten op de gele stoeprand en bekeek de lege grijze kasseiweg. Er was geen mens op straat. De meeste luiken waren op de hete zomerzon gesloten.

Het uurwerk van de toren sloeg vier uur. Ik voelde mij onwaarschijnlijk als iemand die een rol speelt in een bizar toneelstuk waarvan hij noch de inhoud noch de medespelers kent, maar waarvan hij weet dat het moet worden uitgespeeld. En ik dacht er niet aan om mijn figurantenrol op te geven. De chauffeur, die een hele tijd de kaart had bestudeerd, had nu de wagen verlaten. Hij leunde tegen het glanzende koetswerk en bekeek onverschillig het zomerse boerendorp waarin hij toevallig verzeild was. Hij bezag het breed uitgezakte huis met de groene deur, er was niet eens een naamplaat aan het witijzeren tuinhek... Ook naar de beeldengroep in het brede erkerraam keek hij... en dan weer naar de lege straat en ongetwijfeld moet hij hebben gedacht: ‘Wat een gat, wat komen wij hier om godswil rapen!’ Maar naar zijn mening werd nooit gevraagd. Hij was chauffeur en hij gehoorzaamde, en voorlopig redde hem dit uit de frontlinies.

Toen kwam de onderpastoor, alleen, de deur uit. Hij droeg het zwarte burgerpak van op de vele foto's in de kranten, maar de hoge witte boord en het zwarte hemd verraadden toch zijn priesterschap. In het voortuintje aarzelde hij en bekeek de bloemen. Dan stapte hij het tuinhek door. Zijn lange haar verwaaide toen hij tot in het midden van de kasseide stapte. Toen bleef hij weer staan. Hij keek naar links, hij keek naar rechts. Er was niemand. Lang keek hij naar de witte kerkhofmuur en de plompe toren.

‘Hij wil het juiste uur weten’, dacht ik (mama ging ook altijd midden op de straat kijken als ze haar horloge wilde bijregelen).

Lang tuurde hij naar de kerk. Er was geen wolkje aan de lucht en de linden stonden bijna roerloos.

Weer sloeg de chauffeur de hakken tegen elkaar toen hij langs kwam. Hij scheen het niet te zien.

Even later kwamen ook de officieren buiten, de chauffeur laadde koffers in. Ineens - heel abrupt - snapte ik alles. Het was zo ver. De ratten verlieten het schip. Ik holde naar huis, waar mama juist bevallen was van een meisje. ‘Ze komen Verschaeve halen’, tierde ik. ‘De Duitsers nemen hem mee’.

Ik gilde het uit, maar zag onmiddellijk dat al die opwinding de anderen alleen maar ergerde. En toch voelde ik dat dit weer één van die definitieve veranderingen was.

Opnieuw rende ik de straat op. Ik hoorde het portier dichtklappen, maar eer ik de straat over was, verdween de wagen reeds om de hoek van de Nieuwstraat. Niemand stond aan z'n deur. De straat was helemaal leeg.

Van de kapelanie stond het ijzeren hek nog open, en met gestrekte armen

[p. 567]

keken de stijve witte beelden mij vanachter het brede raam aan. Ook hun haar waaide achteruit, maar zij bleven levenloos en nietszeggend achter. Madeleine, zijn huishoudster, was nergens te zien.

Thuis vertelde ik het verhaal aan mijn zwijgende ouders.

Het gebeuren verhoogde nog het bange voorgevoel dat mij dag en nacht beklemde en zich vooral uitte in een heel concrete angst om mijn babyzusje.

Na de afreis van de kapelaan, vertrokken nog een paar families. Eerst de koster, dan een familie die een zoon aan het Oostfront had.

Meer en meer kreeg ik de indruk dat er erge dingen te gebeuren stonden. De angst was overal.

Op een morgen, toen ik van de mis kwam, zag ik dat Madeleine, de huishoudster, de grote schoonmaak was begonnen. In de werkkamer van Verschaeve had ze de erkerramen opengezet en Elodie was er, onder haar toezicht, de hoge boekenkast en het massieve bureau aan het boenen. De grijze Siamese kat lag het laatdunkend te bekijken.

Ook van de slaapkamer van ‘Menere’ stond het raam wijd open en over het kozijn hingen de dekens uit te zonnen.

‘Want het is beter bezig te blijven en de geest met nuttig werk bezig te houden, dan bange gedachten te koesteren’, zei Madeleine. En zij ordende wat zij ordenen kon en langzaam leerde zij met de leemte te leven.

Ook zij vermoedde toen nog niet dat de wraaklust zo hoog zou oplaaien dat eigen parochianen met bijlen en houwelen gewapend, haar huis zouden binnendringen om alles kort en klein en in pulver te slaan.

Maar dat gebeurde later - na de bevrijding -, toen de plotselinge ontspanning ineens aan alle onderdrukte gevoelens ongestrafte kansen gaf, en een soort mini-revolutie van het vreedzame polderdorp al de opgekropte wraakgevoelens openbaarde.

Zij kwamen ook ons huis binnen, zij namen ook mijn vader mee.

Zij kwamen binnen, allemaal oudleerlingen van vader, een beetje verlegen om hun eigen lef, maar sterkte puttend uit hun machinegeweer dat ze aan een lederen riem slordig over hun schouder droegen en dat ze onafgebroken op vader gericht hielden.

Hij nam amper afscheid van ons. En wij stonden versteld, woordeloos versteend. Wij zagen en noteerden alles, maar we begrepen niets en voelden niets dan een grote ademloze stenen leegte. Wij wisten niets en zegden niets, en we dachten dat we stierven.

Vader bekeek ons, en hij bekeek moeder. Hij bekeek de huiskamer en zijn bureau. Hij was heel bleek. Toen vroeg hij naar het aanhoudingsbevel, maar er was er geen. Hij verwees naar een artikel uit de grondwet, die hij

[p. 568]

op zijn bureau liggen had, en hij vroeg hen of ze zich dan uit hun lessen van ‘staatsburgerlijke opvoeding’ niet meer herinnerden dat er een aanhoudingsbevel diende te zijn.

Maar zij beriepen zich op hun machinegeweren.

Vader stak het gele, beduimelde boekje op zak. Dat was het enige wat hij meenam.

Langs de achterkeuken, waar ik mij in een hoek tegen de muur had geperst, gingen ze over het tuinpad naar de school van vader. Op de koer werden ze allemaal samengebracht: de molenaar, de bakker, de drukker, de drie onderwijzers, de notaris en de loodgieter, de verzekeraar en de behanger. Met 35 mannen waren zij. De dokter en de veearts waren niet thuis geweest toen ze aanklopten en de volgende dag kwam er een Engelse officier in het dorp en hij verbood alle verdere arrestaties, maar toen waren de 35 al weggevoerd. Ze werden op een vrachtwagen geladen, en moeder wilde niet dat wij bleven kijken toen ze met hun geweerkolven sloegen. Men voerde ze naar een naburig college. Later kwamen de meesten in het interneringskamp van Sint-Kruis terecht.

De wereld was niet langer vriendelijk.

Het leven niet langer een blijmakend feest.

Er was geen veiligheid meer, geen vreugde, geen kans tot vertrouwen.

Toen vader een jaar later, ongestraft, terug thuiskwam, probeerde hij ons in ons geloof in de goedheid te verzekeren. Maar ik wist dat al mijn liefde en al onze liefde samen hem niet hadden kunnen beveiligen tegen afgunst en wraak. Ik had zelfs mijn pink niet opgelicht om hem te redden toen ze hem waren komen halen.

En hoewel ik bleef geloven in de liefde, werd ik afschuwelijk bang en vond de wereld helemaal geen vriendelijke plaats meer.

Het was een heel pijnlijke en aanhoudende ervaring. Ik leefde voort en iedere dag bracht mij iets nieuws, maar veel van wat er gebeurde bleek in tegenspraak met wat ik had leren verhopen.

Wij bleven katholiek. Nog heel lang droegen wij onze schapulieren en medailles. Wij aten geen vlees op vrijdag en snoepten niet als het vasten was. Wij probeerden geen wraak te koesteren en van onze naasten te houden, maar blij waren wij niet meer, en de dagen deden ons met honderd zaken zeer.

Het brede rustige vredegevoel dat heel de oorlog als een magische belofte aanwezig was geweest, werd voor ons na de oorlog nooit werkelijkheid.