Leesidee. Jaargang 4

[p. 534]

[Poëzie]

Poëzie

Rozalie Hirs
Locus

Met Locus heeft Rozalie Hirs alleszins een opmerkelijk debuut afgeleverd. De dichteres probeert in haar poëzie - zoals zovele dichters - om een soort van eigen plaatsbepaling in de wereld te verwoorden Op zich is dat streven allerminst origineel. Het interessante van deze bundel ligt evenwel in de wijze waarop Hirs haar identiteit afbakent ten opzichte van mythische figuren en plaatsen. In haar gedichten worden haar gevoelens en denkbeelden getransformeerd tot variaties op (transformaties van) aloude mythische patronen. Afwisselend assumeert de dichteres bv. de hoogmoed en de afgunst van Lucifer, de onwetendheid van Adam, de onzekere kracht van een heroïsche smid. Het is in dit licht allerminst toeval dat de bundel naar het einde toe een vers telt met de typerende titel ‘Toverlantaarn’. Ook Hirs streeft ernaar om haar eigen leventje als het ware te laten vervloeien met de magie van beelden, schilderijen, voorstellingen en film. Daarbij dient zij zich allereerst aan als een ‘verteller’, een ikpersonage dat verhaaltjes optekent: die ogenschijnlijk pretentieloze verhaaltoon vormt een uitstekend legengewicht voor de ‘zware’ voorbeelden. Hoewel Locus nog niet over de hele lijn een briljante bundel vormt, laat Hirs toch een van de boeiendste geluiden van de jongste tijd horen. Een bundel om te lezen, na te dromen én uit te kijken naar een vervolg; dat is voor een debuut toch niet niks.
[Dirk de Geest]
Querido, 55 p., 599 F
ISBN 90-214-6643-0

Wilfried Adams
Met name

Met name is opgebouwd uit vijf cycli, met een gevarieerd aanbod aan serene gedichten, met alliteraties, binnenrijm en andere stijlfiguren om een perfecte talige orde te scheppen. Hoewel het erg moeilijk is een eenduidige stempel te drukken op deze gedichten, kan je ze over het algemeen symbolistisch noemen. In zijn verzen beschrijft Adams vooral zijn eigen, intieme gevoels- en denkwereld, de herinnering aan vroeger en de confrontatie met ouder worden en de dood.

Zo is de eerste cyclus, ‘Versies’, duidelijk een evocatie van de dichter als 35-jarige man, die zich op dat moment al bewust is van zijn nakende bejaardheid, de herfst van zijn leven. Of hoe jeugd en ouderdom naast elkaar staan in de herinnering.

Door de knappe talige structuur, de zwierige maar krachtige stijl en de lichamelijke, uitgebalanceerde woordkeuze staan de gedichten erg op zichzelf. Vorm en inhoud stollen samen. Dit is zeker meer dan louter zelfexpressie. De dichter graaft dieper en legt verbanden tussen uiteenlopende ervaringen. De verrassende formuleringen en het hoog poëtisch gehalte maken de gedichten erg aangenaam om lezen. Hoogtepunt van dit soort taalkunst vind je zeker in de voorlaatste cyclus, ‘Andachtsbilder’, waarin de stolling, het compacte van Adams werk, het duidelijkst zichtbaar is. In elk van de 12 vormidentieke gedichten staan op het eerste gezicht willekeurige mijmeringen krachtig samengebald ‘Een boom is nooit zozeer als in de winter. / Dan staat hij op zijn zuiverst, hard vertakt, / geen kleur die nu zijn strenge zwart uitvlakt. / Hij staat daar, louter boom, alsof een kind er / met watervlugge vingers en verrukt / al wat er niet toe deed heeft afgeplukt’ (‘December’).

Naast pure taalkunst vind je in deze bundel ook sociaal engagement terug. Gedichten als ‘Park in October’, ‘Rietmaaiers’ en ‘Schikcklgruber’ geven gevoelens m.b.t. gewelddadige en bloedige historische gebeurtenissen weer. Net zo min als de dichter zich vergrijpt aan moeilijke, dure taal, vergeet hij ook de noodzakelijke, verklarende referenties niet.

[Eefje Rampart]

P, 61 p., 595 F

ISBN 90-73214-46-7

Ben Cami
Ten westen van Eden

In zijn gedichten benadert Ben Cami nu eens liefdevol, dan weer ironiserend de natuurlijke omgeving. De mythologische contouren die in deze gedichten worden uitgezet doen denken aan Het land Nod (1954). Een en ander weet de dichter te kruiden met zijn natuurbeleving van een vitalistische inslag, waardoor de verzen drijven op een merkwaardig en volumineus spanningsveld.

Cami weet het onzegbare toch wel aardig te benoemen, als: ‘Wat bestaat bestaat niet meer’, of ‘Het onomschrijfbare dat je nu bent’. De dood als een weerbarstig thema dus, en de dood van de ouders als een soort van brugmoment: zij kijken door de ogen van de dichter, zij reizen met hem mee, verlenen aan zijn bestaan nog betekenis. Zelfs al zijn ze nog nauwelijks ‘een stip in de herinnering’. De relatie met de tijd wordt problematisch; de ruimte waarin de dichter zich begeeft heeft aan de tijd een momentaan karakter gegeven. Precies in dat momentane duikt de angst op, maar meteen ook het besef dat de schuld aan die wereldlijke grenzen van tijd en ruimte gebonden is, en ermee zal verdwijnen.

Een mooie dichtbundel. De toonaard is milder dan in zijn vroegere werk, minder hard of snijdens, zachter en meer berustend. Het zijn rijpe, voldragen, doorleefde gedichten, dat zeker. En ze laten zich gemakkelijker dan vroeger lezen. De dichter Cami heeft een rustwekkend, mild-ironisch draagvlak voor zijn verzen geëxploreerd. Dat strekt hem tot eer.

[Stefan van den Bossche]

Lannoo, 52 p., 495 F

ISBN 90-209-3307-8

Chris Honingh
De rinkelbom

Chris Honingh (geb. 1951) laat beeld en werkelijkheid in zijn poëzie in mekaar opgaan tot een nieuw, vreemdsoortig, maar toch enigszins gestructureerd geheel. De personages die deze vernieuwde realiteit gestalte hebben gegeven, krijgen min of meer sprookjesachtige of allegorische contouren: de visman, het meisje en de rinkelbomspeler.

De openingscyclus, ‘De rinkelbom’, zet in met een veronderstelling: je moet je voorstellen dat het altijd ochtend is, wat bewolkt, kortom een wat sombere sfeer. Het landschap bestaat uit twee huizen: ‘In het ene huis woont een aardige heer / van middelbare leeftijd, die zich al met al / aardig weet te redden, de kleine woning / is zijn eigendom. Ernaast woont een fris / meisje, op zichzelf zou daar niets

[p. 535]

raars // aan zijn, als het maar niet altijd ochtend / was’. Het gedicht eindigt dan ook met een soort van verontschuldigend statement waarin meteen de hele, eigenaardige vertelling mogelijk wordt gemaakt: ‘Dit zijn woorden zonder veel betekenis’. En het lijkt er inderdaad op dat de dichter de hele bundel door het moment schuwt dat zijn woorden samen bepaalde connotaties gaan releveren. De gedichten worden dan ook gebonden aan een voorwaarde, m.n. de welwillendheid van de lezer, of zijn onwil misschien, zijn poging tot lectuur die niet noodzakelijk een afgelijnd verhaal zal opleveren. Wanneer dan toch hier of daar een anekdote wordt gegenereerd, wordt die algauw door de dichter op losse schroeven gezet.

Het lijkt wel of alles in deze poëzie wordt herleid tot setting in tijd en ruimte, maar nergens de beweging enige waarde of betekenis krijgt aangemeten. De beeldende kunstenaar laat in zijn poëzie het materiaal en de materie aan het woord. Kleuren, figuren, metalen, natuurlijke elementen en processen: zoals een kunstwerk vaak op een organische wijze tot stand kan komen, zo wil ook Chris Honingh zijn literaire kunstwerk realiseren. Via personificaties allerhande wordt de natuur menselijk geladen: het laat toe dat een louter menselijke en specifieke lectuur wordt gelardeerd met een meer mythologische, algemenere lezing. Deze voortdurende wisselwerking verleent de gedichten in De rinkelbom niet enkel een speels karakter, maar ook een intrigerend en tegelijk vrijblijvend idioom.

[Stefan van den Bossche]

Querido, 62 p., 599 F

ISBN 90-214-6667-8

L.F. Rosen
Onhandig hart

Ook in zijn jongste bundel heeft Rosen het zijn lezers niet bepaald gemakkelijk gemaakt. De verzen zijn bijzonder hecht en complex gestructureerd, via een netwerk van periodische zinnen, beelden en motieven. Meer nog dan het vorige werk doet deze bundel mede daardoor denken aan Anna Enquist. Ook Rosen kiest voor een aantal tragische, baldadige, geladen taferelen die worden verteld en tegelijk becommentarieerd. Het dichterlijke ik schakelt zich zo in in een ruime context van patronen, mythen, symbolen en geschiedenis. Heel wat gedichten balanceren overigens op de rand van het visioen en het groteske. De dichter wordt belaagd door dieren en andere mysterieuze wezens, en steevast grijpt de buitenwereld actief op zijn psyche in. Het resultaat is een weerbarstige, maar zeer boeiende bundel die zonder twijfel alles overtreft wat Rosen tot dusver heeft geschreven.

[Dirk de Geest]

Van Oorschot, 51 p., 550 F

ISBN 90-282-0915-8

Denise Deslee e.a. (red.)
Muzikale rozen Huldeboek Anton van Wilderode

Anton van Wilderode heeft zijn stempel gedrukt op tal van aspecten uit het culturele en maatschappelijke leven in Vlaanderen na de Tweede Wereldoorlog. Allerlei stichtingen en gelegenheidsgenootschappen zorgen na zijn overlijden voor een verdere propagering en verspreiding van zijn werk en zijn ideeëngoed. Muzikale rozen bundelt nu eens niet meteen gedichten van Van Wilderode en al evenmin is het geconcentreerd op huldeblijken en getuigenissen (al gaan die wel aan de eigenlijke uitgave vooraf). Muzikale rozen brengt een aantal partituren samen die ontstonden op basis van gedichten van Van Wilderode. De samenstellers hebben ernaar gestreefd om zo volledig mogelijk te zijn; de reeds uitvoerige verzameling wordt vervolledigd door verwijzingen naar andere (hier nog niet opgenomen) liederen. Meteen vraagt deze uitgave niet alleen aandacht voor de tekstdichter, maar evenzeer voor een reeks nog al te weinig bekende Vlaamse toondichters van liederen. Van Jos D'Hollander tot Jef van Hoof, van Ignace de Sutter tot Renaat Veremans en Gaston Feremans of Herman Roelstrate. Telkens gaat het om melodieuze en bij uitstek harmonieuze composities die de klassieke poëtica van Van Wilderode eerder dienstbaar trachten te verklanken dan ze wel te herinterpreteren of postmodern te deconstrueren. Enigszins bevreemdend zijn wel de liederen van Schubert die hier - met een vertaling van Van Wilderode - zijn opgenomen. Twee enigszins aparte composities vragen om speciale aandacht: een mooie cyclus van Raf Belmans bij een aantal plaatsgedichten (over Diest en Gent, tot Deinze en Aarschot), en een aparte, bijzonder intrigerende reeks creaties van Jan van Landeghem (die hier nog in handschrift zijn opgenomen).

[Dirk de Geest]

Stichting Mens en Cultuur, 286 p., ill., 950 F

ISBN 90-72931-76-9

Anton Van Wilderode
De dag sneeuwt dicht

Anton van Wilderodes oeuvre wordt weliswaar geheel gedragen door een sterk religieus betrouwen, maar daarnaast komen in zijn werk eigenlijk weinig expliciet godsdienstige teksten voor. Als dichter voelde hij zich blijkbaar minder geroepen om gebeden, lofzangen en dergelijke te formuleren. Daarnaast was de dichter (net zoals zijn legendarische voorbeeld Gezelle) bijzonder actief als schrijver van gelegenheidsteksten. Het was daarom een goede ingeving om een keuze uit dat privé-werk te publiceren. De dag sneeuwt dicht presenteert, in een voorbeeldige vormgeving (met tal van grafische illustraties van de hand van zijn tweelingsbroer Filemon Coupé), een aantal gedichten rond Kerstmis en de winter. Het is een tijd bij uitstek voor bezinning en metafysisch overdenken, een tijd van afscheid én van nieuwe beloftes. Die klassieke thema's worden hier veelvuldig aangeraakt en expliciet aan de godsdienstige motieven van Kerstmis gelieerd. Steeds weer imponeert Van Wilderode als technisch vakman, met het juiste woord op de juiste plaats, ook al haalt deze poëzie toch niet echt het niveau van zijn betere werk; het is m.i. geen toeval dat de dichter zelf nogal weigerachtig is omgesprongen met zijn gelegenheidsteksten. Het best is nog de reeks van ongepubliceerde kwatrijnen waarmee de bundel wordt afgesloten. Deze mooie uitgave bevestigt en vervolledigt het bekende beeld van een vooraanstaand dichter, zonder daaraan iets toe te voegen dus.
[Dirk de Geest]
Lannoo. 63 p., ill., 495 F
ISBN 90-209-3369-8