Hollands Weekblad. Jaargang 1

Pijnlijke Limburgse confrontatie
door E. Damen

IN 1962 zou in het grensland tussen Vlodrop en Herkenbosch in midden-Limburg de staatsmijn Beatrix in exploitatie worden genomen. In de aanleg van twee moderne diepe mijnschachten is sinds 1950 uit ingehouden winsten van het Staatsmijnbedrijf rond f 30 miljoen geïnvesteerd. De hele aanleg van de vijfde staatsmijn zou tussen de 300 en 400 miljoen gulden kosten. Werkgelegenheid zou er komen voor ongeveer 5.000 mensen. Maar de staatsmijnen zijn nu tot de conclusie gekomen, dat het wellicht beter is het project stil te leggen. De regering wordt dienovereenkomstig geadviseerd en indien deze de staatsmijndirectie gelijk geeft, is er een belangrijk industrialisatieproject van de baan. Voorgoed waarschijnlijk, want niets wijst er op, dat de overcapaciteit der steenkolenmijnen in het huidig energiebestel spoedig een einde zal vinden.

Op de achtergrond van deze voor de provincie Limburg teleurstellende ontwikkeling staat de steeenkolencrisis. De overproduktie van steenkolen op de hele wereld bestaat al meer dan twee jaar. Aanvankelijk was men geneigd de oorzaak van het gebrek aan afzet te zoeken in de economische recessie. Sedert het begin van dit jaar is de recessie overwonnen en gaan vrijwel alle produktiecijfers weer omhoog. In West-Duitsland werkte bij voorbeeld in augustus van dit jaar de ijzerproducerende industrie vrijwel op volle capacitiet met een produktie die slechts 7 pct lager was dan in de historische topmaand november 1957. Om staal en ijzer te maken zijn massa's kolen nodig,

[p. 7]

maar niettemin duurt de overproduktie van kolen voort. In de metallurgie blijkt de cokesbehoefte niet zeer elastisch. In de huisbrand- en energiesectoren gaat de betekenis van de steenkolen zienderogen achteruit en neemt de betekenis van de olie handoverhand toe. In de toekomst dreigt eerst het aardgas en verderop de elektriciteit uit de kerncentrales, die vroeg of laat wellicht goedkoper zal zijn dan elektriciteit uit conventionele centrales.

Wat de Nederlandse situatie aangaat, hebben de staatsmijnen tijdig voor de nodige nevenbedrijven in de chemische sfeer gezorgd. Deze kolenverdeling heeft de staatsmijnen tot dusverre uit de rode balanscijfers gehouden. De andere Nederlandse mijnen hebben een omvangrijke huisbrandproduktie en zijn daarom ook nog niet zo bijzonder zwaar getroffen. Toch stapelen de cokes en onverkoopbare industriekolen zich ook in Limburg op. De tijdelijke teruggang van de afzet wordt steeds moeilijker als conjunctureel te zien. De deskundigen spreken van een structurele verandering op de energiemarkt, waarbij de kolen het loodje leggen. Zelfs in West-Duitsland, vanouds het steenkolenland bij uitstek, worden mijnen voorgoed gesloten. Waarom zal men in Limburg met grote moeite en vele kosten een nieuwe mijn bouwen? Om de opgeslagen voorraden straks nog meer te vergroten? Men stopt ermee en vermoedelijk terecht.

Wat nu? Want alleen al door de publikatie van de voornemens en argumentatie der mijndirectie is ineens de gang er uit. Een periode van welhaast weergaloze expansie is ten einde. De geschiedenis van de Limburgse industrialisatie valt in hoge mate samen met de geschiedenis van de in 1902 opgerichte staatsmijnen. De vier bestaande staatsmijnen verzorgen meer dan de helft van de Nederlandse kolenproduktie. De acht andere mijnen hebben een sterke stand in de huisbrandsfeer en bovendien - het is wel eens nuttig om met buitenlands kapitaal te werken - sterke buitenlandse industriële bindingen. De veredeling bij de z.g. ‘particuliere’ mijnen bestaat voor een groot deel in streeksgewijs verkoopbare elektriciteit. De geologische condities der particuliere mijnen zijn daarenboven van dien aard, dat zij de concurrentie tegen de olie op niet al te grote schaal in een betrekkelijk gunstige kostprijs nog wel even kunnen volhouden. De Limburgse conjunctuur draait voor een zeer belangrijk deel om de staatsmijnen en hun op kolenveredeling gebaseerde nevenbedrijven. Indien de verdere expansie der staatsmijnen beperkt wordt tot de chemische industrie - en hoe lang wellicht ook hier nog? - wordt het industriële beeld van arbeidsintensief allengs overwegend kapitaalintensief. Dat betekent dus een teruggang van het aantal arbeidsplaatsen in de industrie.

*

De industriespreiding in Limburg is geen sterk punt. Maastricht heeft een behoorlijk gedifferentieerde industrie, die arbeidskrachten betrekt uit de meeste gemeenten van het zuiden. Verder is Philips hier en daar in Limburg begonnen. Dan is er bij Roermond enige industrie, uitgroeiend naar het noorden van de provincie, waar de omgeving van Venlo en Tegelen weer een behoorlijke differentiatie biedt. Het land van Weert richt zich al min of meer op Eindhoven; in en rond Gennep heeft de middengrote industrie enige betekenis. Tussen deze industriespreiding door is de provincie in hoge mate agrarisch met zeer variërend renderende overwegend gemengde bedrijven. Vooral langs de Belgische grens zijn nogal veel marginale en te kleine boerenbedrijven, slechts de Peel - op latere datum ontgonnen - is uitgesproken welvarend, doch zonder vestigingsnoodzaak. De steenkolenmijnen in het zuiden trekken arbeidskrachten uit het hele gewest naar zich toe. De Limburgse tramweg-maatschappij heeft naast de normale dienstregeling een dag en nacht doorgaand systeem voor mijnwerkersvervoer met autobussen, die zeer grote afstanden afleggen. Het waren voornamelijk de staatsmijnen, die de bevolkingsaanwas opvingen met arbeidsgelegenheid; daarenboven was er een bescheiden emigratie, want het geboorten-overschot was traditioneel hier groot.

Afgezien van de voor de hand liggende kolenveredelende nevenbedrijven is er sinds het begin van deze eeuw verder weinig industrie-vestiging geweest. Bij de sterke expansie van de mijnen was dit begrijpelijk. Zelfs in de crisisjaren tussen 1931 en 1935 was het werkloosheidscijfer relatief lager dan van het hele land. Bovendien vormde de bevolking in sterke mate een eenheid, ook in de intellectuele kringen; men importeerde niet graag intellect, kapitaal of afwijkende denkbeelden. De onmiskenbaar verdienstelijke strijd van de arbeidersleider dr. H.A. Poels voor de geestelijke en materiële verheffing der arbeidersbevolking (mijnwerkers stonden vroeger in een kwade reuk) ging gepaard met een niet altijd zeer hartverheffende strijd tegen het socialisme; dat het evoluerende socialisme in staat was een constructieve bijdrage te leveren aan de economische expansie zonder dat men daar-

[p. 8]

bij gedwongen was intellectueel van de ‘welvaart-staat’ overtuigd te zijn, is in een overmaat van apologetische ijver wel eens over het hoofd gezien. Men heeft niettemin de provincie overwegend ‘rooms’ gehouden, inclusief de mijnindustrie en men wordt nu geconfronteerd met een beginnende crisis, die alleen met economie en niets met religie te maken heeft, terwijl men in verschillende opzichten de rest van het land enigszins van zich heeft vervreemd. Het is een wat pijnlijke confrontatie en er is niet veel fantasie voor nodig om te voorzien, dat er van alles gaat gebeuren.

Los van de vraag of er een Europees energiebeleid zal komen of niet, is het voorlopig waarschijnlijk te achten, dat de steenkolen een deel van de energiesector zullen behouden, hoewel wellicht een voortdurend kleiner wordend deel. Met dat percentage zal de welvaart van het gewest de neiging hebben parallel te lopen, speciaal in het zuiden. Terwijl tot dusverre eigenlijk stilzwijgend werd aangenomen, dat de uitbouw van de nationale industrialisatie in Limburg lokaal geen probleem was, houdt de nieuwe ontwikkeling in, dat bij het industrialisatiebeleid van de overheid sterker dan voorheen rekening moet worden gehouden met en toegezien moet worden op de ontwikkeling in Limburg opdat zich niet plotseling een achterstand manifesteert zoals die nu in Friesland, Groningen en Drente voor de nodige deining zorgt. Dat is op een moment van Europese integratie en algemene overproduktie met een wat onzekere wereldeconomie en politieke problemen zeker geen kleinigheid. Indien men ziet welke moeilijkheden de centrale overheid nu al heeft met het bewustwordende noorden des lands (de f 66 miljoen die er in 1960 in de gauwigheid tegenaan worden gegooid zijn uit hoofde van dit moeizaam becijferde bedrag nog niet bepaald ‘beleid’) dan ziet het er naar uit,



dat het particuliere initiatief de overheid in deze te hulp moet komen. Voor een deel zal dit initiatief een Limburgse zaak zijn. Zo heeft men zich van de mijnindustrie uit geinteresseerd in de pogingen om op Rozenburg een staalindustrie te vestigen. Omtrent dit project tast de openbare mening echter nog te veel in het duister om er een gefundeerd oordeel over te kunnen vormen. Waar het gebeurd is en niet geheel in de smaak viel van de z.g. Staal-Studie-Stichting zei deze, dat er onweerlegbare argumenten voor deze industrie-vestiging waren. Maar genoemd zijn ze nog steeds niet en bovendien is het project voor Limburg wel wat ver van het vreedzame provinciale huis, veilig achter de Moerdijk. Er waren meer lokaal-georiënteerde initiatieven: de concentratie in de Maastrichtse aardewerkindustrie, de opmerkelijke expansie van de Kon. Ned. Papierfabriek, de regionale vestigingen van Philips; verder is het meeste van beperkt plaatselijk belang en zeker niet van een allure als AKU-Goodrich of als recent-expanderende Zaanstreekbedrijven.

In het begin van deze eeuw kwam de industriële welvaart naar Limburg. De eerste wereldoorlog betekende een ‘boom’. De crisis van de dertiger jaren had slechts een beperkte ongunstige invloed. De tweede wereldoorlog en de opbouwperiode daarna brachten een nieuwe ‘boom’. De bomen groeien echter niet in de hemel. De welvaart had een fundament van maar één kolom en daarvan dacht iedereen, dat deze niet kon omvallen. Dat zoiets toch wel eens kon gebeuren, is een tamelijk pijnlijke confrontatie met een onvermoede, harde realiteit. Het tijdige inzicht is een belangrijk ding. Het kan tot tijdige maatregelen leiden, mits een zekere zelfgenoegzaamheid dit niet verhindert. Maatregelen, waarvan het devies moge zijn: Glück Auf.