Levende Talen. Jaargang 1932

Rapport aan de Vergadering van Inspecteurs inzake het gebruik van de moderne talen in de les.

Amsterdam, 27 Februarie 1932.
Aan
Heren Inspecteurs van het Gymnasiaal en Middelbaar Onderwijs.

Namens het Hoofdbestuur van de Vereniging van Leraren in Levende Talen delen wij U mede, dat het voldaan heeft aan het verzoek, vervat in Uw schrijven van 9 October 1931, en de kwestie van het gebruiken van de moderne talen tijdens de lessen in die talen op de vergadering van 2 Januarie j.l. in behandeling heeft genomen.

Ons Bestuur heeft er naar gestreefd de kwestie ruim te bezien en zo heeft het haar tot het hoofdonderwerp van de gehele vergadering gemaakt: in de algemene ledenvergadering werd het vraagstuk uit een algemeen oogpunt bezien, in de sectievergaderingen uit het biezondere oogpunt van iedere taal afzonderlik.

[p. 76]

Op de algemene vergadering besprak de eerste inleider, Dr. Gerlach Royen, de vraag, of syntheties taalonderwijs mogelik was, een vraag die zeker verband houdt met de kwestie, omdat, wanneer zij bevestigend beantwoord wordt, tijd gewonnen en verwarring op taalgebied voorkomen wordt, hetgeen het eindresultaat van dit onderwijs ten goede zou komen.

Door de tweede inleider, Prof. Gallas, werd gevraagd, welk resultaat van het onderwijs in drie moderne talen aan de leerlingen van de M.S. verwacht mag worden. Dat deze vraag in nauw verband met het onderwerp staat, volgt uit de aanleiding tot het verzoek dat U tot ons richtte.

De derde inleider, Dr. Kruisinga, behandelde de vraag, wat onder de huidige omstandigheden verwacht mocht worden van de leraren.

In de algemene vergadering werden geen stemmingen uitgelokt noch conclusies gesteld, in tegenstelling met de vergaderingen van de Franse, Duitse en Engelse sectie, waar bepaalde uitspraken, voor een deel in de vorm van een motie, werden gedaan.

Een verslag van de besprekingen in de algemene en de sectievergaderingen vindt U in de Februarie-aflevering van ‘Levende Talen’, waarvan wij de leden van Uw college een exemplaar deden toekomen.

Naar het oordeel van het Bestuur zijn de meningen die door de meerderheid der aanwezige leden der zeer druk bezochte vergadering over deze kwestie worden gedeeld, als volgt samen te vatten.

In de eerste plaats kan de vraag, die in Uw brief gesteld wordt (‘of het wenselik is, in alle klassen, in alle omstandigheden, bij elk onderdeel van het onderwijs, de vreemde taal te gebruiken en te doen gebruiken’), niet anders dan ontkennend beantwoord worden. Zowel op de algemene vergadering als op de sectievergaderingen bleek de grote meerderheid van oordeel, dat het in de eerste klasse waar een vreemde taal onderwezen wordt, niet doenlik is, die voortdurend als voertaal te gebruiken. Vooral betreft dit de behandeling van de elementaire spraakkunst: volgens de meesten zal bij dit onderdeel ook in volgende klassen de Nederlandse taal menigmaal gebruikt moeten worden. Ook bij het literatuuronderwijs zal bij de bespreking van moeilike begrippen de moedertaal dikwijls te hulp moeten komen, hetzij vóór of na de behandeling in de vreemde taal. Ook bij de ver-

[p. 77]

klaring van de lectuur in de hogere klassen zal menigmaal de vertaling door een enkel Nederlands woord de voorkeur verdienen boven een moeizame omschrijving in de vreemde taal. Opgemerkt werd, dat het verstaan en spreken van de vreemde taal niet het enige doel van het onderwijs is, en indien men het eerste al te zeer boven alles nastreeft, de degelikheid van andere onderdelen van het onderwijs schade kan lijden.

De vertaling van de vreemde taal in het Nederlands is een eis van het schriftelijk eindexamen H.B.S. en daarvoor zijn geregelde oefeningen in het overbrengen in het Nederlands volgens zeer velen noodzakelik.

In dit verband werd er door verschillende leden op gewezen, dat de aard van de school waaraan men doceert, het mogelik maakt dat men verschillend tegenover de kwestie staat, zowel wegens de uiteenlopende eisen van het eindexamen als de verschillende geestesaanleg en ontwikkeling der leerlingen. Het milieu waaruit de leerlingen komen, speelt op dit gebied stellig een belangrijke rol. Met recht, maar onze mening, werd betoogd dat er op dit punt een groot verschil is tussen de bevolking van een plattelands-H.B.S. en een in een grote stad.

Eveneens bleek men over het algemeen van oordeel, dat men op dit punt de verschillende moderne talen niet over één kam kan scheren. De meesten waren de mening toegedaan, dat het gebruiken en het doen gebruiken van het Engels het minst bezwaar meebracht en van het Frans het meest.

Ook werd er de nadruk op gelegd, dat de persoonlike geaardheid van de docent niet uitgeschakeld mocht worden. De wijze waarop men zijn vak doceert, hangt immers ten nauwste samen met de wisselwerking tussen de psyche van de leraar en die van de klasse. Dit maakt het stellen van een algemene regel niet mogelik. Volgens het algemene oordeel zou een voorschrift op dit punt uit den boze zijn. Wij zijn trouwens overtuigd, dat iets dergelijks ook zeker niet in Uw bedoeling ligt.

Was men dus vrijwel unaniem van mening, dat de boven geciteerde vraag ontkennend moest beantwoord worden, even algemeen was men overtuigd van de wenselikheid om, zodra en zoveel dit kon, de vreemde taal in de klasse te gebruiken en te doen gebruiken. Over het tijdstip waarop men hiermee beginnen kan, liepen de meningen enigszins uiteen. Als wij

[p. 78]

het goed zien, was de meerderheid ervoor, om reeds in de eerste klasse nu en dan, bijv bij de gewone dagelikse dingen in het klasseleven de vreemde taal te gebruiken; dit in de tweede klasse meer geregeld te doen, om zodoende in de hogere klassen te komen tot een vaste regel, behoudens de hierboven genoemde uitzonderingen, in verband met de moeilikheid van de stof of de wenselikheid om bij vertaaloefeningen het Nederlands te gebruiken. Derhalve een geleidelike overgang, in een tempo dat afhankelik is van allerlei factoren, als het peil van de klasse, het milieu van de leerlingen.

Wij menen met het bovenstaande Uw vraag feitelik voldoende beantwoord te hebben. Het zij ons vergund, hierop nog enige opmerkingen te doen volgen, die zo niet direct dan toch zijdelings verband houden met de onderhavige kwestie.

1. Wat betreft de vraag, welke resultaten men in 't algemeen van de gemiddelde abituriënt mag verlangen, geloven wij, dat Prof. Gallas de mening van de meerderheid heeft vertolkt, toen hij het aldus formuleerde (zie het verslag in L.T. op blz. 9): ‘een matig zich uitdrukken, wat algemene fraseologie en verder het kunnen lezen van een niet al te zwaar boek of artikel’; en verder (op blz. 11 ib.): ‘het vermogen om zich in eenvoudige omstandigheden in het buitenland te helpen ... en om zich in een beperkt kader, d.w.z. in een stof die noch zakelik noch taalkundig te grote moeilikheden biedt, met een vreemdeling te onderhouden.’ - De eis, dat hij een voordracht van een vreemdeling moet kunnen volgen, acht de heer Gallas te ver te gaan, daar zo'n (en vooral een geleerde) spreker een uitgebreid vocabulaire heeft, dat niet in verband staat met de onderwerpen van het schoolonderwijs.

2. Verder vragen wij ons af, of men zich wel bewust is dat het voortdurend gebruiken en doen gebruiken van de vreemde taal bij het onderwijs zware eisen aan de leraar stelt. De noodzakelikheid immers om zich op voor de leerlingen verstaanbare wijze uit te drukken en daarbij zich steeds op de hoogte te stellen of men begrepen wordt, vereist grote levendigheid van geest. Vooral bij de behandeling van moeilike literaire en filisofiese problemen, die buiten de dagelikse gezichtskring van de leerlingen liggen en die hun eigen terminologie hebben, zal het soms wenselik zijn zo niet noodzakelik, om van de moedertaal gebruik te maken.

[p. 79]

3. Onder instemming van de vergadering heeft de eerste inleider geconcludeerd, dat een meer syntheties opgebouwd onderwijs mogelik en wenselik is. Meer samenwerking tussen de docenten in de vier levende talen zou leiden tot vruchtbaarder taalonderwijs; veel verwarring zou voorkomen worden, indien de vier collega's van het begin af volgens gezamenlik vastgestelde algemene taalwetenschappelike beginselen hun onderwijs inrichtten. Het is echter zeer de vraag of de huidige opleiding van de leraren hen in staat stelt een dergelijk onderwijs te geven. Immers voor een synthetics taalonderwijs, zoals wij ons dat voorstellen, is een eenheid in de taalkundige opvattingen nodig, welke niet kan verwacht worden bij de tegenwoordige opleiding van de leeraar.

Dat de leraarsopleiding in het verband van het door U aan de orde gebrachte onderwerp op onze vergadering is besproken, behoeft geen verwondering te wekken. Als het gaat over de eisen die men aan de leraren stelt, rijst vanzelf de vraag, of de autoriteiten en de andere belanghebbenden die deze eisen stellen, wel voldoende aandacht hebben geschonken aan de adviezen die onze vereniging herhaaldelik aan de Minister heeft uitgebracht om een redelike opleiding van de leraren, in 't biezonder voor de levende talen, te verkrijgen. Naar onze mening is dit niet het geval geweest.

Wij laten tenslotte hieronder de uitspraken volgen, die in de secties gevallen zijn:

A. Franse sectie.

De vergadering der Franse sectie is van mening, dat het onmogelik en ook niet wenselik is, bij elk onderdeel van het onderwijs, in alle omstandigheden de vreemde taal te gebruiken en te doen gebruiken. De vergadering is wel overtuigd van de noodzakelikheid er naar te streven de vreemde taal te gebruiken en te doen gebruiken in de mate der bereikbaarheid. (Met algemene stemmen aangenomen.)

B. Duitse sectie.

De Duitse sectie enz. spreekt als haar mening uit, dat het al of niet spreken van de vreemde taal tijdens de lessen in het Duits in het eerste leerjaar aan het inzicht van de leraar moet

[p. 80]

worden overgelaten (en) dat in de volgende leerjaren het gebruik van de vreemde taal bij elk onderdeel van het onderwijs wenselik is, al zal niet steeds het gebruik van het Nederlands vermeden kunnen worden. (Met algemene stemmen aangenomen.)

C. Engelse sectie.

Hier werd geen bepaalde uitspraak gedaan, maar constateerde aan het eind van de besprekingen de voorzitter zonder tegenspraak, dat deze besprekingen duidelik hebben doen uitkomen, dat de vrijheid om in alle klassen de moedertaal en de vreemde taal naast elkaar te blijven gebruiken, nooit aan banden moet worden gelegd. Wel moet men trachten te komen tot het spreken van de vreemde taal door de leerlingen.

Voor het Hoofdbestuur van de V. v. L. i. L.T.,

G. RAS, Voorz.

W. VAN DEN ENT, Secr.