Het vlinder effect
Schier eindeloze winterse nachten, die langzaam overgaan in met sneeuw en ijs bezwangerde dagen. Voorsteden verworden tot slaapsteden, waar schreeuwerig neonlicht het grauwe bestaan van alledag maskeert, en waar mensen rondwaren als schimmen tegen een achtergrond van onverschillig verworven welstand. De welvaartsdroom die uitmondt in een urbanistische nachtmerrie. In Het vlinder effect gidst Pernille Rygg je met vaardige hand door het niemandsland van de Scandinavische thriller.
Igi Heimann, onderzoekspsychologe, contempleert in het armetierige kantoor van haar overleden vader de laatste dagen van zijn leven als falend privé-detective. In zijn bureaula vindt ze een vlindermedaillon, zowat het enige tastbare element dat verwijst naar een zaak die hij niet tot een bevredigend einde kon brengen. De onopgeloste zaak staat op zich als metafoor voor een mislukt leven. Igi's schuldgevoelens (we beseffen pas wat mensen voor ons betekenen als ze er niet meer zijn) en de vrees, haar ingegeven door het besef dat ook haar leven een puinhoop dreigt te worden, zet haar ertoe aan de draad van het onderzoek op te nemen. Ze komt op het spoor van Siv Underland, een jonge vrouw die met twee kogels in het hoofd en een pistool in de hand in een sneeuwhoop wordt aangetroffen. Wanneer blijkt dat haar vader en de jonge vrouw slechts een paar uur na elkaar zijn overleden, groeit bij Igi het vermoeden dat tussen hun overlijden een verband bestaat, en dat er mogelijk kwaad opzet in het spel is. Igi's geloof in een oorzakelijk verband tussen beide overlijdens en de mogelijkheid op het bestaan van een boosaardig complot, vindt veeleer zijn oorsprong in haar eigen psychologische problemen dan in de bewijselementen. Ze is zelf in therapie bij haar werkgever en haar huwelijk met een travestiet, die regelmatig naast zeer aantrekkelijke heren wakker wordt i.p.v. naast zijn vrouw, maakt dat ze leeft in een emotioneel mijnenveld. Ook de verwarde haat-liefde gevoelens die haar partner bij haar opwekt, geven haar gedachtewereld en handelingen een extra dimensie. Haar zoeken naar een motief voor de misdaad en de identiteit van de dader, wordt zodoende betrokken op haar eigen complexe situatie. Igi is dan ook op zoek naar de verantwoordelijke voor haar falende bestaan. Wanneer ze hem vindt, hoopt ze te kunnen ontsnappen uit de impasse van tegengestelde gevoelens. Tegelijk met de rol van detective wordt ze analyste van haar eigen drijfveren en gevoelens. Niet toevallig
werkt ze als onderzoekspsychologe aan een chaostheorie; in weerwil van deze theorie probeert Igi haar leven te ordenen naar een patroon van oorzaak en gevolg, een streven dat zij naar het einde toe, verrijkt en gelouterd door nieuwe inzichten, zal inruilen voor een herwonnen vertrouwen in mensen, ook al ziet ze de betrekkelijkheid en de broosheid van dat nieuwe geloof onder ogen.
Literatuurwetenschappers die het misdaadgenre onder de loep nemen, hebben er al eerder op gewezen: de misdaadroman is een populaire vorm van psychoanalyse. De oplossing van het raadsel en het ontmaskeren van de dader komt tegemoet aan de diepere verzuchtingen van de lezer om het ‘kwade’ in zichzelf en de samenleving te bannen. Afgezien van deze bevrijdende catharsis, biedt Het vlinder effect je nog veel meer. De beeldende kracht waarmee locaties en personages treffend worden beschreven, staat borg voor puur esthetisch leesgenot. De auteur slaagt erin de fysieke omstandigheden van een stadsgedeelte te laten convergeren met de gemoedsstemming van het hoofdpersonage: ‘De muren langs de straat zijn bedekt met tekens en handtekeningen, spuitbussymbolen ontworpen door analfabeten zodat alleen de insiders ze kunnen ontcijferen. De graffitikunstenaars tekenen zo hun eigen plattegrond van de stad, ze bakenen hun territorium af als honden die in een hoekje pissen, of als zingende vogels. Het is een vergeefse poging om de stad op te eisen door mensen die maar al te goed weten dat ze nooit iets zullen bezitten, dat die stad niet van hen is. De bendes stadsguerilla's die op straathoeken pissen met hun stiften en spuitbussen zijn te slap om de stad de hunne te maken. Die is al lang geleden verkocht aan de reclamebazen die hun pretentieloze graffiti op de enorme billboards hoog boven ons hoofd schrijven. [...] Het feit dat we het één vandalisme noemen en het andere reclame, stamt uit de verwarring die wordt gesticht door de taal van het geld’. Een staaltje poëzie gestold tot kernachtig proza, en alleen weggelegd voor de groten in het genre. Het vlinder effect is het debuut van Pernille Rygg. Ik kijk reikhalzend uit naar meer.
[Staf Schoeters]
Pernille Rygg:
Het vlinder effect
Meulenhoff, 270p., 758F, ISBN 90-290-5566-9
‘Een vlinder fladdert ergens met zijn vleugels en zet een onomkeerbaar en onvoorspelbaar proces in werking. Er verandert iets voorgoed. [...] De modellen van dat soort processen hebben geen exacte oplossing, maar vele mogelijke oplossingen. [...] In de meteorologie heet dit fenomeen het vlinder-effect. Het accuraat voorspellen van het weer is net zo onhaalbaar als het verklaren van het heden en het voorspellen van de toekomst met behulp van een inzicht in het verleden’.
Auteursrechtelijk beschermd