Den Gulden Winckel. Jaargang 15

Duitsche lyriek

Duitsche Lyriek, verzameld door Will Vesper: Die Ernte. - (Uitgave W. Langewiesche Brandt, Ebenhausen bij München).

Eenige jaren achtereen hield ik mij voornamelijk bezig met de studie der Duitsche Lyriek, en het trof mij, hoe ‘school-geschikt’ schier alle bloemlezingen waren. Eéne maakte daarop de gunstige uitzondering: bovengenoemde bundel (eigenlijk zijn er II, doch de Ie is de beste) door den jongen dichter Vesper samengesteld. Zelf zegt hij in zijn woord vooraf: (eine Sammlung) ‘die keineswegs einem flüchtigen Orientierungsbedürfnis, sondern dem feinsten Genusz empfänglicher Menschen dienen will’. Bij ons heeft van Elring eens geprobeerd eene bloemlezing uit de lyriek der laatste 8 eeuwen samen te stellen, doch zijn verlangen om alle schrijvers daarin te vereeuwigen, maakte haar, esthetisch gesproken, minder genietbaar. Noch in 't Nederlandsch, noch in 't Fransch hebben wij eene verzameling zoo rijp als deze, en ook de slecht-gekozen ‘A Thousand and One Gems of English Poetry’ blijft bij ‘Die Ernte’ ten achter.

Van Dietmar van Aiste koos hij dit:

‘Liebster! Liebster! Schläfst Du noch?
Liebster! Liebster! Höre doch!
Ein Vöglein flog in die Linde vor Tag,
weckte mich; hör, was es singen mag’.

Aan Hoofts Wachterlied herinnert dit schoone:

[p. 72]

 

Bleib noch, mein lieb Gespiel, lieg still;

 

denn es ist noch nicht Morgen.

 

Der Wächter uns betrügen will:

 

Der Mond hat sich verborgen.

 

Man sieht der Sternlein noch gar viel

 

her durch die Wolken dringen.

 

Lieg still bei mir, mein lieb Gespiel,

 

und lasz den Wächter singen.

Dit nu is juist de verdienste van Will Vesper, dat hij inziet, hoe zoowel de ‘Blüte Zeit’ der 12^de eeuw belangrijk is als het klassieke tijdvak der 17^de. Dit Lied nog uit den vóór-Lutherschen tijd:

Geistliches Trinklied der Nonnen am Niederrhein

Laszt uns singen und fröhlich sein
in den Rosen,
mit Jesus und den Freunden sein!
Wer weisz, wie lange wir hie sollen sein
in den Rosen.

Jesus Wein ist aufgetan
in den Rosen:
der sollen wir all gar hinne gan,
so mögen wir Herzensfreude entphan
in den Rosen.

Er soll uns schenken den Cyperwein
in den Rosen,
wir müssen alle trunken sein
all von der süszen Minne sein
in den Rosen.

Setzt das Gläschen vor den Mund
in den Rosen,
und trinkt es aus bis aut den Grund,
da findt ihr den heilgen Geist zur Stund
in den Rosen.

Laszt das Gläschen umme gehn
in den Rosen!
So mögen wir fröhlich heimwärts gehn
und allezeit in Freuden stehn
in den Rosen.

Ook dit gedicht bewijst weer, hetgeen ik meermalen gezegd heb, n.l. dat ook het oude lied de welverzorgde vormen en de ineengestrengelde versmelodieën kent. Als een teedere echo zingt er de tegenzang ‘in den Rosen’, door de hooggerythmeerde strophen heen. Hoort nog den zwaren, droeven gang van dit rythme:

‘Ach, Jesus, was hab ich dir zuleide getan,
dasz ich musz vor dem blauen Himmel stahn?’
‘Gehn Sie, gehn Sie ein klein wenig basz zu,
da werden Sie wohl finden die höllische Ruh!’

Sterker, doordringender dan menig modern liefdevers, - in kracht de sensitieve poëzie gelijk, psychologisch onbewust -, dit laatste wat ik uit de bladzijden der ‘Dichter unbekannt’ aanhaal:

Nach meiner Lieb viel hundert Knaben trachten,
allein der, den ich lieb, will mein nicht achten.
Ach weh mir armen Maid, vor Lieb musz ich verschmachten.
Jeder begehrt zu mir sich zu verpflichten,
allein der, den ich lieb, tut mir vernichten,
Ach weh mir armen Maid, was soll ich dann anrichten?

All andre tun mir Gutes viel verjehen,
allein der, den ich lieb, will sich nicht geben.
Ach weh mir armen Maid, was soll mir dann das Leben?

Nog komen Paul Gerhardt, Günther en Hagedorn voldoende naar voren met hunne, helaas, geheel ten onrechte vergeten liederen.

‘Der erste Tag im Monat May
ist mir der glücklichste von allen.
Dich sah ich und gestand dir frey,
den ersten Tag im Monat May
dasz dir mein Herz ergeben sey.
Wenn mein Geständnisz dir gefallen,
so ist der erste Tag im May
für mich der glücklichste von allen.

Is dit niet roerend, kinderlijk eenvoudig door von Hagedorn gezegd, de moeite van 't hèrlezen waard? In een 50-tal bladzijden is wel het schoonste uit Goethe's Lyriek bijeengebracht; dan komen Novalis, Heine, Lenau, Eichendorff en de andere dichters uit de eerste helft der 19^e eeuw. Liliencron opent de rij der modernen, die, niet zoo volledig als de bekende Reclam-bloemlezing: ‘Benzmann, Moderne deutsche Lyrik’, toch voldoende inzicht geeft in de jongere Duitsche Lyriek. Liliencron, Dehmel, Spitteler, Nietzsche, Falke, Hofmannsthal, zijn in een 70-tal bladzijden (welke Nederlandsche dichters zouden, als zij, een twintigtal hunner beste bladzijden afstaan?) werkelijke dichters geworden, voor hen, die hunne namen voordien nog niet kenden; en is dit niet het schoonste resultaat dat een bloemlezer bereiken kan? Opzettelijk bleef ik iets langer bij de ook ten onzent verwaarloosde Vóór-klassieken stilstaan, in eene latere reeks opstellen kom ik nog wel op Liliencron, Dehmel, Hofmannsthal en Nietzsche (als dichter!) afzonderlijk terug.

Die Ernte echter kan ik hun, wien de Duitsche Lyriek lief is, niet genoeg aanbevelen; ook wat boekverzorging aangaat is 't een schoone verzameling!

Es ist doch Alles nur aus Liebe schön.
Es ist doch Alles nur aus Liebe gut.

Will Vesper.

JAN J. ZELDENTHUIS.