Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 140

[p. 414]

Over tijdschriften

Nieuw Wereldtijdschrift
12de jaargang, nummer 2, maart-april 1995

In het essay ‘Het geweld van de zuiverheid’ analyseert Stefan Hertmans de hedendaagse integristische drang in Europa. Eeuwig dood verklaarde theorieën als postmodernisme en deconstructie worden door Hertmans gerestaureerd voor een mogelijke recuperatie van de democratische fundamenten van het oude Europa. ‘Ideeën die ons erop wijzen dat we niet zo zeker moeten zijn van wat we denken te zijn.’ Stroomlijnt de auteur de problematiek niet wat teveel naar een fraseologie toe? Misschien, maar voor de pragmatische inslag van Hertmans' bijdrage, kan ik heel wat sympathie opbrengen. Ook Bernard-Henri Lévy - op wiens werken Hertmans in deze bijdrage terugvalt - wordt regelmatig voor te mediageniek versleten. Hertmans en Lévy, de Gaillots van het intellectendom.

De rode draad in dit nummer is ‘literatuur en engagement’. Ivan Klima bracht vanaf het einde van 1941 drieëneenhalf jaar van zijn jeugd door in het concentratiekamp van Theresiënstad nabij Praag. In ‘Geen heel gewone jeugd’ gebruikt hij een merkwaardige toon en inhoud om over de gruwelen te vertellen. In een context die op extremen is gebouwd, besteedt hij aandacht aan dagdagelijkse elementen: zijn eerste opstellen, zijn geheime liefde die niet zo geheim blijkt te zijn, de concertuitvoering van De verkochte bruid door een koor gevangenen. In een verhaal over de gruwelen van de jodenvervolging zijn het natuurlijk net dergelijke zachtaardigheden die een extreme indruk nalaten. De dreiging die uitgaat van de verdere transporten naar de vernietigingskampen spreekt uit elke regel.

Meer nog dan over het concentratiekamp geeft deze tekst de indruk te gaan over hoe nà de oorlog te leven. Door op een haast ontspannen manier over Theresiënstad te praten, beklemtoont Klima de nog steeds voortdurende onrust, de onmogelijkheid de ellende in zijn geest te sussen.

(J.O.)

De Revisor
22ste jaargang, nr. 1, maart 1995

Voor een keer is Van der Heijden met zijn vaste rubriek over De tandeloze tijd jammer genoeg niet aanwezig. Onder het motto ‘Wat men niet kan zien is onvermijdelijk’ brengt De Revisor veel nieuwe-namen-proza. Met het motief van jeuk in een afgezet been (dus toch Van der Heijden) vertaalt Hans de Grunt het onderwerp in een nogal gezocht literair en getormenteerd stuk. Menno van Beekum zit met zijn bijdrage tussen proza en poëzie in. ‘Mijn land’ is een half ludieke elegie over een leeg gemythologiseerd Holland. Van Beekum bekritiseert de eeuwige kneuterigheid waarvan hij zich niet kan losmaken. Meer dan met literaire verhevenheid opgeluisterde banaliteit is het echter niet. Natuurlijk, literaire tijdschriften moeten worden gevuld en redacties kunnen niet elke ingezonden

[p. 415]

bijdrage botweg weigeren. De hevige debutantendrang bij tijdschriften, de uitgeverswereld en bij de debutanten zelf wordt bij deze vriendelijk gevraagd zich een beetje te temperen.

(J.O.)

De Gids
158ste jaargang, nr. 3, maart 1995

De tweede wereldoorlog is de laatste maanden weer alomtegenwoordig. Roland Jaccard schrijft hierover: ‘Beangstigende paradox: voor onze persoonlijke en collectieve hygiëne hebben we vandaag de dag Hitler net zo hard nodig als hij op zijn beurt de joden nodig had.’ De Gids zet voor het overige de in 1956 overleden Duitse dichter Gottfried Benn centraal. Beurskens haalt Enzensberger aan, die over Benn schreef dat hij een vijand was van de democratie, die desalniettemin zijn achting verdiende. Benn koos in 1933 de zijde van de nationaal-socialisten, uit angst voor het nieuwe regime, dat zich met de autonome poëzie van Benn allesbehalve gelukkig had getoond. Huub Beurskens tekent een mooi inleidend portret van deze ‘schaduwzitter’ en zijn schaduwwerk. De arts Benn heeft de positie van absolute objectiviteit, die in de negentiende eeuw aan dokters werd toegeschreven, ook aan zijn dichterschap verbonden. ‘Hij heeft er nooit aan getwijfeld dat zijn standpunt wel eens een willekeurige positie zou kunnen zijn en dat waarnemingen van daaruit, zoals ook vanuit elders, het waargenomene zouden kunnen beïnvloeden.’ Inhoudelijk werpt deze marginaal beleefde objectiviteit een dam op tegen de subjectiviteit van het nazistische ideeëndom. Vormelijk is een dergelijke objectiviteit natuurlijk sterk verwant met de oncompromitteerbare ideologie van het Derde Rijk.

In de rubriek ‘Kroniek & Kritiek’ staat een leuke bijdrage over wat één van de laatste openbare interviews met Willem Frederik Hermans moet zijn geweest, eind vorig jaar in Amsterdam. Interviewer Theo van Gogh wordt door H.J. Houthoff verweten slaafs te hebben meegeheuld met Hermans, daarmee diens kwaliteiten als polemicus reducerend. Het werd Hermans immers te gemakkelijk gemaakt te scoren. W.F. werd daarmee ‘ontdaan van de grillige spelonken in zijn ziel, van zijn ultieme drijfveren, en (...) gecastreerd.’ De polemicus is dus blijkbaar iets vroeger gestorven dan sinds kort algemeen wordt aangenomen.

(J.O.)

Kreatief
29ste jaargang, nr. 1, april 1995

Kreatief is een sec tijdschrift dat niet vernieuwend wil zijn maar wel oog heeft voor maatschappelijke kwesties en actuele vraagstukken. Aan de hand van Guy Debords boek ‘La Société du Spectacle’ uit 1967 gaat Guido Eeckhaut in op de dominantie van de televisie en de invloed van de commerciële zenders. Debords analyse gaat voor een groot stuk nog steeds op en dat is eigenlijk bedroevend; voor hem is het spektakel (lees: de media) ‘erfgenaam van de zwakte van de westerse filosofie, die zich baseert op de dominantie van het visuele.’ En dat spektakel, dat eigenlijk een immaterieel gegeven is, blijkt nog steeds aan spankracht te winnen en is tot een nieuwe religie geworden, met miljoenen trouwe aanhangers. Het is spijtig dat Eeckhaut vrij abstract schrijft over dit verschijnsel, want hij stelt wel belangrijke vragen. Het essay heeft een cultuurpessimistische ondertoon maar eindigt positief: het geschreven woord heeft nog altijd niet afgedaan en ‘de

[p. 416]

leesbereidheid bestaat nog steeds en beslist niet alleen in het academisch milieu’.

De bijdrage van Ann Duhamel had interessant kunnen zijn. Haar doctoraatsverhandeling handelt over de relatie tussen literatuur en verzuiling in Vlaanderen. Helaas beperkt ze zich tot een beknopt overzicht van het literaire klimaat met veel aandacht voor de literaire tijdschriften, die altijd belangrijke uithangborden zijn geweest voor de zuilen. Ook het interview van Ellen de Jong-de Wilde met Arnon Grunberg is teleurstellend. De vragen die zij aan de veelbesproken jonge auteur voorlegt zijn weinig origineel (zijn joodse roots, zijn familietoestand en andere biografische gegevens) en het resultaat verschilt nauwelijks van alle andere Grunbergstukken.

(W.P.)

Varia

Literatuur (12de jg., nr. 2, maart-april 1995) blijft een saai maar degelijk tijdschrift. Interessantst zijn de bijdragen geschreven vanuit een literair-historische invalshoek, waarbij de lezer af en toe geconfronteerd wordt met verrassend geschiedenismateriaal. In een bespreking van het gedicht ‘Pest tot Napels’ van de zeventiende-eeuwse Reyer Anslo schetst Paul Dijstelberge bij voorbeeld een goed tijdsbeeld van de grote pestepidemie.

Bovendien heeft Literatuur ook een aantal interessante actuele rubrieken. In ‘Het literaire bedrijf’ neemt Anthony Mertens een kijk achter de schermen van de vertegenwoordigers van boeken; in ‘Blokuur Nederlands’ laat Mieke Obbema in een interview haar enthousiasme blijken over het doceren van literatuur aan jonge mensen. In ‘de Buitenstaander’ bewijst deze keer Huib Drion, jurist en ex-hoogleraar, dat mensen nog puur voor hun plezier lezen.

(W.P.)

Millennium (3de jg., nr. 5, voorjaar 1995) wil ons ‘meevoeren door de voortdurend veranderende beelden van de jaren negentig’. Daartoe wordt de bladspiegel fragmentarisch gestructureerd onder het motto ‘Don't zap, we'll do it for you!’, geleend van één van de goedgekozen video-stills die dit nummer overvloedig illustreren. De teksten worden met verschillende lettertypes van elkaar onderscheiden zodat ze vrij goed te volgen zijn, al moet je nogal wat pagina's omslaan om één tekst te lezen. Daar ligt natuurlijk onmiddellijk het probleem van dit zap-exemplaar; tekst is een ander medium dan beeld en werkt op een andere manier op je in. Bovendien ben je als kijker actief als zapper, terwijl je het hier moet ondergaan en zelf geen vrije keuze hebt.

In ‘Cyberspiegel’ vinden we een verslag van de stand van zaken betreffende Internet en cyberspace. Nu nog een e-mail adres voor Millennium.

(W.P.)