meest geijkte spanningsverhalen. Bij het kiezen van zijn narratieve strategie moet een schrijver die meer als een louter avonturenverhaal wil schrijven rekening houden met het verwachtingspatroon van veel lezers, waarin vooral de interesse voor de uiterlijke gebeurtenissen van belang is. De grensverhalen tonen dat de auteurs ervoor zorgen dat hun verhalen dit verwachtingspatroon overstijgen. De spanning wordt dikwijls op meer als één niveau ontwikkeld, zodat het verhaal aan diepte wint. In bijna alle gevallen ligt de nadruk op het emotionele leven van de personages, zodat het loutere oorlogsavontuur van secundair belang wordt. De schrijvers maken ook gebruik van enkele erkende literaire technieken zoals de brief- en dagboekvorm, en een aantal teksten vertonen typische postmodernistische kenmerken.
Ik wil vooral ingaan op een aspect dat het grensverhaal bij de ernstige literatuur situeert. De wijze met name waarop het concept grens in veel van deze teksten gebruikt en ontwikkeld wordt tot metafoor.
In het Afrikaans wordt het woord grens niet alleen als substantief, maar ook als werkwoord gebruikt. Als substantief duidt het op een scheiding tussen verschillende dingen of op het uiterste punt waartoe iets kan gevoerd worden. In beide gevallen is er een letterlijke betekenis en talloze figuurlijke gebruiken van het woord. Als verbum heeft grens een totaal andere betekenis, namelijk: huilen. In de verhalen worden veel betekenisnuances van het woord grens geactiveerd. Op die manier wordt het een van de belangrijkste codes in de grensliteratuur waardoor er een bijzondere veelduidigheid aan verleend wordt.
Het woordenboek definieert grens allereerst als een lijn die twee stukken aanpalende grond willekeurig scheidt, zoals de grens tussen twee landen bij voorbeeld. In de grensverhalen gaat het in eerste instantie over déze grens en de grensdienst die de dienstplichtigen er moeten verrichten. Het probleem is echter dat de grens hier niet de echte landsgrens is, maar de grens tussen Namibië en Angola, terwijl Namibië nooit echt een deel van Zuid-Afrika uitmaakte. Het werd er hoogstens door bestuurd. Dit is het precies wat bijdroeg tot de emotionele problemen van de Zuidafrikanen die in het grensgebied moesten vechten.
Daarnaast slaat grens op de scheiding tussen blank en zwart in deze oorlog. Maar ook dit is niet zo eenvoudig als het lijkt, want aan beide kanten waren blank en zwart samen betrokken partij. Het Zuidafrikaanse leger had namelijk een groot aantal zwarten in dienst, waarvan velen tegen de SWAPO vochten. Daarenboven waren vele van de blanke dienstplichtigen ideologisch radicaal tegen het Zuidafrikaanse regeringsbeleid gekant, maar ze moesten nu eenmaal verplicht aan de oorlog deelnemen.
Dit brengt ons bij de volgende grens in de grensliteratuur: de scheuring, binnen de Afrikaanse gelederen namelijk, tussen zij die de traditionele waarden aanhangen en zij die daar tegenover staan. Dit is een scheiding tussen mensen die daarvóór nauw met elkaar verbonden waren. De grens is verder de smalle scheidingslijn tussen normaliteit en abnormaliteit en het valt op hoe geobsedeerd vele personages in de grensverhalen zijn. De grens is ook de scheiding tussen oorlog en vrede, Europa en Afrika, leven en dood, en soms is het de muur van onbegrip die mensen scheidt.
Een ander aspect van grens slaat op sexualiteit. Deels op grond van de geïsoleerde aard van het soldatenbestaan, maar ook omdat de mens in crisissituaties of in het aangezicht van de dood tot eerlijkheid en zelfkennis komt, komen ook de grenzen van de sexualiteit in het gedrang. Daarbij verschuift de scheidingslijn tussen hetero- en homosexualiteit.
Door de sterk documentaire inslag van de verhalen wordt ook de grens tussen werkelijkheid en fictie overschre-
Auteursrechtelijk beschermd