Gezellekroniek. Jaargang 16

[p. 5]

A. Keersmaekers
Herdenking Dr. Gerard Knuvelder

Dr. Gerard Knuvelder, Ere-voorzitter van het Guido-Gezellegenootschap, ontviel ons op 29 juni. Bij de uitvaart, op 3 juli, hebben we namens ons Genootschap enkele woorden gesproken van dank, van hulde, van afscheid en van medeleven. Het past, dat we op deze eerste vergadering na zijn heengaan onze betreurde Ere-voorzitter herdenken.

In de laatste twee Gezelle-kronieken staan twee bijdragen, op een bijzondere wijze met elkaar verbonden: de hartelijke en feestelijke toespraak van Frans van Vlierden tot en over Gerard Knuvelder, en de ‘Herdenking B.F. van Vlierden’, piëteitsvol en in mineur, door Dr. Knuvelder. Alleen het vermelden van die twee artikelen roept weemoedige herinneringen op in al wie beide toespraken heeft gehoord en opgenomen werd in de sfeer van geestelijke verbondenheid, die ons toen in dit voor leden van het Guido-Gezellegenootschap ‘thuisveilige’ Eikenhof bezielde, in feestelijkheid én in treurnis. Bij het mijmerend herlezen van Dr. Knuvelders ‘Herdenking’ trof me in het bijzonder het slotwoord: ‘Ik geloof dat Bernard Frans van Vlierden een stralend voorbeeld blijft voor allen die hem gekend hebben: het leven niet alleen te aanvaarden, maar ermee te leven in blijmoedigheid en blijde zin.’ Wellicht zal ieder daarin ook een essentiële kentrek van onze betreurde Ere-voorzitter herkennen.

In zijn ‘Menschen en God’ heeft Pieter van der Meer de Walcheren de evolutie van zijn jonge vriend Gerard Knuvelder treffend geschetst. Rond 1920 - Gerard Knuvelder was geboren in 1902 - noteerde Van der Meer de namen van die Noordnederlandse katholieke jongeren van wie iets kon worden verwacht; daaronder komt ook die van Gerard Knuvelder voor ‘ondanks zijn jeugdigen leeftijd’. Nadien wordt diezelfde naam nog herhaaldelijk vermeld en telkens blijkt de verwachting meer in vervulling te zijn gegaan, de levenslijn van de jongere wordt vaster en het portret scherper. Op het einde van de twintiger jaren

[p. 6]

heet het: ‘Afzonderlijk, rustiger, op andere wijze begaafd, stond Gerard Knuvelder, die uit de handen van zijn leermeester Hendrik Moller de leiding van “Roeping” had overgenomen en die niet uitsluitend aan literatuur en kunst zijn aandacht wijdde, maar breede belangstelling had ook voor geschiedenis en de staatkundige en politieke problemen. Hoewel nog tastend en onzeker, zocht hij het verband te begrijpen en te overzien van de cultuurverschijnselen, en de poging tot synthese, dit constructief beschouwen van alle levensopenbaringen boeide Matthias uitermate in dezen “jongere”, die hard werkte en eenvoudig zijn weg ging, zonder zichzelf en elk zijner geschriften gewichtig te vinden en de waarde ervan te overschatten.’ En weer enkele jaren later - 28 januari 1935 - schreef Van der Meer een uitvoerige notitie, waarin o.a.: ‘Gerard Knuvelder is een paar dagen hier (te Oosterhout) geweest. Ik heb goed met hem kunnen praten. Hij is een merkwaardige jongeman geworden. Zijn belangstelling gaat niet zoo zeer, als van de meeste jongeren van 1920, naar de loutere letterkunde, maar veel meer naar de cultuur-historie. Hij zoekt het verband te begrijpen van de verschijnselen. Vandaar zijn belangstelling ook voor staatkundige en geschiedenisproblemen, en voor sociale vraagstukken. (...) Ik zeide hem, welk een merkwaardig schouwspel het voor mij was te zien, hoe uit al de jongeren van vijftien jaar geleden, zulke onderling verschillende persoonlijkheden waren gegroeid, hoe zij menschen waren geworden met eigen inzicht en hun gave zich ontwikkeld had naar eigen aard en beïnvloed door de drijvende krachten van het leven.’

Knuvelders leermeester in de letterkundige geschiedenis, de Tilburgse Vlamingen-vriend Moller, de sfeer van de Roeping-groep, Knuvelders eigen staatkundige opvattingen schonken ook aan Vlaanderen en aan de Vlaamse bijdrage tot de grootheid van de Nederlanden een ruime aandacht. De verdere ontwikkelingsgang van Gerard Knuvelder werd indringend en boeiend geschetst in de reeds vermelde hulde-toespraak van Frans van Vlierden. Intussen zal het duidelijk zijn geworden, waarom Gerard Knuvelder in het Guido-Gezellegenootschap thuishoorde. Met hem heeft ook het genootschap, heeft Vlaanderen een trouwe, strijdbare en gezaghebbende vriend verloren. Juist twintig jaar is de betreurde Gerard Knuvelder lid geweest van ons Genootschap, meer dan de helft daarvan was hij de wijze voorzitter, het laat-

[p. 7]

ste jaar ere-voorzitter. De dag van de uitvaart was twee jaar voordien een heuglijke dag geweest: om zijn grote verdiensten voor het culturele leven in Vlaanderen werd Dr. Gerard Knuvelder onderscheiden tot officier in de Kroonorde. Dat had drie maanden vroeger moeten gebeuren, maar wie zich daarom niet druk maakte, was de gehuldigde zelf. Zijn dankwoord, zo wijs en de dingen speels relativerend, besloot hij aldus: ‘Wat Gerretson in 1927 nog als eerste ochtendgloren heeft kunnen zien, zien wij als reeds stralende zon: de culturele eenheid van de Nederlanden. Hulde aan de Vlamingen, die dit na zware strijd hebben mogelijk gemaakt.’ Het was meteen een samenvatting van zijn leven en streven: de zorg om land en volk, drijfveer zowel van zijn cultuur-historisch als van zijn literair-historisch en zijn essayistisch werk. Dat de Vlamingen de helderheid en de warmte van de stralende zon toch minder duidelijk ervaren, moet ook Dr. Knuvelder geweten hebben.

Want hij voelde zich thuis in Vlaanderen. Het aloude hertogdom Brabant is nu eenmaal het voorbestemde gebied voor de bewustwording van die culturele eenheid. Wat ons, leden van het Guido-Gezellegenootschap in de betreurde Dr. Knuvelder altijd getroffen heeft, was: zijn bezieling, zijn wijsheid, zijn ruime blik, zijn vaste hand die de teugels hield, ook voor zichzelf, zijn aanvaarding, zijn onthechting en zijn levenswil. Hoezeer dat leven en dat werk altijd met elkaar vervlochten zijn geweest, valt meteen op bij het overzien van zijn vele geschriften, allemaal getuigenissen van zijn ruime visie en van zijn rijk hart. Dat leven en dat werk waren nog kort voor zijn overlijden in al hun veelzijdigheid doorgelicht, zodat het beeld van Gerard Knuvelder zal blijven, ook voor wie hem niet persoonlijk hebben gekend. Wij hebben hem in ons Genootschap mogen kennen en zullen hem dankbaar gedenken, en dat niet alleen omdat die kennismaking een verrijking is geweest voor ons eigen leven.

Het bericht waarmee het overlijden van Dr. Gerard Knuvelder werd meegedeeld, droeg als motto een psalmtekst: ‘Ons leven duurt maar zeventig jaren, of zijn wij krachtig, tachtig jaren’ (ps. 90). De Brabants-Kempische volkswijsheid, in het midden waarvan Gerard Knuvelder de meeste jaren van zijn vruchtbaar leven heeft doorgebracht en gewerkt, zegt hetzelfde, even scherp en hard als de volledige oud-testamentische tekst; ze vat het leven van een mens samen met een haast-Gezelliaans rijmpje:

[p. 8]

 

Twintig jaren groeien,

 

Twintig jaren bloeien,

 

Twintig jaren staan,

 

Twintig jaar vergaan.

Het klinkt misschien wat onbehouwen hard, maar niemand zou zich aan die onbehouwen hardheid minder hebben gestoord dan de eminente man, die we nu gedenken: hij wist dat die volkse wijsheid haar diepe en waarachtige betekenis kreeg door de wijze waarop gegroeid, gebloeid, gestààn én vergaan werd.

Echt oud heb ik Dr. Gerard Knuvelder nooit gezien, ook niet in zijn laatste jaren; hij was even kordaat, wilskrachtig en scherpzinnig gebleven als ooit. Met enige aarzeling citeer ik toch van Guido Gezelle een van zijn ‘Kerkhofblommen’; daarin gedacht de dichter een Vlaams edelman die eveneens de leeftijd van de krachtigen en de stoeren had bereikt. Met enige zeer lichte correcties lijkt de aanhef geschreven voor onze betreurde Ere-voorzitter en het is een adelsbrief die we mogen en moeten toekennen aan Dr. Gerard Knuvelder:

Ik heb gekend dien ouden, grijsgedaagden,

dien fellen, goeden, welgezinden man;

dien blijden ouderling, dien sterken, onversaagden,

dien edelen mensch, dien christenen! 'k En kan

geen dag mij brengen dien ik leefde weêr te binnen,

dat hij niet oud en sterk, en jong en was van geest:

hij scheen onsterflijk. Ja, onsterflijk is 't beminnen

dat hij verwekte en dat hem volgen zal, nu meest

dat hij is weggegaan en ijdel heeft gelaten

die groote en edele plaats, die eens zijn naam besloeg;

nu dat hij, goedgekeurd van God, en t' zijnder baten,

ter onzer niet, ontging eilaci, nog te vroeg!

In zijn ‘Herdenking B.F. van Vlierden’ noemde Gerard Knuvelder hem: ‘de ziel van het Genootschap’ en voegde daaraan toe: ‘Voor dit aandeel in de activiteiten van het Guido-Gezellegenootschap zal men hem, zolang het genootschap bestaat - en ook daarna - dankbaar en in hoge mate erkentelijk moeten zijn.’ Wij hebben mogen beleven hoe onze betreurde Ere-voorzitter ons Guido-Gezellegenootschap zovele jaren wijs en vast, stimu-

[p. 9]

lerend en inspirerend heeft geleid; wij gedenken Dr. Gerard Knuvelder met dezelfde gevoelens van oprechte dankbaarheid en trouwe erkentelijkheid.

Kapellen, 23 oktober 1982.