Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 140

[p. 330]

Ilma Rakusa
Op weg naar het ritme van de realiteit
Vertaald door Daniel de Vin

Ilma Rakusa is geboren in 1946 in Oost-Slowakije, als dochter van een Sloveense vader en een Hongaarse moeder. Haar kinderjaren heeft ze doorgebracht in Boedapest, Ljubljana, Triëst en sinds 1951 woont ze in Zürich. Ze studeerde slavistiek en romanistiek in Zürich, Parijs en Leningrad.

Rakusa woont in Zürich en vertaalt uit het Frans (Marguerite Duras), Russisch (Marina Zvetajeva) en Servokroatisch (Danilo Kiš). Haar literaire werk is voornamelijk bij Suhrkamp verschenen: het verhaal Die Insel (1982; s.t. 1964, 1992), de verhalenbundels Miramar (1986) en Steppe (1990: s.t. 1634) en de zeven micro-drama's Jim (1993: s.t. 1880). Bij Edition Howeg verschenen vijftien acroniemen: Leben (Zürich, 1990) en bij Literaturverlag Droschl haar te Graz gehouden poëtica-lezingen: Farbband und Randfigur (Graz, 1994). Gedragen door het ritme, schrijft Ilma Rakusa met het oor.

‘Ornithologische Zeile: zück mich’ is enkele jaren geleden ontstaan en werd gepubliceerd in het Oostenrijkse literaire tijdschrift Manuskripte (123/'94), met eigen foto's van de schrijfster.

Over ‘Liniatur’, een tekst uit Steppe, heeft Rakusa het uitvoerig in Farbband und Randfigur. ‘Ik ben in deze tekst bijna niets van plan geweest. De grondslag was de impuls om de beweging van een hand op het papier te volgen. (Mijn “inspiratie” haalde ik bladerend in een catalogus met kleine aquarel-notities van Richard Tuttle. Minimal art.) Wat gaat ze doen? Vooraleer ik iets duidelijk had waargenomen, voelde ik de beweging. En leverde mij aan haar over. Alles is het resultaat van deze beweging, ook de tegenbeweging. Ook de als een leidmotief fungerende uitroep “husch” resp. “kusch” (“flits” resp. “sst”). Deze beweging werd vervolgens vermengd met kleur, waarneming, reflectie tot die complexiteit ontstond, zonder welke ik niet tevreden kan zijn’, en: ‘Ik heb in “Liniatur” een tweede, contrapuntische stem geschapen: 62 kern-

[p. 331]

achtige spreuken, die de eerste tekst als het ware becommentariëren, poëtologisch ondersteunen. Hier heerst een stugge, soms zelfs ironische toon. Ik werk met citaatcollages (vooral uit de theoretische, suprematistische geschriften van Kasimir Malevitsj), met vervreemde citaten [...] Het zijn beweringen, waar ik op zich niet van hou, maar het staccato van deze apodictische toon heeft zijn functie: als bewuste tegenhanger van de vloeiende aleatorische toon van de eerste tekst. De beide teksten zijn overigens - grafisch zichtbaar - met elkaar verbonden. Bij een performance moeten ze gelijktijdig door twee personen worden gelezen, als tweestemmige woordfuga’.

[p. 332]

Ornithologische regel: pak mij dus deze paradijsvogelwereld gewoon gepakt en dus beddegoed hele- maal overhoop spullegoed klein zwart neergezongen waar de lijster zwijgt waar de toon katatoon hoog op de lakens kamikaze-toon (krauwt iemand?) als vink mus supermerel waar van alle vogeltjes sijs toe- toedringt toezingt keel- daad tuinkoninkje wat enig met hart en ziel borststuk vol resonantie zonder weerga de schouderbandjes

[p. 333]

[p. 334]

fladderen zo neergetjilpt zo neergeveegd de contour zo lijster-zijde keel- hemd gecodeerd? van het strelen niet genoeg spullen en niet genoeg gek he? ook kolibrie ook geen spanne tijds alleen maar neergestreeld de torso vol data (tralie en getal als tong) laat zien! sijs weggedresseerd de sporen hier nog o! pak mij! twaalfmaal zacht en hart de kuilen zonder remedie

[p. 335]

[p. 336]

Liniatuur

⁺ Komt raad komt het zachtste roze.

1. Alleen anders geformuleerd

Je bent buiten jezelf, het inval-

en bondiger samengevat.

lende licht ligt op het papier,

2. De wereld als wil

niets wat niet zou passen,

en voorstelling vergaat

de zoom heb je weggelaten, de

als in de mist.

markering van de linkermarge, de eerste

3. Telt wat geprikkeld wordt

toets kan evenzeer verti-

en denkt.

caal als horizontaal als diagonaal

4. De inwendige behoefte

zijn. De nerf van het karton. Sst.

van de mens ligt buiten

Flitst een hagedis over de balustrade

hem.

van het balkon, vijf spijlen, dat staat

5. Flitsende verlichting en

bijna vast, vijf lijnen met een tralie

verderzoeken.

van lichte schaduw, de hand voelt

6. Alle inwendige gebeurtenissen

zich op haar plaats, flauwe kul,

nemen als begrippen

je laat het op het eerste contact

gestalte aan.

aankomen van de waterverf met het

7. Het stremmen van het ochtend-

blad. Trekt krom, dringt in het papier,

licht, de kokende witte

niet stabiel, niet labiel, je bent

prikkel.

begonnen. Ben je begonnen?

8. De prikkel laait zonder

Baksteenrood vloeit de toets, en

doel en zin.

nog eens: penseel laten zakken, pen-

9. En dooft uit.

seel weg. Verwaterd, zou je kunnen

+ © Suhrkamp Verlag, Frankfurt am Main, 1990.

[p. 337]

 

10. Hoe haar perpetueren?

 

zeggen, het baksteenrood. Sst, zeg

 

11. Door terug te keren naar de poten-

 

jij. De kleur is immers al

 

tialiteit, die geen maskers

 

dun geworden, vervluchtigd had

 

kent.

 

je haar het liefst. Het voorgevoel van een

 

12. De eeuwigheid van de beweging

 

voorgevoel of opaak wit, nee,

 

de beweging van de eeuwigheid.

 

de derde spijl, je trekt de

 

13. Alles open voor je!

 

lijn onverschillig, een penseeltoets,

 

14. En puur vermoeden.

 

meer niet. Vijf, is de hand van

 

15. De verschijnselen komen

 

plan geweest. Gearriveerd in het roze,

 

van prikkel tot prikkel

 

zorg je voor meer licht.

 

van oorsprong tot oorsprong.

 

Geconsolideerd, opgelost, in deze

 

16. Een eeuwige kring

 

volgorde. Voor de vierde haal je

 

van zinloosheid.

 

uit, het penseel maakt zich zelfstandig.

 

17. De zingevingen (legio)

 

De kleur is zwak geworden,

 

lossen zich op in het niets

 

een zweem op het papier, je doet haar

 

nadat ze geweldige turbulenties

 

niet nog eens over voor de laatste toets, zo-

 

(cultuurkringen) hebben doen ontstaan.

 

dat de tralie op een tralie van de

 

18. Zonder einde jagen in de menselijke

 

schakeringen begint te lijken, kracht en rood

 

schedel meteoren, zonnen

 

uit het prille begin gehaald, dat

 

planeten, kometen voort.

 

al het overige voedt. Iedere lijn het

 

19. De gedachte beweegt,

 

uitvloeisel van de voorafgaande, tot

 

de prikkel niet.

 

aan het begin. Met het begin begint

[p. 338]

 

20. En toch wil de bewogen

 

de hagedis, wilde zeggen het mo-

 

gedachte niet toegeven dat

 

ment van haar verdwijnen, de her-

 

de ‘vaste fundamenten’ alleen maar

 

innerde hagedis. Sst. Waar niets

 

glijdend zand zijn.

 

meer is, wordt iets, aan dit

 

21. Werkelijkheid: ‘“Werke-

 

waagstuk geef je je over, aan de

 

lijkheid”’.

 

mogelijkheden van de hand. Sst. Het

 

22. De realiteit van de slak

 

licht valt op het papier, het licht

 

is ons gevoel van haar.

 

zou ook niet op het papier kunnen val-

 

23. Meegesleept naar de

 

len, tussen de vijf toetsen

 

verten en hun prikkel, waar

 

moduleert een ander licht,

 

gezicht en verstand vergaan.

 

hier is noch juist noch fout van toepassing.

 

24. De kernessentie van de mens.

 

Lineament. Wilde zeggen dat je

 

Waar?

 

de overgangen grondig onderzoekt. Ze

 

25. Zijn psychomanie voor

 

liggen echter toch boven, de kleur

 

‘nuttige’ dingen (kool,

 

vervloeit. De oefening breekt af.

 

komkommers, auto).

 

Tralie zonder flits-sst-beest,

 

26. Een brandende lucifer

 

puurste lichtspel. Even behoedzaam

 

schudt wakker.

 

zou je een sijs vergeten hebben,

 

27. Ritme - oorzaak van alle

 

als kleur-spuug (klodder spat)

 

oorzaken.

 

waaruit een piepklein vogeltje voortkomt. In

 

28. Of de prikkel als

 

de vlucht! Wij willen immers (willen wij?)

 

immaterieel middelpunt

 

eeuwig leven. Sst. Leve de

[p. 339]

 

van een rotatie.

 

zelfverloochening. De voelhoorns van het oog,

 

29. Aldus zou, wat materie

 

de hand doen het. 's Ochtends is

 

heet, een systeem zijn van bewegingen

 

ze onbeholpen, maar ze bezorgt

 

van zich nu eens verwijderende

 

jou, zichzelf kleine epifanieën.

 

dan weer naderende machten.

 

Slingert over het blad en tekent

 

Densiteit van de beweging in plaats van ‘stof’.

 

haar eigen schaduw na. Jij

 

30. Machtsverhouding

 

ziet de meanderende figuur. Ze

 

in plaats van ‘materiaal’.

 

herinnert je. Je vraagt niet naar

 

31. In de witte toestand bereikt

 

de maker. Steeds klopt het ene

 

de beweging haar grootste intensiteit

 

en het andere. De pen draait,

 

en verstuift.

 

de spiraal dringt tot op onbekend

 

32. Noch niets noch groei:

 

terrein door, steeds ben jij schulde-

 

dynamiek van de prikkel.

 

loos. Afwezig? Aan de randen van de

 

33. Weet de mens überhaupt

 

dag is dat de vraag niet. En niet aar-

 

waaraan hij zijn verstuifd wezen

 

zelen de spiraal staart-

 

in het heelal zou kunnen herkennen?

 

vormig te verlengen, met een

 

34. Elkeen is op een ander

 

blauwe aquareltoets. Het produkt

 

terrein niet goed wijs.

 

blijft klein. Een schaduw van. Een

 

35. On-wijsheid, niet-weten,

 

korte opflakkering (van kleur vorm

 

niet-concrete dingen,

 

zin). Jij hebt het - hoe? - gepro-

 

niet-grens.

 

duceerd. Het niet-doel wordt duidelijk

 

36. Daar het heelal noch een dak

 

uit het golfvormige verloop van de

[p. 340]

 

heeft, dat afgebroken, noch een

 

lijnen, uit zigzag, zachte schaduw

 

fundament, dat opgeblazen,

 

en vervloeiend punt. Rondom

 

noch wanden, waarin bressen

 

dat wat je bent. Wit vlak, onver-

 

geslagen zouden kunnen worden.

 

schillig, neen, in trillingen ver-

 

37. De gekleurde,

 

plaatst door kleurbult, -trechter,

 

de zwarte prikkels.

 

-heuvel, een uit het oog verdwijnende drie-

 

38. Maar alles streeft naar

 

hoek. Insulair rijst baksteenrood op, in de

 

de witte toestand.

 

kleur neemt je niet-

 

39. (Naar de hoogste geometrie

 

doel toe. Geen centrum, geen ver-

 

van het bewustzijn.)

 

schil, het papier wordt rood. Krijgt

 

40. De aangenomen zin

 

een boogvormige knop, een kleine

 

van iedere verbinding wordt

 

heftige onheftige opstand. Ad hoc,

 

door het toeval weerlegd.

 

je bent al lang voorbereid. Ophaal

 

41. De natuur werkt in de triomf

 

neerhaal. Heeft iets de doorslag ge-

 

van het licht dat haar zinloze

 

geven, zo lang voor. Flitst ze al

 

beweging in de oneindige

 

weg, de jonge hagedis. De golf,

 

duisternis verlicht.

 

de oscillatie. Je houdt niets over.

 

42. Kalmte.

 

Niets geeft jou steun. Je onderzoekt de

 

43. Als volkomenheid zou bestaan,

 

randen van het papier. De bevende

 

dan zou ze in een woestijn blijven hangen

 

lichthaas op het tafelblad. Wat

 

of zich door de

 

ontstaat, is al verzwakt. De

 

oneindigheid bewegen.

 

hand grijpt naar het water, naar de kleur.

[p. 341]

 

zonder ook maar een doel.

 

Sst! Alsof je wilde de snippers

 

44. Doek, papier zonder

 

verdrijven en een volkomen

 

concreet meteorieten-

 

gekrulde appelschil, knabbelaar.

 

stof.

 

De zonnebloempitten nonchalant uit-

 

45. De prikkel kent geen

 

gespuugd als moeders idioom. Spuug,

 

wil, geen vrijheid, geen

 

kleurspuug. Zachtjes gedirigeerde vlekken.

 

verboden en ook geen verlangen

 

Komt roze komt raad, en het opake

 

ook maar iets te produceren.

 

wit als duivedrek. Het is,

 

46. Langzaamheid.

 

zeg je, onweerstaanbaar opgekomen. Je zet

 

47. Noch bekroning

 

er een kruis op. De ingreep is

 

noch verfraaiïng (kunst).

 

zo dat niemand het gezicht verlie-

 

48. Niks-heil.

 

zen kan. Het kruis, de driehoek,

 

49. Gaat de zon misschien

 

met potlood of anders gemaakt,

 

onder omwille van de schoonheid?

 

onzuiver. Terwijl je op de pitten bijt.

 

50. Geen schilderij is ‘gestructureerd’.

 

Zuigt aan de nasmaak. Sst. De

 

51. Niks ‘structuur’, niks

 

ene kant van de driehoek schakeren

 

‘orde’, ook niets

 

tot de kleinste bergflank van de wereld.

 

chaotisch.

 

Geheel hersenoog. In de prikkel spelen met je

 

52. Wat zou zich dan al laten structureren?

 

tong, woorden vormen: schram,

 

Wat zou chaotisch kunnen blijven?

 

schram, ypsilon, aaah, overgrazen,

 

53. Een opper-operator ontbreekt.

 

rond rond rrrond, teveel, waar is

 

54. ‘Water’, ‘aarde’, ‘esdoorn’

 

ze toch gebleven. Zinnen van de cate-

[p. 342]

 

‘eik’ zijn alleen maar

 

gorie retorische vragen die in de

 

grove indelingen.

 

teken-ruimten wegsterven, voor je hen

 

55. De rivier niet aanwezig om boten

 

waarneemt. Je controleert de

 

te dragen.

 

blik, onfeilbaar, niets ontgaat je.

 

56. Niet de stemming doet HET

 

De trillende staart van de hagedis in

 

ontstaan (waar vandaan zou een stemming

 

een helderder groen. Hoe hij weg-

 

kunnen opkomen?), maar de

 

flitst. Sst. En dit verdwij-

 

oerprikkel, die geen ver-

 

nen als krabbellijn op het papier

 

schillen kent.

 

vastgelegd, van meet af aan een

 

51. Volkomen stilte door

 

variatie.

 

volkomen versmelting.

 

Dertien pogingen op vijf mei,

 

58. Op de oppervlakte van het papier

 

al in de loop van de middag wordt

 

is geen tijdrekening te vinden.

 

uitputting voelbaar. In de kamer ernaast, in

 

59. Niets: niet deelbaar.

 

de voltooid verleden tijd, op mama's

 

60. Een gat naar het oosten

 

divan, mama's kussen, onder mama's

 

geslagen, een venster naar het licht

 

kameelharen deken, de overgave aan

 

opengedaan.

 

de slaap, die moeiteloos komt, een

 

61. Iwān (plaats tussen tuin

 

roze raad, en niets weg te spoelen

 

en binnenplaats; weg), dscham (concentra-

 

heeft. De kegel, trechter, spat

 

tie van de concentratie).

 

behouden op zijn plaats, de man

 

62. Tijdens de slaap werp je de

 

nergens.

 

geringste schaduw.