Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 140

[p. 511]

Saint-John Perse
Vents/Wind
Vertaald door Jozef van Acker

Saint-John Perse (1887-1975) is een van de vooraanstaande Franse dichters van deze eeuw. In een recent overzicht van de Franse poëzie, noemt de criticus en dichter Jean Orizet Saint-John Perse een ‘explorateur solitaire du XXe siècle’. Saint-John Perse kan inderdaad in geen enkele categorie worden gerangschikt, behoort tot geen enkele richting of strekking en zijn werk verschijnt eenzaam en alleenstaand in het panorama van de Franse poëzie.

Hoewel hij reeds vroeg als dichter debuteerde en spoedig internationale erkenning vond door zijn gedicht Anabase (daterend van 1924) bleef hij toch voor het grote publiek onbekend. Pas na de Tweede Wereldoorlog trad hij op de voorgrond, mede door de waardering die zijn werk van andere dichters kreeg in de Verenigde Staten en in Frankrijk.

De grote thema's in het werk van Saint-John Perse zijn de aarde en de natuurelementen, de gang van de mensheid doorheen de aardse ruimte en doorheen de geschiedenis en dit alles doortrokken van bewondering voor de natuur, optimisme en geloof in de levenskracht van de mens. Deze thematiek is in hoge mate aanwezig in het grote gedicht Vents.

Het gedicht omvat vier grote delen, die elk bestaan uit zes of zeven zangen van ongelijke lengte. In deel I wordt de metafoor van de wind uitvoerig uitgewerkt. De wind die hevig over alle vlakten van de wereld waait, alles omverhaalt en alle bakens verzet. In dit deel (zang 2) wordt ook de rol van de dichter omschreven als die van een sjamaan, voor wie de taak is weggelegd de tekenen van de tijd te verstaan en die in taal weer te geven. Voor de taal wordt ook een metafoor gebruikt, namelijk de boom waarin de wind een magisch spreken in orakels en spreuken veroorzaakt.

Deel II handelt over de Nieuwe Wereld, symbool van de eeuwige drang van de mensheid naar verovering en verandering. Het is de

[p. 512]

Nieuwe Wereld die ontstaan is uit de westwaartse trek van de mensheid, een westwaartse beweging die als leidmotief voortdurend in dit deel opduikt. De beschrijving van de Nieuwe Wereld verloopt zeer precies in een poëtische schildering van landschappen en natuurlijke fenomenen.

In deel III worden de diverse migratiegolven van de mens naar het Westen beschreven vanaf de zestiende eeuw. Eerst de pioniers en de veroveraars. Dan de vertegenwoordigers van de christelijke godsdiensten: katholieke geestelijken en reformatoren. Gevolgd door allerlei leiders van sekten en extreme bewegingen. Tenslotte de wetenschapslui, die steeds verder doordringen in de geheimen van de materie, tot de ontdekking van de kernenergie. Maar dan vraagt de dichter zich af: het gaat om de mens, wat is er nu eigenlijk over de mens te zeggen? Dat is de taak die de dichter op zich zal nemen. Zijn advies luidt: leven!

In deel IV gaat de dichter op zoek naar de zin van het leven. Maar wanneer hij alles gezien heeft en tot het uiteinde van de wereld is gegaan, vindt hij tenslotte enkel zichzelf en de dood: ‘... En daarna, en daarna, wat is er anders dan jezelf? - wat is er anders dan het menselijke?... middernacht op zee na de Middag... En de capsules van de dood barsten open in zijn mond...’

Het gedicht bereikt hier een keerpunt. De dichter wordt plots uit zijn mijmering gehaald, uit zijn droom over de trek naar het Westen. Hij beseft dat die droom voorbij is, dat er een einde is gekomen aan dat tijdperk. Het gedicht eindigt met een boodschap van optimisme die wordt uitgedragen door de poëzie: ‘En onze gedichten zullen zich weer op de weg van de mensen begeven, zaad en vruchten dragend in het spoor van de mensen van een ander tijdperk.’

Het hier vertaalde fragment uit ‘Vents’ omvat de zangen 1, 2 en gedeeltelijk 3 van deel I.

[p. 513]

1

Zeer hevige wind waaide over alle vlakten van deze

wereld.

Zeer hevige wind in vrolijk spel over de wereld, hij had huis

noch gebied,

Hij had rem noch maat, en liet ons, mannen van stro,

In het jaar van stro maar gaan... Ja zeker zeer hevige wind

over alle gezichten van levenden!

Ruikend het purper en het haren kleed, ruikend ivoor en

scherven, ruikend de hele wereld der dingen,

Ging hij op naar zijn eredienst op onze verhevenste verzen

van atleten en dichters,

Hij, zeer hevige wind op speurtocht op alle wegen der wereld,

Naar alle vergankelijke dingen, naar alle grijpbare dingen,

door de hele wereld der dingen...

En door uit de harten der machtige mannen het versletene

en het verdorde te blazen,

Bracht hij die reuk van stro en specerijen op alle pleinen van

onze steden,

Zoals wanneer grote publieke stenen worden opgelicht. En

ons hart werd afkerig

Bij de dode monden van de Erediensten. En de god trok

zich terug uit de grote werken van de geest.

Want een hele eeuw werd hoorbaar in het dorre geluid van

haar stro, onder rare uitgangen: eindigend op doppen, op hauwen,
eindigend op sidderende dingen,

Zoals een grote boom in zijn plunje en zijn lompen van de

vorige winter, die de tooi van het dode jaar draagt;

Zoals een grote boom die ritselt in zijn ratels van dood hout

en zijn lemen bloemkronen -

Zeer grote boom op bedeltocht, die zijn bezit heeft ver-

kwanseld, wiens gelaat door liefde en geweld is verzengd waar de
begeerte nog gaat zingen.

‘O jij, begeerte, die gaat zingen...’ En is mijn blad zelf niet

reeds vol gerucht,

Zoals die grote magische boom in zijn winterse kaalheid:

trots op zijn lading iconen en fetisjen,

Die met omhulsels en spookachtige resten van treksprink-

hanen zwaait; die bijhuizen van vleugels en zwermen nalaat en
bindt aan de wind van de hemel en in de wind dicht en herdicht
met het verhevenste woord -

[p. 514]

 

Ha! zeer grote boom van de taal vol orakels en spreuken, die

 

zijn gemompel van blindgeborene mompelt over de quincunxen

 

van de kennis...

2

‘O u die het onweer verkwikt... Verkwikking en zekerheid

van verkwikking...’ De Verteller staat boven op de wallen. En de
Wind met hem. Als een Sjamaan in zijn ijzeren armbanden:

Gekleed voor het sprenkelen van het nieuwe bloed - zwaar

nachtblauw gewaad, linten van karmijnrode faille, en de schouder-
mantel met lange plooien, die met de vingertoppen is aangereikt.

Hij heeft de rijst van de doden gegeten; uit hun katoenen

zweetdoeken sneed hij het stuk dat hem toekomt. Maar zijn woord
geldt de levenden; zijn handen omklemmen de bekkens van de toe-
komst.

En zijn woord verkwikt ons meer dan vers water. Verkwik-

king en zekerheid van verkwikking... ‘O u die het onweer ver-
kwikt...’

(En wie zou er niet, wie zou er nu niet met de hakken de

voortgang van het gezang onderbreken?) Haast maken, haast
maken! Woord van een levende!

De Verteller staat boven op de wallen in de koelte van het

puin en de ruïnes. Het gelaat geverfd voor de liefde als voor de
wijnfeesten... ‘En gij hebt zo weinig tijd om voor dit moment
geboren te worden!’

Eertijds werd de geest van de god zichtbaar in de opengesne-

den lever van arenden, zoals in het smeedwerk van de smid, en van
alle kanten belaagde het goddelijke de dageraad van de levenden.

Wichelarij door de ingewanden en de adem en het hijgen

van de adem! Wichelarij door het hemelwater en het godsoordeel
van de stromen...

En zulke riten waren gunstig. Ik zal er gebruik van maken.

Gunst van de god op mijn gedicht. En dat het die nooit moet derven!

‘Begunstigd door een gunstige droom’ was de geliefkoosde

uitdrukking waarmee het lot van de wijze werd opgehemeld. En
weer neemt de dichter zijn toevlucht tot het gedicht,

En vindt ze voortreffelijk deze wichelaarskunst van het

gedicht en van alles wat een mens bij het vallen van de avond aan-
voelt;

Of een mens die bij de grote en verheven ceremonieën

plaatsneemt waar een zwart paard wordt geofferd - ‘Als meester
spreken, zegt de Luisterende.’

[p. 515]

3

Hevige en steeds heviger wordende krachten waren het

op alle wegen van deze wereld, en die hoger dan in onze gezan-
gen, in een oord van beschimping en tweedracht hun oorsprong
vonden;

Die zich driest door de wereld bewogen - o alomvattende

wereld der dingen - en die op de bergkammen der toekomst ver-
bleven als op de hellingen van pottenbakkersleem...

(...)

Door hen groeiden de dwaling en het wonder, en de groene

sprinkhaan van de drogrede; de vinnigheid van de geest in de
nabijheid van de zoutpannen en de jeugdige frisheid van de erotiek
aan de zoom van de wouden;

Door hen het ongeduld aan de geveinsde oevers van de

Dode Zeeën, aan de bergtoppen geverfd door vicuña's, en op elke
heide vol wonderen waar de fabels en de grote afdwalingen van de
eeuw zich verzamelen...

De zwarte wol van de tyfoons propten ze vol nieuwe ideeën,

de lage hemel waarin de mooie akten van vogelvrijverklaring op
weg zijn,

En op alle zandvlakten verspreidden zij de zeekraal van de

begeerte, met de belofte van zaad en sap van groei als delicatessen
van staartpeperstruik en kruidnagelboom,

Zij brachten belofte van zacht geluid en gezang van levende

mensen, niet dat dorre geluid waarover wij het reeds hadden.

(...)

Aldus fluitend en in hevigheid toenemend op de kentering van ons
tijdperk, daalden zij van de hoge passen neer met dat nieuwe
gefluit waarin niemand zijn afkomst heeft herkend,

En zij verspreidden, ja verspreidden - dat zij verspreiden!

zeiden we - ja verspreidden in de bedding der volkeren

Baken en meerstoelen, mijlpalen en votiefzuilen, de kaze-

matten aan de grenzen en de lantaarnen op de riffen; de kazemat-
ten aan de grenzen, laag als varkensstallen, en de tolhuizen nog
lager aan de rand van de aarde; de aftandse batterijen onder de pal-
men, op de witte koraaleilanden die door gevogelte zijn verpest; de
kerkjes op de kapen en de kruisen op de kruispunten; uitkijkposten
en uitkijkstellingen, schanskorven, schuren en berghokken, bid-
plaats in het woud en schuilplaats in de bergen; de palissades voor
aanplakkingen en de Calvaries vol afval; de oriëntatietafels van de

[p. 516]

 

aardrijkskundige en de cartouche van de ontdekkingsreiziger; de

 

hoop platte stenen van de kameeldrijver en van de aardmeetkun-

 

dige; van de muildierdrijver misschien of van de menner van

 

lama's? en de prikkeldraad rond de kralen en de veldsmidse voor

 

het brandmerken van het vee, de menhir van de geestdrijver en de

 

cairn van de landlord, en u, hoge gouden hek van de Fabriekseige-

 

naar, en de kunstig met arenden bewerkte poortvleugel van de

 

grote familiebedrijven.

 

Ja! zij verspreidden - dat zij verspreiden! zeiden we - elke

 

gedenksteen en elke foutieve zuil,

 

En gaven ons zo op zekere avond het gebiedend gelaat van

 

de aarde terug; om er tussen de hysop en de gentianen maagden en

 

auerossen te doen verschijnen.

 

 

 

(...)