Het Nederduitsch glossarium van Bern

W.

wa, qua^3).

waegen, librare.

waegre, trutinator.

waen, estimatio, opinio.

waenen^4), putare.

waenjnge, putatio.

waenlec, probabilis.

waenleke, probabiliter.

waenre, putator.

waer, quo.

wach, ha^5), heu, heus, preh dolor.

wage, pensa, statera^6), trutina.

wagen, currus, plaustrum, trutinare^7).

wagen, zie pluch.

wagenken, curriculum, vehiculum.

wagenman, auriga^8).

wagescale, zie scotle.

wagschale, libra.

wachte, custodia, excubie^9).

wagte, obseruantia, specula.

wachten, excubare, manicare^10).

wagten, obseruare, specularj.

wagtinge, speculatio.

wachtre, custos.

wagtre, speculator.

waien, ventare.

waire, flabrum^11), ventilabrum.

wakel, ulcus.

waken, vigilare.

3) Eerste woord der Q-rij; MS.: ua, maar voor eene initiaal is plaats opengelaten. - Rechts boven het Hollandsch staat een teeken op ^σ gelijkende (: wa^σ). Zie: wanne.

4) HS.: wenen.

5) Eerste woord der H-rij. MS.: a, maar voor eene initiaal is ruimte opengelaten.

6) Th. dye warsbalek in eynre waighe off die gantze waighe.

7) Het HS. heeft: wgen.

8) Th. wagen regierre.

9) Th. wake.

10) Th. ylen, haisten, vroe op staen, vroe wanderen, vro by eyn comen.

11) Th. die wynt off dat blaisen des wynds.

[p. 93]

wakende, vigilanter.

wakende, zie dor wakende.

wakinge, vigilia.

wacker, vigil.

wackerheit, vigilantia.

wal vel hofvel, agger^1).

wale, bene.

waledader, beneficus.

wale dragende, ferax, fertilis.

wale gesedet, morigeratus.

waleludende, consonus, sonorus.

wale riken, aromatizare.

waleselschap, cetus^2).

walginge, nausea.

wallen, feruere.

wallende man, viator.

walna, ferme, pene.

walna utterste, penultimus.

walvesch, cete.

wal vesg, balena.

wan, existimatio.

wande, quoniam.

wandelen, meare, mutare, peruagari.

wandelinge, commutatio, frequenter, mutatio.

wandlen, commutare, immutare.

wane, unde.

wanen, auctumare^3), aucupare^4), estimare, existimare, opinari, presumere, reputare, reri.

wange, gena, mala^5), maxilla.

wankelen, labare, labefactare^6).

wanne^7), quando.

wanne, zie so wanne.

want, maceria^8), paries.

wantrowel, suspiciosus.

wantruwe, suspicio.

wantruweleke, suspiciose.

wapen, arma, instrumentum.

wapenen, armare.

war, verum, verus.

ware, cautela, cautio.

waregteg, verax.

warf, zie drie warf.

warheit, veritas.

warleke, nempe, veraciter, vere.

warm, calidus.

warm maken, calefacere.

warmen, calere.

warmus, olus.

warnen, munire.

warnjnge, munjmen.

warsegre, aruspex, veridicus.

warumbe, cur, quare.

waruen, zie negen waruen, seuen hundert waruen.

warwert, quorsum^9).

was, cera.

wasdum, incrementum.

wassen, crescere, increscere.

wassen, zie dar dorne wassen, te samene wassen.

wastel^10), liba.

wat, zie uan wat lieden.

water, aqua, limpha, unda.

water, zie de heuet water, det water heft, in water storm, lopende water, regen water.

waterlec, zie douende.

waterleke, aquaticus^11).

waterrinc, circus.

we, nos, quisnam.

1) Th. dyck, dam.

2) Th. en schare of vergadering van luyden.

3) Th. toevallen, meynen.

4) Th. vogel vangen of wijchlen of verkrijgen.

5) Th. kynneback.

6) Eerste woord der L-rij. MS.: abefactare, maar voor de initiaal is plaats opengelaten.

7) In het HS. rechts boven het Hollandsch woord een teeken, gelijkende op ^σ (: wanne^σ). Zie: wa.

8) Th. roe muyren sonder kalek off vestenisse vmb en wyngart of dit vlyesken der seeundinen dair in die kynderken in oere moeder lijeham onthalden werden.

9) Th. wair hyn.

10) Vocabularins (Hor. Belg. VII. Inleid. p. xi) wastelle vel coeke libum.

11) Th. waterechtich.

[p. 94]

webbe, teka.

wedde, pignus.

wedem, dos.

wedemen, dotare.

weder, aries^1), aura^2).

weder, zie njt weder dun, sunder weder dunleke.

weder belen, oblatare.

weder biten, remordere.

weder bogen, reflectere.

wederboginge, reflectio.

wederbreidelen, refrenare.

weder douen^3), retorquere.

wedergelden, retribuere.

wederlesen, relegere.

weder meten, remetiri.

weder moden, tribulare^4).

wedernemen, resumere.

wederpinen, obniti.

wedersake, adversarius, adversator^5).

wederschreft, transcriptum.

wederscrift, conscriptio.

wederscriuen, conscribere.

weder schriuen, transcribere.

wederseggen, contradicere.

wedersprake, contradictio.

wederstan, obstare, obstere, refragarj, renitj, restare.

wederstoren, retundere^6).

wederstoten, pangere, retrudere.

wedertale, controversia.

wedertrecken, retrahere.

wedertreckinge, retractio.

weder uegten, rebellare.

weder ulien, refugere.

weder uoeren, reuehere.

weder wassen, oboriri.

weder wille, tribulatio.

wederwordegheit, rebellio.

wedewe, vidua.

weduheit, viduitas.

wedwemaken, viduare.

weech, mollis.

weelde, delicie^7).

weelden, deliciari.

weet, sandix^8).

wech, iter, trames^9), via^10).

wech, zie meer.

wegdun, zie en wegdun.

wegebreide, plantago.

wegen, pensare, ponderare.

wegeschede, compitum^11).

wegscheiden, zie en wegscheiden.

wegspise, viaticum^12).

wej, serum.

weiken, mollire.

weiken, zie sagten.

weikinge, mollicies.

weininge, eiulatus.

weinken, innuere^13).

weke, ebdomada, septimana.

weken, lentescere.

wekenere, septimanarjus.

wecken, excitare.

wecleke, molliter.

welde, abundantia.

weldech, compos, delicatus, deliciosus.

weldeleke, abundanter, copiose, delicate, deliciose.

welecleke, lautus.

welgen vel spuen, nauseare.

welludende, sonore.

welpen, catulus.

1) Th. eyn weder.

2) Th. weder of schijn.

3) Het MS. zeer bemorst. Lezing van het Holl. onzeker.

4) Th. moeyen, kroeden, pynighen, qwellen.

5) Het MS. heeft: adversarius wedersake, gevolgd door adversator, idem. - Th. wederpart.

6) Th. wedernylen.

7) Th. wallusten.

8) Th. eynreley cruyt dayr men roit myt varwet.

9) Th. eyn cleyn ind warswech doir den acker.

10) Zie: wallende man.

11) Th. vergaderyng van vele wegen.

12) Th. kost, gelt, gereitscap des men op den weghe noit heuet.

13) Th. en wynck geuen.

[p. 95]

welpken, catellus.

welt, silvester^1).

wendes, zie uol wendes.

wenen, flere, lugere, plorare.

wenen, zie drouen.

weninge, fletus, lamentum^2), luctus, ploratus.

weninge, zie druujnge.

wenlec, lacrimabilis.

wenleke, lacrimabiliter, lugubris.

wenninge, cultura, cultus^3).

wensterhant, leua.

wenstre, sinistra.

wentelen, devolvere.

werdech, dignus.

werdecheit, dignatio.

werdegen, venerari^4).

werdegheit, dignitas.

werdeleke, dignanter, digne.

werden, fierj.

werden vel geboren, nasci.

werden geboren, renasci.

werden, zie te niwite werden.

werdre, arabo, arra^5).

werdren, subarrare^6).

werelde, zie varen uan der werelde.

werelt, mundus, orbis.

wereltlec, mundanus, mundialis.

werc, artificium, opus, stupa^7).

wercagteg, operosus.

werken, operari.

werkere, stupeus.

wercman, artifex, operarjus, opifex.

werpen, jacere, jactare, proicere.

werpen, zie der neder werpen, in iegen werpen, in kerker werpen.

werren, adxersari^8).

werrere, cismaticus.

werringe, cisma.

werscap, comessatio^9), convivium.

werscapen, comessari^10), convesci, convivare.

werscapere, conviva^11).

wert vel gast, hospes.

wese, pupillus.

weseleke, essentialiter.

wesen, fore.

wesen hefmuder, obstetricare.

wesen, zie geoffert wesen, ledeg wesen, meier wesen, ridder wesen, siech wesen, vast wesen, veve wesen.

wesentleke, substantialiter.

wesheit, orbitas.

wesinge, essentia, status, subsistencia, substantialis.

wespe, zie dauese.

wesselken, mustela.

west, occidens.

west, zie dar de oleibom west.

westen, occidentalis.

wetbrjngere, zie getrue.

weteg, sagax.

wetegheit, sagacitas.

weten, scire.

weten, zie nit weten.

wetende, sciolus.

wethech, conscius.

wetsteen, cos.

wetten, exacuere^12), subigere^13).

weuen, contexere, texere.

weuere, textor.

weuestat, textrinum.

1) Zie: busch. - Th. walsch.

2) Th. eyn galynghe.

3) Th. tzierheit. oeffening.

4) Th. eeren off gheert werden.

5) Th. gaidspennyng. truw cleynoit.

6) Th. vergoedspennyngen.

7) Th. werck van vlass off van hennep.

8) Th. wesen off vor den wederparthy.

9) Th. comesacio aeuervloedige onkuyslike werscappe.

10) Th. comesare, ducke ind aeuervloedich in der onkuysh^t eten.

11) Th. wertschaps geselle.

12) Beide woorden zijn in het HS. zoo goed als onlcesbaar.

13) Th. onderdaen. gehoirsam. bedwencklich maken.

[p. 96]

wewite^1), calamitas.

widan wis, quomodo^2).

wi gedan, qualis.

wi grot, quantus, quotuscumque.

wi grot sot si, quantuslibet.

wi lange, quousque.

wi menegeste, quotus.

wide, salix^3).

widen, amplificare^4).

wider blujen, reflorere, reflorescere.

widerbogegleke, reciproce.

widerbogen, reciprocare.

widerbogende, reciprocus.

widerbringen, referre, reportare.

widerbringinge, relatio.

wider driuen, refellere.

wider eisgen, repetere, reposcere.

wider gieten, refundere.

widercomen, redire, remeare, repatriare.

widercominge, reditus.

wider leiden, reducere.

wider leidinge, reductio.

widerbeuen^5), reviviscere.

wider leuende, rediuiuus.

widerloep, recursus.

widerlopen, recurrere.

wider maken, reficere, reformare, restaurare, restituere.

widernemen, recipere.

widernjgen, reclinare.

widerniginge, reclinatio.

widerpensen, recogitare.

widerrupen, reclamare, reuocare.

widersenden, remittere.

widersetten, reponere.

widerslag, reuerberatio.

wider slan, reuerberare.

widerspringen, resilire.

widerstan, resistere.

wider stoet, repulsa.

wider ualle, recidere.

wideruallen, recidiuare.

wider uliten, refluere.

wider winnen, recuperare.

wider worstelen, reluctari.

wideren, dilatare^6).

widinge, dilatratio^6)

wie, miluus^7), qualiter.

wie, zie de.

wie decke, quotiens.

wiegedan, qualiscumque, qualisqualis.

wie grot, quantuscumque, quotienscumque.

wie uele, quot.

wien, consecrare, dedicare.

wier, stagnum.

wif, femina, mulier.

wif of(!) man, conjunx.

wif, zie de heft tue wif, gemeine wif.

wifheit, effeminatio.

wiflec, femineus, muliebris.

wiflec sijn, effeminare.

wige, cuna, incunabula.

wige, zie sunder wige.

wigebant vel mammebant, fascia.

wichtech, zie tue wichtech.

wigteg, zie swar.

wijnge, consecratio.

wiken, cedere.

wile, zie aldi wile.

wilen, zie under wilen.

wille, assensus^8), velle.

wille, zie weder wille.

willech, libens, spontaneus.

willens, spontanee.

1) De i van wewite lijkt bijna eene t. - Kil. wee-wyte. wee-wite, vetus Fland. Dolor. calamitas.

2) MS.: Q^om.

3) Th. eynreley boem. s. wylghe of wijd.

4) Th. breyt wijt maken.

5) l. wider leuen. Zie Inleiding.

6) De laatste letters van het Latijn nagenoeg onleesbaar.

6) De laatste letters van het Latijn nagenoeg onleesbaar.

7) Th. eyn wyh. - Kil. Wye, kieckenwije, Sax. Sicambr. j. wouwe, miluus, Germ. wey.

8) Th. volbert.

[p. 97]

wilt, campester, ferinus.

win, bacus^1), merum, vinum.

win, zie cranc win.

winagteg, vinolentus^2), vinosus.

winbere, botrus, racemus.

winblat, panpinus.

wingarde, zie utsprut uanden wingarde.

wingart, vinea, vitis^3).

winkinge, nutus.

winleke lant, arabilis^4).

winlesen, vindemiare.

winlesere, vindemiator.

win man, vinitor.

winnen, conquirere, excolere, lucrari, sortjri.

winnen, zie kinder winnen, wider winnen.

winranke vel utscot, palmes.

wint, ventus.

wijnt, leporarjus.

wintappre, caupo.

winter, hiemps.

winterlech, brumalis, hiemalis.

wint offeltre, neuula^5).

wintren, hiemare.

wiroc, incensum^6).

wiroken, adolere^7).

wis, gnarus.

wis, zie dos dan wis, enger wis, negener wis.

wischen, detergere.

wisgen, tergere.

wisen, indicare, visere^8), visitare^9).

wisen, zie uan menger wisen.

wisere, index, indicatiuus.

wisheit, sapientia, scientia.

wisinge, indicium, indictio.

wisleke, philosophice, prudenter, sagaciter, sapienter.

wislen, cambire^10).

wispelen, sibilare.

wisplinge, sibilus.

wisselere, nummularjus.

wit, albus^11), candidus.

wit uan den eie, albugo^12).

wit maken, candidare.

wit schinen, candere, candescere.

wijt, amplus.

witegen, augurari.

witegere, augur.

witeginge, augurium^13).

witen, imputare.

witheit, albedo, candor.

witte uan den^14) eie, glare.

witteblume, ligustra^15).

witte uarwe, stibium^16).

witten, albere, albescere^17), niuere.

wiueken, muliercula.

wiuel, scarabeus^18).

woeden, furere.

woeste, impetuosus.

woesteleke, impetuose.

wolf, lupus.

1) Th. bachus....wyn.

2) Th. vol wijns.

3) Th. eyn wijnstock.

4) Th. buwelick.

5) Th. neuus eyn vlecke die wesset an des mynscheu lijcham. neuulus, dem.

6) Th. wyrock of offerhande dat men myt vuyr doit.

7) Th. bernen. ontfynghen of wassen.

8) Th. myt begerten sien.

9) Th. vanden. visitieren den krancken off cloestere off wraicke doen myt recht.

10) Th. buyten. wesselen.

11) Th. wytt of eyn buyck.

12) Th. wittich^t of gheelheit der oghen. - Vgl. Kil.

13) Th. augurior in gerucht der vogele to wijchlen. augurium sulcke wijlyng.

14) Diut. leest: dem. Het MS.: .... de⁷....

15) De beide tt's van het Hollandsche woord schijnen uit andere letters verbeterd. Th. eynreley witte blome, gestalt als eyn clock.

16) Th. eynreley vorwe dayr die vrouwen oer angesicht myt malen. s. blywit.

17) Het MS. heeft: albere witten, albescere, idem.

18) Kil. weuel. Sax. Sicambr. j. hornbedor. Scarabeus cornutus.

[p. 98]

wolke, zie clene wolke.

wolken, nubes.

wolle, lana.

wollen, laneus.

wollen roef, vellus.

wollenwerc, lanificium.

woluen, lupinus.

wonagteg, reses.

wonde, plaga.

wonden, sauciare.

wnden, confodere.

wonden, zie ersetre uan wonden.

wonder, ammiratio, mirum, monstrum, portentum.

wonderen, mirari.

wonderlec, ammirabilis, mirabilis, mirificare (!), mirificus, monstruosus.

wonderleke, mirifice.

wondren, ammirari.

wonen, degere^1). habitare, manere.

wonen, zie te samene wonen.

wonende, incola.

woninge, domicilium, habitatio, incolatus, mansio.

wonlech, habilis.

wonre, habitator.

wonsenen, optare.

worm, vermis.

wormeken, vermiculus.

worp, jactus.

worst, salsucium.

worstelen, agonizare, colluctari, luctari.

worstelere, agonista.

worstelinge, agonia^2), gignasium, lucta, luctamen, luctatio, palestra.

wort, verbum.

wortafflir, alea^3).

wortele, radix.

wortelen, radicare.

wstere, desertor^4), destructor^5).

wostine, desertum.

wostinge, destructio.

wrake, ulcio, vindicta.

wratte, verruca.

wredeleke, ferociter.

wreden, seuire.

wreet, atrox, crudelis, efferus, ferox.

wreistel^6), plectrum.

wreke, ultor.

wreken, ulciscj, vindicare.

wrecre, vindex.

wret, dirus^7), immitis, severus, seuus, toruus, trux.

wretmaken, grassarj^8).

wret man, tyrannus.

wret sin, crudelare^9).

wretheit, atrocitas, crudelitas, ferocitas, severitas, seuitia, tyrannis.

wretleke, atrociter, crudeliter, torue.

wretleke don, debacari.

wretleke dun, deseuire.

wriuen, atterere, confricare, conterere, terere.

wrugen, incusare.

wrugere, delator.

wruginge, delatio.

1) MS.: degére wonen. Th. lenen.

2) Th. syel taighyng of vechting.

3) Th. wort affel spel off dat breit dair aff.

4) Th. desertare, woste off woistenye maken.

5) HS.: stere.

6) Ohd. wristillâ, ristellâ, dextrale, Armband.

7) Th. bitter, struyff, verspyhelick dair gaids toern op compt. wreet.

8) Th. verderuen.

9) De lezing van beide woorden wegens onduidelijkheid van het HS. niet zeker.